Hint Mitolojisi’nin Gizemli Tanrı ve Tanrıçaları
Hint mitolojisi dünyanın en eski mitolojilerinden biridir ve diğer emsallerinden oldukça farklıdır. Mezopotamya, Mısır ve Yunan mitolojilerine göre daha geniş kapsamlı ve günümüzde sosyal ve dini çevreleri üzerinde etkisini korumaktadır.
Hint mitolojisi dünyanın en eski mitolojilerinden biridir ve diğer emsallerinden oldukça farklıdır. Mezopotamya, Mısır ve Yunan mitolojilerine göre daha geniş kapsamlı ve günümüzde sosyal ve dini çevreleri üzerinde etkisini korumaktadır.
Hint dininde, mitoloji ön plandadır. İlk bakışta politeist gibi görünür. Tanrılar panteonunu oluşturan tanrıların aslında tek bir tanrının suretleri veya ifadeleri olarak nitelendirilir. Bütün tanrıların görüntülerinin arkasında tek bir yüce gerçek vardır.
Özellikle Vedik dönemde, neredeyse doğadaki her güç ilâhlaştırılmış ve tanrıların sayısını hesaplamak imkânsız olmuştur. Yıllar içinde bazıları diğerlerinden daha önemli hale gelmiştir.
(Not: Vedik Edebiyat: Hint kutsal metinlerinin ilki olan vedaların oluşturduğu metinler Vedik: kutsal ve bilme anlamındadır.)
Tanrılar, asuralar ve devalar olarak ikiye ayrılırlar. Asuralar kötü tanrıları, devalar ise iyi tanrılar olarak tanımlanır. Bazı tanrılar hem asura hem deva olarak bilinir; iyiliği ve kötülüğü birlikte içlerinde barındırırlar.
Zamanla antik tanrıların anlatıları ve doğa ile ilişkili yönleri de gelişmiş veya tamamen değişmiştir. Bu değişim, erken Vedik medeniyetten günümüze kadar dinamik ve çok yönlü geçişi yansıtmaktadır.
Bu faktörleri dikkate alarak çoğu oldukça gizemli görünen antik Hindu tanrı ve tanrıçalarına bir göz atalım.
Indra – Devaların Kralı
Vedik mitolojinin en önemli tanrısıdır. Hint edebiyatı ve dini kaynaklarının önemli bir kısmı ona ayrılmıştır.
Hint dininin Hint-Avrupa kökenlerini hatırlatan Indra (Devendra olarak da bilinir) Zeus, Perun, Odin ve Thor gibi tanrılarının Hint karşılığı gibidir.
Gök gürültüsü, fırtınalar, yağmurlar ve nehirlerin akışını sağlar. Devaların kralıdır. Kuraklıklar ile savaşır. Vücudunda bin adet göz bulunur. Her şeyi gören tanrıdır. Hint yaratılış efsanesine göre Deva’ların lideri olan Indra, eril ilkel bir varlık olan Purusha’dan doğmuştur. Efsanelerde sayısız kahramanlıkları anlatılır.
Genel olarak heybetli beyaz fil (Airavata), bazen bulutların üzerine binerek elinde şimşekler saçan gizemli silahı ve yardımcıları olan cennetin devaları ile birlikte Asuras olarak bilinen kötü niyetli varlıklarla savaşır.
Aynı zamanda kuraklıkla ilişkilendirilen yılan iblis Vritra’nın avcısı Vrtrahan olarak da adlandırılır. Yılan iblis nehirlerin kaynaklarını tutarak insanlara erişmesini engeller. Bu eylem kuraklığa yol açar. Indra yılan iblis Vritra ile savaşır ve suların insanlara erişimini sağlar.
Bu savaşçı tanrının zaman zaman olumsuz yönleri de anlatılır. Sarhoş edici soma içkisine tutkusu ve insanların eşleriyle aşk yapması olumsuz yönleridir.
Agni – Ateşin Tanrısı
Sanskritçede Agni ateş için kullanılan bir terimdir. Rig Veda’da kendisine adanan ilahilerin sayısından anlaşılabileceği gibi Indra’dan sonra ikinci büyük tanrı olarak kabul edilir.
