Jean-Vincent Scheil’in Asur Tarihi Çalışmalarından: Asuristan Hükümdârânından Dördüncü Salmanasar’ın Teşrîfat Nâzırı ‘Bel-Harran-Beli-Usur’ Stelesi

Fransız bir Dominik olan Scheil, aynı zamanda Asurolog olup 10 Haziran 1858 tarihinde Kœnigsmacker’de dünyaya geldi. Paris’te 21 Eylül 1940  tarihinde vefat etti. İran’da Hammurabi Yasaları’nın yazılı olduğu tabletleri bulan odur. École des Hautes Études’da Egyptoloji and Asuroloji dersleri aldı. Collège de France’da Asurolog Julius Oppert’in öğrencisiydi. Kahire’nin Fransız Arkeoloji Misyonu üyesi olarak 1890/91’de Thebes’de kazılara katıldı. 1892’de Osmanlı İmparatorluk Müzesi (Müze-i Hümayun) için Bağdat yakınlarında kazılar yaptı, ardından İstanbul’da çalıştı. Müzenin Asur, Keldani ve Mısır antik eserlerinin bir kataloğunu tasniflemekle ve taslak olarak hazırlamakla görevlendirildi. 1908’de ayrıca Académie des Inscriptions et Belles-Lettres’in bir üyesi oldu. 1923’te Légion d’honneur’a layık görüldü. Osmanlı topraklarında yaptığı çalışmalardan biri de IV.Salmanasar’ın maiyetinde görevli olan Bel-Harran-Beli-Usur adına dikilmiş ve bugün İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde sergilenmekte olan stelin incelenmesi ve steldeki yazının deşifresiydi. Konuyla ilgili Dârülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası’nın 2.cildinin 7.sayısında yayımlanan makalede stelin bulunuş hikayesi ve üzerindeki yazıtının deşifresi yer almaktadır. İşte Eckhard Unger’in o kaynak niteliğindeki makalesi…

Müze-i Hümayun’da teşhir olunan Bel-Harran-Beli-Usur stelesi su mermerinden mamuldür.

1894 sene-i miladisinde Musul şehrinin garbında (Telabada) harabelerinde zahire ihrac olunarak ibtida Musul’a getirilmiştir. O esnada, Ebu Habba kadim (Sippara)da Müze-i Hümayun tarafından icra olunan taharriyat ve hafriyatta (Pr. Scheil) bittesadüf Musul’da bulunduğundan stelenin havi olduğu kitabeyi badet-tedkik bil-kıraa neşretmiştir. [[1]]

(4)       Bilahare stele Dersaadet’e naklolunarak Müze-i Hümayun’da 1326 numero ile kayd u teşhir edilmiştir. Stelenin tulu 1,83, arzı 1,15 ve sahnı 0,14 metredir. Stelenin 0,325 metre irtifaında gayr-ı muntazam bir kaidesi olup yukarıda bulunan kabartmalı kısmın tulu 1,40 arzı 0,97 ve aşağıda 0,99 metredir. Kabartmalı kısım çerçeve derununa alınmış olup çerçevenin genişliği 0,05-0,06 ve nazırın tasviri 1,20 metre irtifaındadır.

(Pr. Scheil) tarafından kıraat olunan kitabenin neşriyatında hatt-ı mıhî harfleri tipografi olarak yazılmış olduğundan asılları tamamıyla irae edilememiştir. Bizzat icra eylediğim tedkikatta nu, uš işaretlerinin asıllarını muhtelif şekillerde gördüm. Ba-husus en mühim olan dokuzuncu satırın mütalaası stelenin tarihle olan münasebetine dair tamamıyla mütebayin mütalaatı muhtevidir. Şimdiye kadar, stele miladdan evvel 745-729 senelerinde hükümran olan Üçüncü Tiglat-Pileser’in zaman-ı saltanatında rekz edilmiş zannolunuyor idi. Halbuki icra ettiğim tetebbuat neticesinde stelenin, müddet-i saltanatı kablel-milad (782-772) senelerine müsadif olan Dördüncü Salmanasar’ın zamanında rekz edildiğini tayin ettim.

Kitabe 30 satırdan ibaret olup her satır altına bir hat çizilmiş. Solda kitabenin kenarı stelenin kadrosuyla ve sağda nazırın elbisesiyle tahdid edilmiştir.

