Antik Atina’da Sempozyum: İçki İç, Konuş ve Tanrılara Övgüler Sun
Antik Yunan’da sempozyum, (Bilgi Şöleni) katılımcıların bir dizi etkinlikte bulunduğu içki partisiydi. Bu makalede Atina sempozyumunun kültürel yönlerine odaklanacağız.
Antik Yunan’da sempozyum, (Bilgi Şöleni) katılımcıların bir dizi etkinlikte bulunduğu içki partisiydi. Bu makalede Atina sempozyumunun kültürel yönlerine odaklanacağız.
Katılımcıların sedirlere uzandığı sempozyum veya içki partisi, klasik Yunan kültürünün temel bir unsuru olarak kabul edilir. Elbette, Yunanlılar geçmişte farklı türde sempozyum ve toplantılar yapmışlardır, örneğin, Homeros’a (MÖ 700 civarı) atfedilen İlyada ve Odysseia destanlarında, Yunanlar yemek yemeyi ve içki içmeyi sandalyelerde oturarak yaparlardı. (Hom, İlyada 215-225)
Uzanarak yapılan sempozyumların temel yönleri, büyük olasılıkla küçük Asya Minör üzerinden Doğu’dan benimsenmiş kültürel unsurlardır. Ancak uzanma geleneğinin kökeni daha uzaklarda aranabilir. Örneğin, Yunanlı erkeklerin sedirlere uzanırken görülen tasvirleriyle MÖ yedinci yüzyıl Asur sanatı arasında yakın paralellikler vardır. (Topper 2009)
Sedirlere uzanma eylemi Arkaik dönem boyunca (MÖ 800-500 civarı), özellikle MÖ yedinci yüzyılda, “Oryantalleşme “ olarak da adlandırılan dönemde benimsenmeye başlandı. Bu dönemde Asya’ya ait birçok öğe, mobilya da dahil olmak üzere, Yunan sanatına ve günlük yaşama dahil edildi.
Schmitt-Pantel (Murray 1990’da) Arkaik çağdan itibaren sempozyum tarzı toplantıları “uzanma ziyafetleri” olarak tanımlamıştır. Bununla birlikte, MÖ 525-475 civarında tarihlenen yaklaşık 200 adet Arkaik dönem ve Erken Klasik dönem Atina’ya ait vazolarda, sempozyum sahnelerinde karakteristik klinai (uzanma sedirleri) eksiktir.
Sempozyumlarda uzanma, sadece Atina’ya özgü bir uygulama değildi, tüm Yunan polislerinde yaygın olarak kullanılıyordu. Korintos’taki Demeter ve Kore Tapınağı’ndaki kazılarda, MÖ beşinci yüzyıla tarihlenen sedirli birkaç yemek odası ortaya çıkmıştır. (Bookidis ve Fisher 1972) Sedirler hem Korintos hem de Attika’daki Brauron’da bulunan yapıda duvarlara sıralanmış şekilde bulunur.
Felsefe ve Siyaset
“Logos sympotikos” adı verilen sempozyumlar katılımcıları arasında rekabetçi ve kültürel bir konuşma içeren özel içki içme seansıydı. Politika, Logos sympotikos türü sempozyumlarda açıkça tartışılan konulardan biriydi ve seçimlerle ilgili tutkulu tartışmalar Atina toplumunda etkili olurdu.
Örneğin, Thukydides’in anlattığına göre M.Ö. 411 oligarşik isyanların sempozyumlardaki müzakereler tarafından tetiklendiği söylenir. (8.54) Sempozyumlar, etkili arkadaşlar kazanarak siyasi ün kazanma ve güçlerini genişletme fırsatı sunması nedeniyle hırslı Atinalılar için önemliydi.
Felsefi yazılar okumak ve hitabet ritüelleri, logos sympotikosun temel özellikleriydi. Filozoflar, bilgelik ve sevgi üzerine diyaloglarını sempozyumlarda paylaşmayı tercih ederlerdi.
Sokrates’in, Platon ve Ksenophon tarafından yazılmış – kurgusal veya kurgusal olarak kabul edilen – diyaloglarında felsefi bilgeliği ortaya çıkmıştır.
Sokrates’in yaptığı gibi, bir argüman yapabilme ve fikirlerini desteklemek için benzetmeler kullanabilme yeteneği, bilgiyi göstermenin bir göstergesiydi. (Pl. Symp. 201a-207a) Felsefi düz yazılar politik ustalık ve savaş meydanında cesaret gibi, zengin Yunanlar tarafından büyük bir beğeniyle karşılanırdı (Pl. Symp. 198a). Semposiyum katılımcıları performanslarıyla hatip becerilerini sergilediklerinde, kendi kültürel kimliklerini sergiliyorlardı.
