Antik Ugarit Tanrıları
Suriye'de yer alan Antik Ugarit kentinin arkeolojisi bize eski Levant'ın dini inançlarının içyüzünü anlamamıza dair dikkate değer bir ışık tutuyor. Çivi yazılı tablet parçalarıyla birlikte kentin tapınak kalıntıları, Antik Ugarit tanrılarının, toplumdaki rollerini ve mitlerini yeniden canlandırmaya yardımcı oluyor.
Suriye’de yer alan Antik Ugarit kentinin arkeolojisi bize eski Levant’ın dini inançlarının içyüzünü anlamamıza dair dikkate değer bir ışık tutuyor. Çivi yazılı tablet parçalarıyla birlikte kentin tapınak kalıntıları, Antik Ugarit tanrılarının, toplumdaki rollerini ve mitlerini yeniden canlandırmaya yardımcı oluyor.
Peki antik Ugarit tanrıları kimlerdir ve bu tanrılara inanların dinsel meşguliyetleri hakkında neler öğrenebiliriz?
Kil Tablet Bulguları
Ugarit’in antik tanrılarının mitolojisini kaydeden kil tablet bulgularından, kentin tanrılarının kendilerine özgü olmadığı anlaşılıyor. Öyle ki Ugarit tanrılarının çoğu genel olarak Mezopotamya ve Levant’ta iyi bilinmekteydi.
Ugarit halkı bazı tanrıları diğerlerine tercih etmiştir. Bu tanrılar şafağın tanrısı Sahar, alacakaranlık tanrısı Salem ve gün tanrısı Nehr’dir. Akabinde sanat ve zanaatların hamisi Cothar; deniz tanrısı Yem yer almıştır. Bu tanrıların her ikisi de hiç şüphesiz Ugarit’in üretim ve deniz ticareti üzerine olmasından yanaydı. Ancak belirli tanrılar Ugarit için özel bir öneme sahip olarak öne çıkmıştı. Bu tanrılar El, Ashtart, Baal ve Dagon’dı.
El ve Baal: Ugarit’in Baş Tanrıları
El, Mezopotamya ve Yakın Doğu’da bilinen bir Sami tanrısıydı. Ugarit metinlerinde ona yapılan atıflar 500’den fazla geçmiştir ve Ugarit halkı tanrılarının babasıdır, sembolü ise gücünü temsil eden bir boğadır.
El, eşi tanrıça Athirat veya Ashtart ile düello yaratıcısı tanrısıydı ve Asur zenginlik ve bitki tanrıçası olarak Ugarit’in ana tanrıça figürüydü.
Metinlerde iyi temsil edilen bir başka tanrı ise isminin kökeni Sami dilinde ‘tanrı’ya dayanan Baal’dı. Öyle ki adı bir Kenan tanrısı olan El ile eşit sayıda geçer. Ugarit’teki tapınağında bulunan altı tabletlik bir dizi olan Baal döngüsü ise hikayesini anlatır ve onu kaosu yok etmek için yükselen bir kahraman-tanrı olarak tasvir eder. Dizilim, Baal’ı ya El’in oğlu ya da Dagon olarak tanımlar.
Ugarit’te araştırılıp tespit edilen yalnızca iki tapınak vardır onlar da Baal ve Dagon’a adanmış tapınaklardır. Tapınak sahalarındaki kil tabletler ve steller, taş imgeler veya anıtlar tanrıları tanımlayarak isimlerini gösterir. Kentin akropolünde bulunan tapınaklar ise orta Tunç Çağına dayanmaktadır.
Baal Tapınağı
El, halkın baş tanrısı olabilirdi ancak Antik Ugarit’in baş tanrısı Baal’dı. Baal yağmur ve bereket tanrısıydı, bu da onu tarım için çok önemli bir tanrı olmasını sağladı; bu yüzden Ugarit halkı için birincil öneme sahipti.
Arkeologlar, Ugarit’in Baal Tapınağı’nı, Baal’ın bir yıldırım/değnekle öne doğru adım attığını gösteren bir stelden tanımlamışlardır. Ugarit halkı tapınaklarını Ugarit Akropolü’nün kuzeybatı tarafında Baal’a inşa etmişlerdir. Tapınağın tasarımı ise sadedir. Kuzey-güney, güney-doğu ve güney-batı odaklı 22m x 16m zemin üzerine inşa edilmiştir.