Kitabenin tulu 0,64 metre kadar olup genişliği yukarıda 0,40 aşağıda 0,56 metredir. Satırların irtifaı 0,015 -0,022 ve harflerin 0,012-0.018 metredir.

Kitabe hüsn-i suretle muhafaza edilmiş ise de son zamanlarda bazı aşıntılar hasıl olmuş, nazırın çehresi eski bir zamanda bozulmuştur.

Kitabenin Tercümesi

Hükümdar-ı azam, ilahların kralı, arz ve sema kutublarının istinadı, bilad ve medeniyetin bani ve müessisi maabid-i ilahiyenin nazırı Marduk’a;

Kaza ve kader-i ilahinin hamili, sükun-ı mutlakın muhafızı, ilahların katibi Nabu’ya;

(5)       Gıdanın mevzii, hayat ihsan edici Prens Agigi ve Anunnaki’ye;

Bilad ve memalikin şems-i pertev-barı, bütün şehirlerin hakemi, aktar-ı cihanın ilah-ı nigehbanı Şamaş’a;

Arz ve semanın afitab-ı âlem-tabı, mübarek boynuzların hamili, nur-efşan Sin’e;

Semanın revnakı, niyaz ve münacatların mercii, yıldızların İştar’ına;

Münacatlarını is’af eden büyük ilahlara, müttefiklerine, senyorlarına: Ben ki ‘Bel-Harran-Beli-Usur büyük ilahları tazim ve takdis eden Asur kralı Salmanasar’ın sarayı nazırıyım,

Celilül-kadr olan ilahların mucizat-ı hümayunları ve iradat-ı layetegayyiranelerinden mülhem olarak kırda, çölde bir şehrin tesisine ibtidar ettim. Temelinden ikmaline değin ben nezaret ettim.

Bir mabed (E-Kur) ina ettim. Dahilinde celilül-makam ilahların kürsülerini vaz ettim, temelini ebediyetle kaim olmak üzere takviye ettim.

İsmini elsine-i nasta Dur Bel-Harran-Beli-Usur tesmiye ederek ana bir de yol inşa ettim. Tesavir-i ilahiye ile musavver bir istele inşa ettirerek makarr-ı ebediyete rekz ettim.

Bu ilahların şerefine, ebediyen payidar olacak hayrat ve müberra irad kaydettim.

Her kim olur isen ol, istikbalde Asur Şamaş, Marduk, Adad lutf-ı inayetleriyle sana şehri vedia edecekler.

Eğer bu şehrin maabid ve harabelerini tamir eder isen iradlarına, vakıf ve ianatına asla halel iras etme; bu şehre bahşettiğim imtiyazat ve müsaadat mucibince buğdaya dokunulmasın, otları temettu olarak sarf olunmasın.

Sularını başka kanallara, mecralara çevirme, hududlarını, mesafelerini tebdil etme; öküzlerden, koyunlardan vergi alma; dahilinde oturanlara temettu, angarya hiç bir şey tahmil etme; idarelerine müdahale etme; steleyi bulunduğu mahallden devirme; diğer mahalle vaz etme; diğer bir karanlık yere atma; anı kırma.

Toz ve topraklara karıştırma, suya atma, sıvasını bozma, atelte yakma, yazısını silme.

(6)       İsyan ve muharebelerde, kıyametin hululünde mevt-i ilahi Cira’nın temasında ne vakitki eller niyaz için ref edilecek ricaların, vasıl-ı sem’-i kabul olacak, imdadına erişilecek.

Ey muazzam ilahlar; Asur, Şamaş, Marduk, Adad kitabemi ve ismimi tebdil edecek olana asla lütuf ve merhamet etmeyiniz.

Epigrafiye Dair Mülahazat

Kitabenin tarz-ı tahriri muntazam değildir. [[2]] Mesela: Ni  işaretini irae eden harfler iki suretle muharrirdir. Onuncu satırda altıncı harf iki ufki çizgi ile gösterilmiş olup bu satırın sonuncu harfinin yukarısında bulunan hatt-ı ufki aşağıya doğru meylettirilmiştir. Bundan maada, on birinci satırda sondan üçüncü harf olan u işaretinde iki ufki hat üç amudi hatla kat edilmiş; keza on altıncı satırda sağ taraftan baktığımızda dördüncü harf ber-akis olarak üç amudi ve iki ufki hatla kat olunmuşlarsa da aralarından geçmeyip ibtida ve intihada bulunan amudilere mülasık olmuştur. Kitabede sair bu gibi muhtelif tarzda yazılmış aynı harflere tesadüf olunduğu için muharrir harfleri tamamen bir siyakta yazmamıştır. Bazı harflerin suret-i tahririnde bariz hatalar mevcuddur. Bunlar, muharririn sanatında tamamıyla ehil olmadığını gösteriyor. Bununla beraber şurası da şayan-ı kayddır ki stele Pay-i Taht’ta (Ninova) bulunmadığından muharririnin bir taşralı olması agleb-i muhtemeldir.

