Yakın Doğu’nun Eski Uygarlıkları Arasındaki Benzerlikler ve Farklılıklar
Mısır ve Mezopotamya’daki uygarlıklar aynı dönemde gelişti, her iki uygarlık da güçlü nehirlerin kıyısında kuruldu. Aralarında benzerlik olduğu kadar birçok farklılık da vardı.
Mısır ve Mezopotamya’daki uygarlıklar aynı dönemde gelişti, her iki uygarlık da güçlü nehirlerin kıyısında kuruldu. Aralarında benzerlik olduğu kadar birçok farklılık da vardı. Her iki durumda da tarımsal refahı, dini oluşumu ve yönetimin yapısını etkileyen unsurlar nehir vadisi ve coğrafyaydı.
Mısır ve Mezopotamya’da Coğrafyanın Rolü
Her iki bölge, tarım devriminin yaşandığı Neolitik Çağ’ın sonlarında göçebe toplulukların istilasına uğramıştır. Mısır’da, Nil Nehri her yıl taşardı ve bu taşkınlar Mısırlıların buğday ve arpa yetiştirmesine (çoğunlukla da fazladan) olanak sağlayan doğal zengin gübre biriktiriyordu. Mısır’da Nil Nehri’nin yıllık taşkın zamanı öngörülebilirken Mezopotamya’da böyle bir durum söz konusu değildi.
Eski Mısır ve Eski Yakın Doğu’da Siyasi Sistem
Tarihinin büyük bir kısmı boyunca Mısır devleti, çevresinde vezir ve bürokratların yer aldığı kısmen tanrısal nitelikler taşıyan Firavun tarafından yönetilirdi. Güçlü hanedanlar refahın istikrarını sağlardı, bu durum sadece iç kargaşa ve Orta Krallık döneminin sonunda dış istilaların başlamasıyla sekteye uğradı.
Ancak Mezopotamya, kendini yöneten ve güç için rekabet eden şehir devletlerinden oluşuyordu. M.Ö. 2370 yılında, imparatorluk payesine ulaşan ilk Sami hanedanını kuran Büyük Sargon idaresinde Orta Doğu’da siyasi birlik sağlandı. Akadların yıkılmasıyla bölge Amoriler, Hititler, Kassitler ve Asurlular tarafından peş peşe ele geçirilmiştir. Büyük Kiros, Pers İmparatorluğu’nu kurduğunda bölgede uzun süreli siyasi birlik sağlandı.
Mısır ve Mezopotamya Arasındaki Dini Farklılıklar
İlgili Yazılar
İlk dini inançlar doğa ve çevreyle yakından ilişkiliydi. “Nil’in armağanı” olan Mısır, genellikle refah ve uyum içinde olduğundan Mısır tanrıları öteki dünyadaki yaşama önem veren pozitif bir dini yansıtıyordu. Bu durum, sadece Yeni Krallık döneminde değişti çünkü Mısır’ın kaderi de değişmişti. En ünlü Tanrı olan Osiris, kanun koyucu ve ayrıca ölüler dünyasının koruyucusuydu.
Bunun aksine, Mezopotamya’da din kasvetli ve iç karartıcıydı. İbadetler, insanları şüpheyle izleyen ve insanlıklarını hatırlatmak için onlara felaketler gönderen tanrı ve tanrıçalarla ilişkilerin yetersizliğini göstermektedir. Bu, Gılgamış Destanı’nda da belirtilmiştir.
İbraniler bu konuda bir istisnaydı, monoteizm (tek tanrıcılık) görüşleri onları komşularından farklı kılmıştı. Tanrı intikamcı ve yıkıcı özelliklere sahipti ancak seçtiği insanlarla, adil bir krallık kuracak kurtarıcının gelişini ve kurtuluşu vadeden birtakım anlaşmalar yapmıştı. Peygamberlik, bu görüş çerçevesinde şekillenmiş; peygamberler Tanrının sevgisini de öfkesini de insanlara ulaştırmıştır.
Uygarlık ve Kültüre Bağlı Benzerlikler
Mısır ve Mezopotamya Uygarlıkları piktogram olarak başlayan ve esasen kayıt tutma amacıyla kullanılan yazı sistemleri geliştirdiler. Her iki uygarlıkta da erkek çocuklarının kâtip olarak yetiştirildiği okullar vardı, katipler toplumsal sınıf yapısının bütünleyici bir parçasıydı.
Her iki uygarlık da ticaret ile iç içeydi, varlıklı soyluların egemen olduğu ticari açıdan refah toplumlar inşa etmişti, tüccar ve zanaatkar sınıfını desteklemekteydi. Bu benzerliklerin hepsi, medeniyetin elzem bir ögesi olarak tanımlanan kültürel gelişimin özellikleriydi. Mısır ve Mezopotamya Uygarlıkları aynı dönemde gelişmesine rağmen çevre ve doğal güçler; siyasi sistemleri, dini ve sosyal istikrarı farklı açılardan etkilemiştir.
Çeviri: Eda Nur Tosun