Romalıların fethettikleri her yerde inşa ettikleri uzun düz yollar, zamanla tarihteki en büyük imparatorları ve generalleri kadar ünlü hale geldi. Daha fazla antik rotaya dayanarak çok sayıda yeni yollar inşa eden Romalı mühendisler, coğrafi zorluklar ve iş gücü maliyetleri ne olursa olsun, yol yapma konusunda oldukça cesurdular. Sonuç olarak, Portekiz’den İstanbul’a kadar uzanan muhteşem yollar, köprüler, tüneller, viyadükler ve diğer birçok mimari mühendislik püf noktalarıyla doluydu. Kamuya açık Roma karayolu ağı 120.000 km uzunluğundaydı ve imparatorluk boyunca orduların, insanların ve malların serbest dolaşımına büyük ölçüde destek verdi. Yollar da Roma’nın gücünün çok görünür bir göstergesiydi, ayrıca dolaylı olarak kültürlerin, ırkların ve geleneklerin bir potada birleşmesine de katkı sağladı.
Roma Yolu Ağı
Romalılar elbette sadece yollar inşa etmediler, aynı zamanda pek çok alanda olduğu gibi Tunç Çağı’na dayanan bir fikri benimsiyorlardı. Bu fikri genişleterek, orada mümkün olan en yüksek potansiyeli ortaya çıkarmaya çalıştılar. İlk ve en ünlü büyük Roma yolu Via Appia (ya da Appian Way) idi. MÖ 312 yılında inşa edilen ve 196 km’yi (132 Roman mil) kapsayan bu yol Roma’yı Capua’ya düz bir şekilde bağlıyor, ayrıca Romalılar tarafından Regina viarum veya ‘Yolların Kraliçesi’ olarak biliniyordu. Tıpkı modern bir otoyol gibi, yol boyunca kıyıda köşede kalan kasabalar yoktu ve coğrafi engelleri büyük ölçüde aşmışlardı. Örneğin, Roma’dan Terracina’ya uzanan 90 km’lik tek bir düz çizgi halinde inşa edilmişti. Yol daha sonra Brundisium’a kadar genişleyecek ve böylece 569 km uzunluğa (385 Roman mil) ulaşacaktı.
AĞ GİDEREK İMPARATORLUK BOYUNCA BRITANYA’DAN SURİYE’YE YAYILDI VE BAZI YOLLAR EN AZ ROMA’NIN KENDİSİ KADAR ÜNLÜ VE İŞLEK BİR HAL ALDI.
İtalya’daki diğer ünlü yollar, Roma’dan Fanum (Fano)’ya uzanan Via Flaminia; Placentia’dan Augusta Praetoria (Aosta)’ya uzanan Via Aemilia; Aquileia’dan Genua (Genoa)’ya uzanan Via Postumia; kuzeyde Ariminum (Rimini)’dan Padova’ya güneyde ise Capua’dan Rheghium (Reggio Calabria)’a uzanan Via Popillia ve bunun gibi daha nicelerini içinde barındırıyor. Bu yollar o kadar ünlüydü ki isimleri yerlere ve bölgelere bile verilmişti. Bu ağ yavaş yavaş Britanya’dan Suriye’ye yayıldı ve bazı yollar en az Roma’nın kendisi artık ünlü ve işlek hale geldi. Örneğin, Via Domitia (MÖ 116’da yapımına başlandı) Fransız Alpleri’nden Pirene’ye kadar uzanıyordu ve İspanya seferlerindeki askeri harekatlar için paha biçilemez bir öneme sahipti. Ayrıca Balkan Yarımadası’ndan geçen ve Bizans’ta sona eren Via Egmatia yolu, İmparatorluğun batı ve doğu bölgeleri arasında önemli bir kara yoluydu.
İki nokta arasında mümkün olan en kısa rotaları oluşturmak için (genellikle bir uçtan diğeri görülemez), her türlü mühendislik zorluğunun üstesinden gelinmesi şarttı. Önerilen rotanın gerçekten düz olmasını sağlamak ve gereken çeşitli mühendislik yöntemlerini belirlemek için kapsamlı bir araştırma yapıldıktan sonra bataklıkların boşaltılması, ormanların kesilmesi, derelerin yönlendirilmesi, ana kaya kanalının açılması, nehirlerin köprüyle, vadilerin ise viyadüklerle geçilmesi ve dağlarda tünellerin açılması gibi şeylerin yapılması gerekiyordu. Tüm bunlar yapıldıktan sonra yollar, 800 yıldan daha uzun bir süre dayanmaları için destek duvarları veya teraslama ile güçlendirilmeli, dengelenmeli ve korunmalıydı.
Roma yolları, askerlerin hızla konuşlandırılmasına ve daha da önemlisi, onlara yiyecek ve ekipman sağlayan tekerlekli araçların kullanılmasını kolaylaştırmanın yanı sıra ticari artış ve kültürel değişim de sağladı.