Agni, başta güneş olmak üzere şimşekleri ve atmosferdeki diğer enerji biçimlerini sembolize eder. Diğer önemli görevi ilahi varlıklar arasında habercilik yapmaktır. Her sabah yeniden doğar. Bir koç üzerine biner. Yedi adet ateşten dili vardır.
Zaman içinde Agni, ateş tanrısının fiziksel görünümü yerine içsel dönüştürücü enerjinin kaynağına dönüştü.
Günümüzde çeşitli festival ve etkinliklerde ateş tanrısı özelliği ile anılmaya devam etmektedir.
Surya – Güneş Tanrısı
Sanskritçede Surya, güneş anlamında kullanılır. Hint tanrı ve tanrıçaları arasındaki güneş tanrılarının en büyüğüdür. Aditya, Ravi ve Bhaskara gibi eşanlamlı lakaplarla bilinen Surya’nın MÖ 1500-1000 yıllarına dayanan bir geçmişi vardır. Yaşamın koruyucusu olarak bilinir.
Surya genellikle gösterişli yedi at tarafından çekilen şafağın kişiselleştirilmesi olan Aruna tarafından sürülen bir arabaya oturmuş güçlü bir figür olarak betimlenir.
Daha sonra çoğu erken dönem vedik tanrı ve tanrıçalarının kaderi olduğu gibi değişik tanrıların bileşimi şekline dönüşmüştür.
Günümüzde, eski anlamlarından farklı olarak çeşitli yoga rejimlerinde güneşi selamlama tekniği olarak kullanılmaktadır.
Varuna – Göklerin ve Okyanusların Tanrısı
Esrarengiz bir tanrı olan Varuna gökyüzü, bulutlar ve okyanusların kuvvetlerini temsil eder.
Genellikle melez bir deniz yaratığı olan ve eski Hint motiflerinde sık sık kullanılan “makara“ ile birlikte resmedilmiştir.
Gökyüzü ve okyanuslar dışında adalet (Rta), hakikat (satya) , ahlak yasalarının koruyucusudur. Günahkarların cezalandırıcı ve pişmanlık duyanların şefkatli bağışlayıcısı olarak ikili bir rol üstlenmiştir.
Rig Veda anlatılarında Varuna’dan hem bir Asura (şeytani varlık) hem bir deva (göksel ilahi varlık) olarak bahseder. Indra tarafından kozmik düzenin oluşturulmasından sonra deva olarak kabul edildiği ileri sürülmektedir.
Yama – Ölümün ve Yeraltının Tanrısı
Yama ölümün ve yeraltının tanrısı olarak bilinir. Budist tanrıları arasında da yer almaktadır. Ataların koruyucu tanrısı ve ölümle ayrılan ruhların ilahi yargıcıdır.
Diğer adları, Dharmaraja (adalet hükümdarı) ve Mrityu (ölüm) olan Yama, Vedalarda ilk ölümlü olarak yer almaktadır.
Diğer acımasız tanrılardan farklı olarak Yama, insan ruhunu yargılayıp adil ve uygun süreçlerden geçirir. İnsanların iyiliğini düşünen bir tanrıdır. Yama, iyi bir hayat için ikinci bir şans verme ve yeniden doğuş konusunda teklif sunma gücüne de sahiptir.
Yama genellikle koyu yeşil (veya mavi) bir ten rengine sahiptir. Elinde bir çubuk, bir manda üzerine biner.
Saraswati – Bilgelik Tanrıçası
Bilgelik tanrısı Saraswati, sanat, alfabe, müzik ve bilginin tanrıçasıdır. Arınma ve iyileşme güçlerini de sembolize eder.
Genellikle beyaz ve parlak renkler içermeyen kıyafetler giyer. Gösterişli mücevherleri yoktur. Dört eli vardır ve bu ellerde Pustaka (kitap), mala (çelenk), bina (bir müzik aleti) ve bir ayna bulunur. Kendisine saflığı ifade eden bir kuğu eşlik eder.