İlgili Yazılar
Tapınağın güney kısmı, merkezi bir sunak bulunduran açık bir avludan oluşurken kuzeyi ise kalın duvarları kule benzeri yapının zirvesine çıkan bir iç merdiveni gizleyen tapınak girişiyle sella barındırıyordu.
Bu kule, bazılarının şehrin kuzeyindeki Sapanu/Zaphon Dağı’nın açık seyrine olanak sağladığına inandığı yapay ve yüksek bir yer oluştururken dağın ise Baal’ın yaşadığı yer olduğuna inanılıyordu. Bununla birlikte, kulenin denizciler için bir dönüm noktası görevi gördüğü de muhtemeldir ki bu fikir, binanın içinde bulunan 16 taş çapa sunularıyla kanıtlanmıştır.
Dagon Tapınağı
Baal’ın diğer olası babası ise Suriyeli / Mezopotamyalı bereket tanrısı Dagon’dır. Adı muhtemelen ‘yağmur’ veya ‘mısır’ anlamına gelir. Dagon, Ugarit’te özellikle zenginlik, tahılın koruyucusu ve bahşedicisi olarak önem sarf eder. Ugarit şehrinin mitolojisinde belirgin bir şekilde yer almasa da halkın bütün tanrıları arasında El’den sonra ikinci sırada yer alır.
17m x 28m boyutunda, 4-5 m kalınlığındaki duvarlarıyla Dagon Tapınağı Baal Tapınağı’ndan biraz daha büyüktü. Ancak, geriye sadece yapının temelleri kalabilmiştir. Bu durum yalnızca alanda bulunan Dagon heykelleri sayesinde tespit edilmiştir.
Tarımdan Ticarete
Temel düzeyde Ugarit dini, çevresindeki doğal dünyayı düzenlemekle ilgilenmişti. Bunun en önemli ilkesi havayı kontrol etmek ve iyi bir hasat sağlamaktı.
Dini metinler ise ‘sıcaktan çatlamış tarlaları’ ve ‘solmuş bitkileri ‘ önlemek için sürekli tarımda ilahi müdahalenin hayati önemine sahip olduğuna atıfta bulunmuştur. Bu durum da Ugaritlerin tahıl tanrısı olarak Dagon Tapınağı’na neden Akropolis’te önemli bir yer verdiğini gösterir.
Baal’ın önemi, çivi yazılı tabletlerin tanımladığı şekliyle ‘dünyanın efendisi’ rolünde ve aynı zamanda havada yeterli miktarda yağış sağlanmasındaki hayati rolünde yatmaktadır. Metinler, Baal’ın ekilmiş toprakları terk ettiği anların yasını tutar. Ayrıca tanrının sağlığı da toprağı etkilemiştir öyle ki Baal ateşe maruz kaldığında, tabletler ‘Dünya’nın tamamen kuruduğunu , bozkırın su yollarının susuzluktan nasıl kavrulduğunu’ kaydeder.
Baal sayesinde Ugarit halkı havayı kontrol etmeyi amaçlamıştır. Bu eylem tarım nedeniyle baş göstermiş olsa da şehir zenginleştikçe ve ticaret geliştikçe başka bir boyut kazanmıştır. Kimi zaman, halk ticaret ve zanaat konusunda tanrılara yardım çağrısında bulunmuştur. Baal’ın tapınağında yıldırım taşıyan bir tasviri, yağmuru teşvik etmenin yanı sıra Ugarit halkının denizciliği engelleyecek fırtınaların önlenmesini istediğini de gösterir öyle ki bu durum tanrının denizciler için neden bu kadar önemli olduğunun kanıtıdır.
Çeviri: Rabia Karaoğlu
Kaynak
historyandarchaeologyonline
Merhaba, bu yazıyı tezimde kullanmak istiyorum rica etsem tam künye paylaşır mısınız?
Kaynak atabilirsiniz tabii ki.
Web sitesi linkini koyacaksınız, sonra erişim tarihini yazacaksınız. APA ya göre bakarsanız dipnot ya da kaynakça web sitesinden nasıl atılır öğrenebilirsiniz. Web sitesinden nasıl bir künye soruyorsunuz?