Sırayla Konuşmak
Sempozyumlar temel olarak içki partileri olsa da aynı zamanda eğitimsel deneyimlerin sürdürülmesi için bir ortam sağladı. Atinalı aristokrat yaşam tarzının ayrılmaz bir parçası oldu. Atinalılar için hem siyaset hem de felsefe önemliydi.
Başlangıçta egzersiz yapma yeri olarak ortaya çıkan gymnasium, (spor salonu) M.Ö. dördüncü yüzyılda özellikle felsefeyle ilişkilendirilen eğitim kurumlarına dönüştü. Spor salonları yurttaş olma yaşı olan 18 ve üstündekiler ve özel derslere maddi gücü yetenler için kullanıma sunuluyordu. Bu eğitim kurumları, Atinalı kültürün rekabetçi tutumların ve iyi sporun devam etmesine olanak sağlayan bir mekanizma olarak işlev gördü.
Bu kurumlara devam etmek, Atinalı toplumun daha zengin sınıflarına sosyal ağ fırsatı ve sosyal ilerleme potansiyeli sağladı. Bununla beraber, sosyal hareketlilik potansiyel yaptırımları da beraberinde getirdi. Politik merdivenleri tırmanmaya çalışanlar bile, hedeflerinin beğenilmemesi durumunda sürgüne maruz kalıyordu.
Tabii ki, şanslı olan Yunanların eğitimden faydalanabilecekleri diğer yerler de vardı. Özel okullar mevcuttu ve zengin aileler özel öğretmenler tutabiliyordu. Yunan toplumu ataerkil olduğu için babalar, şüphesiz oğullarının eğitimine özel bir ilgi gösterirdi. Örneğin, Ksenophon’un Sempozyumu’nda (3.5) Niceratus şöyle der:
“Babam, beni iyi bir insan olarak yetiştirmek istediği için Homeros’un tümünü ezberletti; hâlâ İlyada ve Odysseia’yı baştan sona ezbere biliyorum.”
Spor Salonlarında (Gymnasium) öğretildiği gibi erkekler sempozyumda sırayla, birbirini takip ederek düzenli bir şekilde konuşma yaparlardı. Önerilerde bulunarak ne hakkında konuşacaklarını belirtirlerdi (Pl, Symp. 177d):
“Önerim, her birimizin sevgiyi öven en güzel konuşmayı yapması ve ardından konuyu sağında oturan kişiye devretmesidir.”
Bu konuşma sırası alma sistemi, herkesin gruba katkıda bulunmasını sağlardı. Ayrıca, katılımcılar deneyimlerini yansıtarak ve birbirinin görüşlerine katkıda bulunarak kültürel bir kimlik benimsiyorlardı.
Platon’un Şölen adlı Sempozyumuna göz atarsak, tipik bir içki partisinden çok uzaktadır. Platon’un anlatımına göre sempozyum katılımcılarını en iyi davranışlarıyla kendilerini gösterir ve gece boyunca alkol tüketmelerine rağmen yüksek düşüncelerle konuşma yapabilme yeteneğine sahiptir.
İlgili Yazılar
Müzik ve Övgü
Sempozyum ayrıca Atina dışında yaşayan insanların gelenekleriyle tanışma olanağı da sunuyordu. Ksenophon’un toplantısına “Syracusan- yerleşik bir yabancı” katılır. Syracusan’ın aslında Ksenophon’un kendisi olduğu spekülasyonları yapılmıştır. Leo Strauss (1972), Syracusan’ın, Xenophon’un takma adı olarak kabul edilen “Themistogenēs” ile aynı kişi olduğuna inanıyordu.
Ancak, Ksenophon’un Sempozyumu M.Ö. 422 yılında geçmektedir. Bu da Ksenophon’un M.Ö. 430 civarında doğmuş olması demektir ve bu durumda katılmak için çok genç olurdu. Bu nedenle, Sempozyum’daki Syracusan karakterinin Xenophon ile aynı kişi olduğu olasılığı düşüktür. Bu kurgusal bir metin olduğu göz önüne alındığında, Syracusan eğlendirici karakteri sadece uydurulmuş olabilir, ancak yine de ilginç bir perspektif sunar.