Brahma – En Yüksek Üçlü İçindeki Yaratıcı Tanrı
Brahma, vedik dönemden günümüze kadar Hint panteonunun çekirdeğini oluşturan tanrı üçlüsünden (Trimurti) biridir. Yaratıcı tanrıdır.
Kendi kendini doğurmuş ve bilginin efendisi adlarıyla bilinen Brahma, kozmosun ve tüm tanrıların yaratıcısıdır. Veda sonrası edebiyatta bir lotustan (nilüfer) doğduğu anlatılır. Brahma, erken vedik tanrı olan Prajapati’ye eşdeğerdir.
Binek hayvanı bir kuğudur. Dört başlı ve dört kollu yaşlı ve bilge bir adam olarak resmedilir. Kutsal üçlü üyelerinden biri olmasına rağmen Hindistan’da Brahma’ya adanmış tapınak sayısı çok azdır.
İlgili Yazılar
Vishnu – Yüce Üçlü İçindeki Koruyucu Tanrı
Hint tanrı ve tanrıçaları arasındaki en önemli tanrılardan biridir. Evrenin korunması görevini üstlenmiştir. Vishnu, enkarnasyonları (avatarları) ile bilinir. Hint mitolojisinde on avatar vardır.
(Not: Avatar (iniş) kavramı; tanrının insanlığa yardım etme ve dünyayı kötülüklere korumak için dünyada bedenlenmesi demektir.)
İlk avatar Matsya (balık şeklindedir) insanlığın atası olan Manu’nun tufandan kaçmasına yardımcı olmuştur.
Yedinci avatar Rama ise Ramayana destanında anlatıldığı gibi şeytan kralı öldürmüştür.
Son avatar henüz doğmamıştır. Vishnu ayrıca Narayana ve Hari isimleriyle bilinir. Hintlilerin Vaishnavi mezhebi tarafından yüce tanrı olarak kabul edilir. Vishnu soluk mavi derili dört ellidir. Ellerinde gürz, çark, Lotus, disk ve deniz kabuğu tutar.
Vedalar sonrasında Indra gibi diğer tanrıların önüne çıkmıştır.
Shiva – Yüce Üçlü İçindeki Yok Edici Tanrı
Yüce üçlü (Trimurti) arasında yer alan üçüncü üye olan Shiva, zaman kavramıyla ilişkilidir.
Yıkım (ölüm) ve kozmosun yaratılmasında rol oynar. Shiva hem kaosun nedeni, hem de düzeni sağlayan bir tanrı olarak kabul edilir. Doğanın düalitesindeki kötülüğü yok etmekle görevlidir.
Genellikle keçeleşmiş saçları dağınık görünümlü ve boynuna sarılmış yılan ile temsil edilir. Uzak Kailash dağının tepesinde derin meditasyonlar yapar. Yok oluş için ateş (Agni) ve yaratılış için davulun (damaru) gücünü kullanır.
Shakti – Güç Tanrıçası
Sanskritçe iktidar ve güç anlamına gelen Shakti, ilkel kozmik enerjinin tezahürünün ifadesidir. Shakti kadın formundadır ve büyük ilahi annedir. Shakti aynı zamanda Adi Parashakti olarak da bilinir. Yüce enerji olarak evrendeki değişimi sağlar. Shakti sık sık Shıva içinde saklanır ve kadınsal enerji olarak görülür. Kısacası Shıva’nın içindeki yaratıcı güçtür.
Durga – Şeytan Öldüren Savaşçı Tanrıça
Durga Hint tanrı panteonu içinde yenilmez veya kaçınılmaz anlamına gelen önemli bir tanrıçadır.
Kötülüğü yok etmekle görevlidir. Barış ve refahı sağlamak için savaşan bir tanrıçadır. Bir aslanın üzerinde görkemli bir zırh ve elbise giymiş elinde bin bir güce sahip silahıyla ilerler. Efsanevi anlatılarda sonunda iblisi öldürür ve iblis avcısı olarak övgü ile anılır.
Günümüzde düşmanları ve kötülükleri yenerek dünyayı kurtaran bir tanrı olarak bilinmektedir.