İlgili Yazılar
Yol Tasarımı ve Malzemeleri
Ana yollar 4.2 m genişliğinde ve iki tekerlekli araçların birbirini geçebileceği kadar yeterli alana sahipti. Yollar bazen kireçle karıştırılmış bir çakıl yüzeyi ile ya da yakın kasabalar gibi daha prestijli bölümler için, yontulmuş taş volkanik tüf blokları, parke taşları, bazalt ya da kireç taşlarının döşenmesiyle tamamlanmıştı. İlk olarak bir hendek kazılmış ve bataklık alanlardaki kaba çakıl, kırılmış tuğla, kil malzemeleri veya tahta kazıkların kullanıldığı bir temel atılmış ve kaldırım taşları arasına yerleştirilmişti. Bunun üzerine ise daha ince bir çakıl tabakası eklenmiş, çekirdek ve yol daha sonra bloklar veya plakalar ile kaplanmıştı. Dağ yollarında ayrıca insanlara ve hayvanlara daha iyi çekiş sağlamak için yüzey boyunca akan sırtlar ve tekerlekli taşıtlara kılavuzluk etmesi için taştan kesikler vardı.
Yollar, yağmur suyunun akması için merkezden kaldırıma doğru hafifçe eğimliydi ve yine aynı nedenden dolayı birçok tahliye ve drenaj kanalları vardı. Yayalar için, yolun her bir tarafında genişliği 1 ila 3 metre arasında değişen tipik bir çakıl yolu bulunuyordu. Burayı yoldan ayıran kaldırım, muntazam bir şekilde yerleştirilmiş dik levhalardan yapılmıştı. Buna ek olarak, her 3-5 metrede kaldırıma yerleştirilmiş daha yüksek bir blok vardı ve bu da patikaya araç girmesini engelliyor ve insanların atlarına ya da hayvanlarına binmelerine imkan sağlıyordu. Ana yolların daha yoğun olan kısımları, trafik olabilecek yerlerdi ve bunların bazılarında gezginler ve hayvanları için yine kolaylıklar sağlanmıştı. Düzenli aralıklarla menzil taşları da döşenip genellikle yolun bakımı ve tamirinin kimden sorumlu olduğunu kaydediliyordu.
Köprüler, Viyadükler ve Tüneller
Roma mühendislerinin harika eserlerinden biri de, hala imparatorluğun etrafında duran kemerli köprüler ve viyadüklerdi. Velletri yakınlarındaki tek kasası ve 3,6 m’lik mütevazı bir alanı olan Ponte di Mele gibi ilk köprülerinden üzerinde 10 kemerlik viyadük olan Carapelle Nehri’ne kadar, bu yapılar mühendislerin doğru hedefe ulaşmalarına yardımcı oldu. Romalılar, nehirleri geçen köprü iskeleleri genellikle daha dayanıklı bir sivri biçimde inşa edip büyük dayanıklı taş blokları kullanılırken, üst kısımları ya demir kelepçelerle güçlendirilmiş taş bloklardan yapmış, daha ucuz beton ve tuğla kullanmış ya da düz ahşap bir üst yapıyla desteklemişlerdi. Belki de en etkileyici köprü Narni’deydi. 180 m uzunluğunda, 8 m genişliğinde ve 33 m yüksekliğinde 4 tane büyük dairesel kemere sahipti, bunlardan biri 32.1 m uzunluğunda ve antik dünyadaki en uzun blok kemer açıklıklarındandı. Günümüze kadar gelebilen en iyi köprüler ise, Roma’daki Milvian Köprüsü (MÖ 109) ve İspanya-Portekiz sınırında bulunan Alcantara’daki (MÖ 106) Tagus nehri üzerindeki köprüdür.
Yol ağlarının bir diğer önemli özelliği ise tünellerdi. MÖ 1. yüzyılda inşa edilmiş üç tünel; 1000 m uzunluğundaki Cumaea, 705 m uzunluğundaki Cripta Neapolitano ve 780 m uzunluğundaki Grotta di Seiano bunlara örnek verilebilir. Tüneller genellikle her iki uçtan da kazılarak (karşı kazı), inşa edilmişti. Her iki ucun birleştiğinden emin olmak üzere, işin ilerleyişini kontrol etmek için şaftlar bazen yukarıdan delinmiş ve ayrıca kazı işlemini hızlandırmak ve kayadaki iki açıdan çalışmak için de kullanılmıştı. Bununla birlikte, sağlam kayalar üzerinde çalışmalar biraz yavaşlamış ve tünel projelerinin uzun yıllar sürmesine neden olmuştu.
Sonuç
Roma yolları, o zaman imparatorluğun atardamarıydı. Toplulukları, şehirleri ve köyleri birbirine bağlıyorlardı. Eğer onlar olmasaydı Romalılar, yüzyıllar boyunca engin toprakları fethederlerdi ama ellerinde tutamazlardı. Dahası, bu yollar günümüzde Avrupa ve Orta Doğu boyunca yüzlerce yolun temelini oluşturuyor, bu nedenle Romalıların muhteşem mühendislik ve arazi ölçme becerileri göz ardı edilemez. İtalya’daki birçok yol hala orijinal Roma ismiyle biliniyor ve günümüzde Fàiti’deki Tre Ponti gibi bazı köprülerde karayolu trafiği akmaya devam ediyor.
Çeviri: Özge Sertbaş
Kaynak
ancient.eu