Nam-ı Kralinin Tagayyürü

Dokuzuncu satırda mezkur “Tiglat-Pileser” isminde Pr. Scheil bazı sehviyat görerek bir kaç harf ilavesiyle tashih etmiştir. [[3]] Pr. Scheil’in bu mütalaasının muvafık-ı sıhhat olmadığını bizzat icra eylediğim tedkikat neticesinde meydana çıkardım. Bu satırda taşa (7) el ile temas olunursa görülür ki gerek nazırın isim ve unvanı ve gerek kralın unvanı sathen müstevidir; ancak kralın ismi gayr-ı muntazam bir surette beş yerde açıklanmış görünür. Silinmiş olan bu kısımda Tiglat-Pileser isminin harfleri yanında bazı huruf bakayaları vardır. [[4]]

Pr. Scheil’a göre ilu ve dördüncü noktada nu ve beşinci mahalde bar işaretleriyle sairlerini de bila-müşkilat tedkik edebiliriz. Bu işaretlerin mahallerinde Kral Salmanasar’ın ismi epeyce tezahür ediyor. Bu isim beş işaret yani harften ibarettir:

İlu; šul; ma; nu; bar (bu sonuncu ašaridu suretinde telaffuz olunur. Eğer daha muvaffakane tedkik olunursa e işaretinin ibtidasında ufki bir hat görülür ki bu hat bu işarete aid değildir.

Ma işareti bir amudi üç ufki çizgiden mürekkebdir. Muharrir e yazarken ma işaretinin iki aşağı ufki hatlarıyla bir amudi çizgisinden bil-istifade anları istimal etmiştir. Andan sonra ti işaretinde šul işaretinden kalan kısım görünür. Amudi çizginin sol cihetinde ti işaretinin birinci zaviyesi altında iki zaviye görünür. Ti ve a işaretleri arasında šul’a aid bir amudi çizgi ufki hat ile kat edilmiş bir kısım bulunur. Bunlar isbat ediyor ki evvela; Kral Salmanasar’ın ismi yazılmış, sonra Kral Tiglat-Pileser’in ismi anın yerine kaim olmuştur. Bu tagayyür stelenin rekzinden gayrı bir zamanda vaki olmuştur. Çünki šar ve ku (tukul telaffuz olunur) işaretleri stelenin buna müşabih diğer işaretlerinden ayrı bir şekilde yazılmıştır.

Šar işaretinin şekli dahi arkaik bir tarzdadır. Andan sonra Tiglat-Pileser’in ismi tamam olmayarak nihayetinde bulunan ra işareti son gelen muharrir tarafından yazacak yer olmadığı cihetle noksan bırakılmıştır.

Kitabenin Muhteviyatı

Birinci satırdan itibaren sekizinci de dahil olduğu halde kitabenin muhteviyatı başlıca (8) üç kısma ayrılır: Nazır saika-i diyanet ve ilca-yı takdis ü hürmetle ilahlara arz-ı tazimat u tekrimat ediyor. İlk hitab ettiği ilah Marduk umum Babilistan’ın en muazzam ilahıdır.

Üçüncü satırda Babil şehriyle diyanet cihetiyle müttehid olan Borsippa ilahı Nabu’ya hiab ediyor. Bu ilah-ı muharrir ilahların katibi olup yazıcıların hamisidir.

Beşinci satırda: Günaş ilahı, ilahlar ilahı ve beşerin hükümranı Şamaş’a.

Altıncı satırda: İlahe-i kamer, arzın nuru Sin’e ve sonuncu olarak yedinci satırda: yıldızların yıldızı, Venüs İştar’a. Arz-ı ubudiyet ü perestiş ediyor.

