Timgad: Mükemmel Şekilde Korunmuş Cezayirli Pompei
Cezayir’deki en iyi korunmuş Roma harabelerinden biri olan Timgad, hayatta kalmasını sağlayan Sahra kumlarına müteşekkir olabilir. Öylesine dikkat çekici bir yerleşimdir ki, bazı gezginler buraya “Cezayirli Pompei” adını verecek kadar ileri gitmişlerdir.
Cezayir’deki en iyi korunmuş Roma harabelerinden biri olan Timgad, hayatta kalmasını sağlayan Sahra kumlarına müteşekkir olabilir. Öylesine dikkat çekici bir yerleşimdir ki, bazı gezginler buraya “Cezayirli Pompei” adını verecek kadar ileri gitmişlerdir.
Tam Bir Roma Şehir Planlaması Örneği
Timgad (Thamugadi olarak da bilinir), kuzeydoğu Cezayir’de, Aures Dağları’nda yer alan bir Roma askeri kolonisiydi. Timgad’ın tam adı “Colonia Marciana Ulpia Traiana Thamugadi” şeklindeydi. Şehir, M.S. 100 civarında İmparator Trajan tarafından kurulmuş ve imparatorun annesi (Marcia), en büyük ablası (Ulpia Marciana), ve babası (Marcus Ulpius Traianus) anısına şehre bu isim verilmişti. Büyük olasılıkla Timgad ilk başta, Legio III Augusta (3. Augusta Lejyonu) için bir karargâh olarak oluşturulmuştu.
Timgad, “ex nihilio” olarak, kelimenin tam manasıyla “hiç yoktan” inşa edilmişti. Bu nedenle Timgad, Roma şehir planlaması örneklerinin en iyilerinden biridir. Şehrin planı, birbirine dik iki ana cadde ile ikiye bölünmüş mükemmel bir kare şeklinde tasarlanmıştır. Kuzeyden güneye doğru olan cadde “cardo” olarak bilinirken, doğu-batı yönündeki cadde ise “decumanus” olarak bilinirdi. Ancak, cardo, şehri boydan boya geçmez, sadece merkeze, bir zamanlar “forum” un bulunduğu yere kadar giderdi.
Trajan Kemeri ve Timgad Mimarisinin Diğer İlginç Noktaları
Timgad, duvarla çevrili bir yerleşimdi ve her bir kardinal yönünde bir tane olmak üzere, şehre 4 kapısından biriyle ulaşılırdı. Eski şehrin batı yakasında, şehir orijinal sınırları dışına yayılınca, kapının yerini bir zafer takı aldı: Trajan Kemeri. Trajan Kemeri, decumanus sonunda yer alarak, eski ve yeni alanları birleştirmekte ve çoğu zaman şehrin en etkileyici yapı kalıntılarından biri olarak kabul edilir. Kemerden, Timgad’ın yeni alanına doğru uzanan yol sütunlarla süslenmiş ve orta kısmı ise, yayalar her iki kenarında yürürken, yarış/savaş arabalarının kullanımı için özel olarak tasarlanmıştı.
Diğer bir yandan Timgad, bir Roma yerleşimini şekillendiren çeşitli yapılara da sahipti. Örneğin, şehrin merkezinde forum yer alırdı. Burası, esas olarak mal satışları için kullanılan bir halk meydanıydı. İlaveten forum, çeşitli sosyal toplantıların yapıldığı bir yer olarak da kullanılırdı.
İlgili Yazılar
Timgad forumunun güneyinde, halk gösterilerinin yapıldığı yer olan şehrin tiyatrosu bulunurdu. Tiyatro, 160 yıllarında yapılmış olup, bir tepenin kenarı oyularak oluşturulmuştu. Timgad tiyatrosu, Roma İmparatorluğu’ndaki pek çok örneğine kıyasla daha küçük olmakla beraber, herhangi bir anda yaklaşık 3500 kişi içerisinde oturabilirdi.
Bununla birlikte, Roma şehir planlaması unsurlarından bir diğeri de hamamlardır. Timgad’ta, 14 kadar hamam kalıntısı ayakta kalmıştır. Bunlardan bir tanesi, şehrin cardo’sunun kuzey ucunda yer almaktadır. Bu hamamlar, şehrin kapılarından içeri girince, cardo’nun sol tarafında bulunurlardı ve böylece, şehre bu yönden giren yorgun gezginler tarafından kullanılırlardı.
Timgad Tarihinin Sonu
Birkaç on yıllık zaman zarfında arkeologlar tarafından Timgad’ın yerli yapılarından da bazıları (yaklaşık yüz kadar ev) kazılarak ortaya çıkarıldı. Bunlar, Timgad halkının Romalılar zamanlarındaki yaşamları hakkında pek çok bilgi sağlamıştır. Belki de bunların en ilginç olanlarından biri, cardo’nun kuzey ucundaki hamamların yanında yer alan evdir. Burayı kazan arkeologlar, evin, ileri bir tarihte Hristiyan şapeline dönüştürüldüğüne dair kanıtlar buldular.
Timgad, 5. yüzyılın sonlarına doğru, Aures Dağları’ndan gelen yerli kabileler tarafından yıkıma uğradı. 6. yüzyılda Bizanslılar tarafından tekrar fethedilmesi ile şehir canlandırılmaya çalışılsa da en sonunda, Arap istilasını takiben, 8.yüzyıl sonrasında Timgad terk edilmiştir.
Çeviri: Gamze Kamacı