Her durumda, metin, Syracusan’ın zengin olduğunu ve yanında kendi eğlence grubunu getirdiğini belirtmektedir. (Ksenophon, Sempozyum 2,1) Ekip, bir flütçü kız, bir akrobat ve bir erkek egzotik dansçıyı içermekteydi. Sempozyum katılımcıları, bu eğlenceli dansçıları takdir etmiş gibi görünüyor ve hatta onların bazı koreografilerini öğrenmeye çalışıldığı anlaşılıyor. Atina’lı yurttaşlar arasında farklı bir şey deneyimlemeye yönelik bir açlık olduğunu göstermektedir.
Müzisyenler, özellikle flütçü kızlar (aulētrides), sempozyumların geleneksel unsuruydu. Onlar ziyafet ve içki içme sırasında hazır bulunurlardı, ancak “logos sympotikos” başladığında ayrılırlardı. Bu sinerji, dönemin çömleklerinde tasvir edilmektedir. (Goldman 2015)
Ziyafetten sonra, tanrılara saygı amacıyla sunaklara içkiler sunulurdu. Katılımcılar doğal olarak dini konuları içeren konuşmalar yaparlardı. Hem Platon’un hem de Ksenophon’un Sempozyumu’nda yapılan tüm konuşmalar, Yunan tanrısı Eros’u överek yapılmıştır. (Ksenophon, Sempozyum 1.10)
Gerçekten de dini ritüeller Atinalı yaşamının önemli bir parçasıydı ve soylu vatandaşların belirli dini festivalleri kutlamak için sempozyumlar düzenlemesi yaygındı. (Andoc. 1.16) Tabii ki, sempozyumlarda en çok saygı gören tanrı, üzüm tanrısı Dionysos idi.
Platon’a göre, Alkibiades Agathon’un sempozyumuna katıldığında, Dionysos’u anımsatan bir şekilde giyinmişti – başında fildişi bir çelenk ve kurdeleler takmıştı. (Pl. Symp. 212e) Aynı aksesuarlar, Euripides’in Cyclops adlı eserinde de anılmakta ve bu sempozyum seramiklerinde figüratif olarak sahnelenmiştir.
Kapanış Sözleri
Yazıda değindiğimiz gibi, sempozyum, içki içme oturumu olarak bilinen bir etkinlikti ve rekabetçi bir şekilde gerçekleştirilerek konuşmaya katılımı içeriyordu. Doğu pratiklerinden de bazı unsurlar benimsenmişti.
Bu sempozyum ritüelleriyle kültürel farkındalık geliştirerek, zengin Atinalılar, birey olarak, Atina’nın kültürel gelişimine katkıda bulunmuş ve onu güçlendirmiştir.
Not:
Antik Yunan’da, Symposium (Yunanca: συμπόσιον symposion, συμπίνειν sympinein, “birlikte içmek”, Antik Roma’daysa birlikte yaşamak adlı altında içerisinde bir ziyafeti veya bir içki alemini barındıran bir sosyal etkinliktir. Roma edebiyatının en önemli yazarlarından biri olan Marcus Tullius Cicero Symposium’u, hayatı birlikte yaşamakla bir tutmuş ve bu kavramı karşılayan convivium terimini kullanmıştır. Türkçeye Fransızcadan ‘sempozyum’ olarak geçen symposium sözcüğü, günümüzde yalnızca bir tartışma grubunu belirtmekte ve ‘bilgi şöleni’ olarak çevrilmektedir.
Daha fazla okuma:
Bookidis ve J. Fisher, “Acrocorinth’te Demeter ve Kore Kutsal Alanı: ön rapor IV:1969-1970”, Hesperia 41,3 (1972), s. 283-31.
M.L. Goldman, “Klasik Yunan sempozyumunda flütçü kızlar ve fahişeler”, Helios, 2,1 (2015) s. 29-60.
Murray, “Gizemlerin meselesi: demokrasi ve içki grubu” O. Murray (ed.), SYMPOTICA (1990), s. 149-162.
AW Saxonhouse, Çeşitlilik Korkusu: Antik Yunan Düşüncesinde Siyaset Biliminin Doğuşu (1995).
Schmitt-Pantel, “Kurban yemeği ve sempozyum: Arkaik şehirde iki sivil kurum modeli?”, O. Murray (ed.), SYMPOTICA (1990), s. 14-37.
Strauss, Xenophon’un Socrates’i (1972).
Çeviri: Bülent Pekardan
Kaynak
Ancient World Magazine