İlk kısm-ı diniyi kısm-ı tarihi takip ediyor; stelenin sahibi ismini ve unvanını zikrederek steleyi ne maksadla inşa ve ne için rekz ettirdiğini söylüyor. Dördüncü Salmanasar’ın nazırı Bel-Harran-Beli-Usur [[6]] çölde bir şehir tesis edip derununda muazzam ilahların maabidini inşa ve anlara iradlar temin ediyor. Velhasıl steleyi ilahların tesavirini mümessil rumuzlarla tersim ve tezyin ettiriyor.

On yedinci satırda başlayan üçüncü kısım birinci kısımda olduğu gibi yine dini olarak bed’en eder ve kitabenin sonu olan otuzuncu satıra kadar bu minval üzere devam eder. İbtida, nazır hitab ettiği ilahların samedaniyet ve kudsiyetine iltica ederek eserinin tahrib edilmemesini rica ediyor.

Bu husustaki ricasını is’af etmeyenleri tel’in ediyor. Birinci kısımda yalnız yeni şehrin dahilinde bina olunan maabidin mensub oldukları ilahların ismi tezkar edilmiş. Üçüncü kısımda en muazzam ilah olan Asuristan’ın milli ilahı Ašur’u zikrediyor. Bundan anlaşılıyor ki stelenin sahibi Asuristanlıdır. İzah-ı maksad için yıldırım ve fırtınalar ilahı, İlah Adad’dan bahsediyor. Dördüncü satırda görülen İgigi, sema; Anunnaki arzın melikleridir. Yirmi yedinci satırda tel’inat miyanında atel ilahı İlah “Gipil”i gösteriyor.

(9) Dördüncü Salmanasar ve Üçüncü Tiglat-Pileser’in Teşrifat Nazırı Bel-Harran-Beli-Usur

Kitabenin dokuzuncu satırında: Bel-Harran-Beli-Usur nagir ekalli ša ilu šul-ma-nu-ašaridu yazılmıştır.

Tercümesi: Bel-Harran-Beli-Usur Salmanasar’ın teşrifat nazırı.

Bilahare gelen muharrir, nam-ı kralîyi tebdile diyor. Bel-Harran-Beli-Usur nagir ekalli ša I Tukul (Ku)-ti-apal (A)-e-šar-ra.

Tercümesi: Bel-Harran-Beli-Usur Tiglat-Pileser’in teşrifat nazırı.

Bel-Harran-Beli-Usur’un Tiglat-Pileser’in zaman-ı saltanatında teşrifat nazırlığında bulunduğuna dair bir vesika-i tarihiye vardır. Tarihin başlıca mühim vesaikinden madud olan kronoloji kablel-milad 741 senesinde Bel-Harran-Beli-Usur’un teşrifat nazırlığında ifa-yı vazife ettiğini zikrediyor. [[5]] Bel-Harran-Beli-Usur kitabede nam-ı kralinin tagayyüründen sonra dahi bu nazırlıkta bulunuyor. Bu hal hükümran olan kralın bir zaman teşrifat nazırlığında bulunduğunu işrab ediyor. Bel-Harran-Beli-Usur kablel-milad 782’ye kadar saltanat süren Dördüncü Salmanasar’ın zaman-ı idaresinde teşrifat nazırlığında bulunmuştur.

Zikredilen vesikada muharrir olduğuna nazaran 778 senesinde Bêl-lišir Salmanasar’ın teşrifat nazırı olduğu cihetle Bel-Harran-Beli-Usur ilk olarak 777 ve son olarak Salmanasar’ın vefatı tarihi 772 olduğuna göre 773 senelerinde bu memuriyeti ifa ettiği anlaşılır. Mamafih ne kadar müddet bu nazırlığı işgal ettiği malum değildir. Fakat Kral Beşinci Assurnirari zamanında 750 senesinde teşrifat (10) nazırı olan Marduk-šallimani’ye mevkiini terk etmiştir. Kablel-milad 727-745 senelerinde icra-yı hükümet eden Üçüncü Tiglat-Pileser zamanında teşrifat nazırlığı makamına tekrar geldi. Fikrimce bu iade-i memuriyetin hasıl ettiği memnuniyetin tevlid ettiği hiss-i şükran Dördüncü Salmanasar isminin Tiglat-Pileser suretine tahviline yegane sebeb olmuştur. Zira Kral Salmanasar, Tiglat-Pileser’in cülusundan takriben 30 sene evvel vefat etmişti.

