1585 yılında, Avrupalılar çikolatayı ilk tattıklarında, kakao bin yıldan fazla bir süredir Maya, Aztek ve diğer Mezoamerikan* topluluklarının önemli bir parçasıydı.
İlk olarak İspanya’dan gelen kakao çekirdekleri, kakao meyvesinin tohumları ve bugünkü çikolatanın ham formunu taşıyan yük gemisi Avrupa’ya vardığında 16.yüzyılın ikinci yarısıydı. Gemi, kakao çekirdeklerinin istilacılarla** tanıştığı ve büyük önem taşıdığı bugünkü Meksika ve Orta Amerika topraklarından, yani o dönemin Yeni Dünyası’ndan geliyordu.
Çikolatanın Erken Tarihi
Arkeolojik kanıtlar, kakao bitkisini ilk yetiştirenlerin 250-900 yılları arasında gelişmiş bir toplum olan Mayaların olduğunu fakat kakaonun Mezoamerika’daki geçmişinin çok daha öncesine dayandığını ileri sürmektedir; “Çikolatanın Gerçek Tarihi” nin yazarı Sophia D. Coe’ya göre kakao kelimesi, kakaw olarak M.Ö.1000 dolaylarında Olmec lügatinde mevcuttu. Kakao, 1325-1521 yıllarında Meksika Vadisi’ni işgal etmiş olan Mayalar için şekersiz ve sıcak, Aztekler için ise soğuk tüketilen tipik bir içecekti.
Tarifi karmaşıktı; meyve kabukları önce fermente ediliyor ve içindeki çekirdekler kurutulup, kızartılıyor, soyuluyor ve düz bir taş levhanın üzerinde eziliyordu. Macun kıvamına geldiğinde acı biber veya mısır unu ile karıştırılan harç, kalın bir köpük açığa çıkıp balımsı bir dokuya dönüşene kadar su eklenerek bir sürahiden diğerine dökülüyordu, bu işlemin sağlam kalmış bir Maya içme kabının dış yüzeyine resmedildiği görülmüştür. İçeceğin sonraki versiyonlarına yerel bitkiler, bal veya vanilya da katıldı. Mezoamerikan gruplar bu önemli içecek için xocoatl ismini kullanırken Aztekler kakao çekirdeklerine kendi Nahuatl dillerinde cacahuatl dediler.
Statü Sembolü Olarak Çikolata Hakkında
Aztek toplumunda, xocoatl öncelikli olarak üst sınıflar için rezerve ediliyordu. Söylendiğine göre, İspanyol fethinin hükümdarı Moctezuma’nın günlük kullanımı için her gün altın kadehlerde 50 porsiyon ve bu miktardan ayrı olarak da hanenin geri kalanı için 2000 porsiyon hazırlanıyordu. Güç artırıcı ve afrodizyak özellikleri olduğu düşünülen Xocoatl, savaştan önce ordu tarafından tüketilirken, Moctezuma da hareminde vakit geçirmeden önce büyük bir iştahla yiyordu. Sadece yemeğin sonunda ikram edilen içecek, ziyafetlerin önemli bir parçasıydı.
İlgili Yazılar
Para Birimi Olarak Çikolata
Önceleri, istilacılar kakaonun Mezoamerikanlar için ne kadar önemli olduğunu anladılar. Onlar için kakao bir içecekten fazlasıydı; çekirdekler metal para olarak kullanılıyordu. Aztekler vadilerinde kakao ağacı yetiştiremedikleri için, başta kakao çekirdeklerini Mayalarla takas ile aldılar. Fakat Aztek imparatorluğu genişledikçe, fethettiği yerlerdeki insanları devlete vergi olarak kakao çekirdeği vermeye zorladı. 1526’da yazılmış sağlam kalan bir Nahuatl dökümanında kakaonun ticari değeri; iyi bir erkek hindi için 100 çekirdek, taze toplanmış bir avokado veya bir yumurta için 3 çekirdek, olgun bir avokado veya bir domatesin için bir çekirdek olarak belirlendiği görülmüştür. Nikaragua’da, düzgün bir kölenin maliyeti 100 çekirdek ve hayat kadını hizmetinin karşılığı 10 çekirdek olarak belirlenmişti.
Çikolatanın Dinsel Önemi
Sosyal ve ekonomik değerine ek olarak, kakao Mezoamerikan ritüellerinde ve dininde önemli bir yere sahipti. Günümüze ulaşan dört Maya kitabından ikisi; Dresden ve Madrid Kodekslerinde kakaonun Maya Yaratılış Miti (Popol Vuh) ‘nde yer aldığına dair birçok referans verilebilir. Aztek mitolojisinde kakao, tanrı Quetzalcoatl ve ona ayin boyunca çekirdek sunan dindarlarla ilişkilendirilir. Geleneksel olarak Mayalar’da düğün boyunca çiftler birlikte xocoatl içerken, Yutakanlar’da kakao vaftizsel bir yağlanma ritüelinin parçasıydı. Kakao ölümden sonra bile önemini korudu; mezarlarda telltale Mayan glyph ile işaretli içme kapları bulundu. En dramatiği, kakao Aztek insan kurban etme ritüellerinde de rol oynadı: söylenene göre kurbanlara son yemek olarak xocoatl veriliyordu. Bu dini uygulamaların bazıları hala Meksika, Chiapas ‘daki Lacandon Mayaları sayesinde günümüze kadar gelmiştir.
Çikolatanın Tarihi ile ilgili Yeni Keşifler
Çikolatanın erken tarihini bildiğimiz kadarıyla, hikâye hala tamamlanmış sayılmaz. 2002’de, Texas Üniversitesi’nden araştırmacılar, M.Ö. 600-400 ‘e tarihlenen kapların içinde, doğrudan kakao tüketimi ile ilgili bulunan en eski kanıt sayılabilecek kimyasal kakao kalıntılarını keşfettiler. Ve 2006’da, Meksika’da Olmec yazısının ilk örneği olan taştan bir tablet ortaya çıkarıldı; 2006 tarihli bir National Geographic makalesinde, bir dil uzmanının analizlerine göre; tanımlanabilen 30 farklı sembolden ikisinin kakao kabuklarını temsil ettiği ifade ediliyordu. Bu tür keşifler ve gelecekte ortaya çıkacak kesin buluntular, çikolatanın erken tarihine dair bilgimizi artıracaktır.
*Meksika ve Orta Amerika
**16.y.y.’da Meksika ve Peru’yu işgal eden istilacı İspanyollar
Çeviri: Ayşegül Atalay