Kali – Yıkım Tanrıçası
Kali gücün şiddet içeren doğasını temsil eder.
Mahatmyam anlatılarında Kali, Durga’nın anlından damlayan kanın iblis tarafından klonlanması sonucu yaratıldığını yazmaktadır.
Kali, Sanskritçede zaman anlamına gelen “kala” sözcüğünün dişil formudur. Siyah anlamına da gelir. Kali yaşam çemberini kucaklayan ve aynı zamanda onu yok eden tanrıçadır. Düaliteye sahiptir. Hem besler, hem de yok eder.
Kan içici kara tanrıçanın acımasızlığı doğanın ve zamanın acımasız yüzünü betimler. Kali, Atharva Veda ve Upanishadlarda sık sık bahsedilir. Asıl önemini MS 6. yüzyıldan sonra kazanmıştır.
Ganesha – Akıl ve Sanat Tanrısı
Ganapati ve Vinayaka olarak da bilinen Ganesha fil başı sayesinde ünlenmiştir. Sempatik bir kişiliğe sahiptir. Dolgun fiziksel yapısı ile neşeli bir tanrı olarak bilinir.
Akıl, sanat ve biliminin hamisidir. Mitolojik öyküsüne göre Ganesha, Shiva ve tanrıça Parvati’nin oğludur.
Parvati banyo yaparken oğlu Ganesha’ya kapıda beklemesini söyler. Bu arada babası Shıva gelir. Birbirlerini görmezler. Ganesha babasını tanıyamadığı için girmesini engeller ve sinirlenen Shiva oğlunun kafasını keser. Shiva kendi oğlunun kafasını kestiğini görünce şok olur. Yanındaki adamlara buldukları ilk kafayı getirmelerini emreder. Yoldan ilk geçen bir fildir ve oğluna bu fil kafasını takar.
Ganesha’nın fil formu muhtemelen MÖ 6 yüzyılda oluşmuştur. MÖ 10 yy da ticaret ağları kuran Hintli tüccarlarla güney doğu Asya’ya doğru yayılmıştır.
Lasksmi – Savaş Tanrıçası
Servet, zenginlik, refah ve şansın tanrıçası olan Lakshmi, Vishnu’nun eşidir.
Mitolojiye göre ilksel okyanusun çalkalanması sonucu ortaya çıkmış ve Vishnu’yu kendisine ebedi eşi olarak seçmiştir. Kocasının erkek avatarlarına eşlik edecek kadın avatarlarının form almasını sağlar.
Lakshmi, Hint evlilik törenlerinde ve ünlü Hint festivali Diwali’de saygı ile anılan bir tanrıçadır. 1. yy’den itibaren zarif, çekici bir kadın olarak kişiselleştirilmiştir.
Kartikeya – Cennetin Habercisi
Ebedi gençlik tanrısı olarak bilinir. Sri Lanka, Singapur, Mauritius, Endonezya ve Tamil halkı arasında tanınan bir tanrıdır.
Dhiva ve Parvati’nin oğludur. Shiva, Parvati ile sevişirken dökülen menisi Ganga (Ganj) tarafından inkübe edilmiş ve bu birleşimden Kartikeya meydana gelmiştir.
Kartikeya tavus kuşunun üzerine oturmuş kraliyet kıyafetleri ve zırhla donatılmış elinde güçlü mızrağı ile betimlenir. Görsel motiflere ve yazılı bazı kaynaklar Kartikeya’yı cennette ev sahipliği yaparak şeytani Asura Tara’yı yendiğini anlatmaktadır.
Tarihsel olarak Kartikeya Vedik edebiyatın başlarında ortaya çıkmıştır. MÖ 3 yüzyıldan itibaren özellikle edebiyatta yoğun şekilde işlenmiştir.
Çeviri ve Derleme: Bülent Pekardan
Kaynaklar:
https://www.realmofhistory.com/2018/09/18/major-hindu-gods-goddesses-facts/ https://www.blueosa.com/10-hindu-deities-everyone-know-pilgrimage-india/ https://www.learnreligions.com/top-hindu-deities-1770309