727 Tarihinde Diğer Bir Bel-Harran-Beli-Usur’un Arhundluğu

Arhundların isimlerini meş’ar listede görüldüğü vechle 741 senelerinde Bel-Harran-Beli-Usur zamanında diğer bir kimsenin iki defa arhundluk vezaifinde bulunduğu muharrirdir. Bu Arhund, şimdiye kadar umumi zehaba göre stelemizin sahibi Bel-Harran-Beli-Usur

zannedilmiştir. Fakat böyle olsa idi Bel-Harran-Beli-Usur 777 senesinden 726 senesine değin elli sene bu memuriyeti ifa ve pek genç olarak meratib-i aliyeye irtika etmiş olmalıdır. Bu henüz meşkuk addolonuyor; tabii bu tereddüd kuvvetlidir. Çünki vesikada muharrer olduğuna göre 741 senesinde Bel-Harran-Beli-Usur teşrifat nazırı olarak arhund idi; ve 727 senesinde Bel-Harran-Beli-Usur (Guzana) vilayeti valiliğinde aynı memuriyeti ifa ediyordu.

Mesrudat-ı vakıadan müsteban olduğuna nazaran bu iki Bel-Harran-Beli-Usur iki ayrı memur idi. Çünki her ikisi de Üçüncü Tiglat-Pileser tarafından tayin olunmuştu. Bu suretle bir unvanın ma-dun bir rütbeye tenzili gayr-ı kabil-i tefsir ü tefehhümdür. Bu esbabdan naşidir ki bir arhund ikinci defa aynı memuriyeti ihraz edebilmek için infisal ettiği zaman o makamın hükümdar tarafından idare edilmesi icab ederdi. Çünki bir kralın arhundluğuyla yeni bir devir küşad olunurdu. Mesela sadrazam Šamši-ilu ü defa 780, 770, 752 senelerinde arhund olmuştu. Bu fasılalarda hükümdar arhundluk vezaifini ifa etmiş bulunuyordu.

Üçüncü Assurdan 771 senesinde, ondan sonra hükümdar Beşinci (11) Assur-nirari 735 senesinde arhund olarak icra-yı saltanat etmişlerdir. Rical-i aliyeden olan Jahalu (okunuşu Yahalu ç.n.) on üç sene zarfında üç defa yani 834, 825, 822 senelerinde arhundluk vezaifinde bulunmuştur. Bu fasılalarda hükümdar Üçüncü Salmanasar 828’de Dördüncü Šamši-Adad 823 tarihinde münhall olan arhundluğu idare etmişlerdir. Mütalaat-ı vakıadan anlaşılıyor ki 727 senesinde memur olan Bel-Harran-Beli-Usur’un unvanı valilik ve 741 senesinde memur olan Bel-Harran-Beli-Usur’un unvanı teşrifat nazırlığıdır. Birinci Bel-Harran-Beli-Usur’un müddet-i memuriyeti takriben 14 seneden dundur.

Dördüncü Salmanasar’ın Zaman-ı Saltanatına Aid Bel-Harran-Beli-Usur Stelesi

Dokuzuncu satırda görülen nam-ı kralinin suret-i mahsusada tahrif olunduğu Birinci Bel-Harran-Beli-Usur’un Dördüncü Salmanasar’ın teşrifat nazırlığında bulunduğu bir zamanda steleyi imal ettirmiş olmasına bir delildir. Bu takdirce Üçüncü Tiglat-Pileser zamanına aid zannolunan abide Dördüncü Salmanasar devrinin imalatındandır.

Ba-husus hükümdar Dördüncü Salmanasar’ın hayat-ı saltanatı şimdiye kadar ikinci derece vesaik-i tarihiye ile teyid ediyor idi. [[9]] Dördüncü Salmanasar’a aid orijinal bir vesika kendisi veya sadrazamı Šamši-ilu tarafından granit üzerine yazdırılmış olan kitabe parçasını Darülfünun-ı Osmani tarih-i kadim muaalim-i muhteremi Leiman Haupt Bey vilayat-ı şarkiyede icra ettikleri taharriyat ve tedkikat-ı alimaneleri esnasında elde etmişlerdir. Bu zat 1906’da kitabenin  fotoğrafyasıyla ana dair bazı notları ve 1907’de Berlin Müzesi marifetiyle kitabenin metnini neşretmiştir. [[8]]

Salmanasar’ın devrine aid ikinci abide, bizim Bel-Harran-Beli-Usur stelesidir. (12) Stelenin havi olduğu ilahlar tesavirinin derece-i ehemmiyetini Strazburg’da muallim Doktor Carl Frank kafi derecede irae etmiştir. [[7]]

Kabartmada nazır Asurilerin niš-kati tabir ettikleri tarzda sağ kolunu kaldırarak işaret parmağıyla ilahları irae ediyor. Sol kolunu sadece eli açık olduğu halde ilahlardan bir şey taleb ediyor gibi tutuyor. Sınaat-ı Asuriye ile mülhem olan bu kabartmada nazırın şekli; baş yandan, göz ve omuzların aksamı cebheden vücudun aksam-ı sairesi ve ayakları yan taraftan tersim edilmiştir.

Keza saçlar muntazaman taranmış ve örülmüş olup kulakta küpeler ve kolda bilezikler bulunuyor. İki parçadan ibaret olan elbisesi saçları gibi muntazamdır. Altında bir gömlek

aşağıda bir sıra püsküllerle muhat ve müzeyyen, nişan alameti olarak sağ göğsünde bir rozet bulunuyor. Bu gömleğin üstünde bir şal vücuda sarılmış olup ayaklar çıplaktır.

Kabartmanın tarz ve tertibinde vechde görülen adem-i tenasüb stelenin taşralı bir artistin eser-i sanatı olduğunu ifham eder. Bu tarz-ı sınaat pek az tanınmış olup Bel-Harran-Beli-Usur stelesi Müze-i Hümayun’da mevcud-ı sair taşra sınaatıyla tamamıyla mutabıktır. Anlar miyanında Müze-i Hümayun neşriyatının ikinci cildinde neşredilen Üçüncü Adad-Nirari’nin stelesi de en ehemmiyetlidir. Andan sonra Urfa civarında Arslantaş’ta  elde edilen kabartmalar müzeye naklolunmuştur. Bizim tedkikatımıza göre Arslantaş mevkiinde daha pek çok kabartmalar mevcud olup pek az masarifle zahire ihracları mümkün olduğundan taharriyat ve hafriyat yapıldığı takdirde Müze-i Hümayun bu cins abidatın yegane sahibi olmuş olacaktır.

Arkeo-Nostalji Yazı Serimize Ulaşmak İçin Tıklayınız

İlm-i Asar-ı Atika Müderrisi

Doktor Eckhard Unger

Çeviri ve Düzenleme: Bünyamin Tan

[9] Winekler, KTS. 75, Winekler, Auszug aus der Vorderasiatischen Geschichte, Leipzig 1905 S. 38f. F. H. Weissbach, Artikel “Salmanasar” (4) İn Pauly Realencyclopädie.

[8] A b h. d. Göttinger Ges. D. Wiss. NF.IX, 3 (1906), S. 35f. (Na 25) Wissowa VASD I (1907) No 69. S. 58.

[7] C. Frank: Bilder u. Symbole babylonisch-assyrischer Gotter: LSS, II2 (1936).

[6] Bel-Harran= İlah (Sin)in bir ismi Beli-Usur (Sin efendimi – hükümdarımı muhafaza et demektir.

[5] Winekler KT S. 76; Forrer, MVAG XX (1915), 3, S. 31)

[4] Üçüncü tabloya müracaat.

[3] Üçüncü tabloya müracaat.

[2] İkinci tabloya müracaat.

[1] Scheil, Stéle assyrienne de Bêl-harrân-bêl-utsur, Mosul, 1897. (Bu eser pek az nüsha olarak intişar etmiştir.

Scheil, Stéle de Bêl-harrân-bêl-utsur: R. T XVI (1897), S. 176-182:

Scheil, Fouilles de Sippara; Mémoires publiées par les membres de l’institut français d’archéologie du Caire, 1, (1902), S. 15; Sachau, Am Euphrat und Tigris, 1900, S. 125 (İhtisar edilmiş kelimat için Müze-i Hümayun neşriyatının üçüncü cildinin on altıncı sahifesine müracaat oluna. Bu makale, mezkur nüshadan iktibas olunmuştur.) K B IV. S. 120 ff. (Hafriyatta meydana çıkarılan eşyaya dair mülahazat) (Stelenin sureti) Scheil, Fouilles de Sippara, Tafel I fehlerhaft; AO XV. ¾, S. 119, Abb. 204; hier Tafel I, nach Photographie No, 242 des Museums.