Tanrıların Dili: Mısır Hiyeroglifleri
Eski Mısır yazı sistemi, çok sayıda karaktere sahip resimli bir sistemdir. 24'ü harf olarak kullanılır, diğerleri tam sözcük veya seslerin birleşimidir. Glif adı verilen 700 ile 800 arasında temel sembol vardır.
Mısır hiyeroglifleri, yaklaşık 5.200 yıl öncesine dayanan, dünyanın en eski yazı sistemleri arasındadır. Eski Mısır’da “tanrıların dili” olarak bilinen ve bilgi tanrısı Thoth tarafından yaratıldığı söylenen hiyeroglifler, kraliyet görevlerinin yerine getirilmesinde hayati öneme sahipti ve hükümdarlıklarının başarılarını kaydetmek için güçlü firavunlar tarafından kullanıldı. Bugün, kutsal metinler, lahitler, mezarlar ve anıtlardaki milyonlarca hiyeroglif son derece ilerici bir medeniyetin hatıraları olarak kalmaktadır.
Eski Mısır yazı sistemi, çok sayıda karaktere sahip resimli bir sistemdir. 24’ü harf olarak kullanılır, diğerleri tam sözcük veya seslerin birleşimidir. Glif adı verilen 700 ile 800 arasında temel sembol vardır ve sözcüklerin veya cümlelerin nerede başladığına veya sona erdiklerine dair herhangi bir noktalama işareti yoktur. Glifler genellikle sağdan sola, yukarıdan aşağıya okunur ve boşluk veya noktalama işareti kullanılmaz.
Rahipler, ölümden sonraki yaşam ve tanrılara tapınma ile ilgili duaları ve metinleri yazmak için hiyeroglifleri kullandılar. Mezarlarını hazırlarken, Mısır’daki birçok vatandaşın mezar duvarlarının yüzeylerine ve tabutların içlerine öbür dünyanın hiyeroglif kılavuzları yazılmıştı.
Tapınak duvarları ve diğer anıtlar üzerindeki hiyeroglif yazıtlar dekoratif ve kutsal amaçlarla kullanılmıştır. Eski Mısırlıların öbür dünyada kendilerine yardımcı olacağına inandıkları büyülerin bir derlemesi olan Ölüler Kitabı’nın bir kısmı da lahitlerin üzerine yazılmıştır.
Tapınak duvarlarında, mezarlarda ve anıtlarda bulunan yazıtlar bir nevi ölümsüzleştiler. Hiyeroglifler, tanrılarla iletişim aracı olarak önemini korudu. Bu dilin aynı zamanda bilgelik tanrısı olan Thoth’tan ve tanrıça Seshat’tan bir armağan olduğuna inanılırdı.
Eski Mısır Yazıcısının Önemi
Başka bir eski yazı sistemi olan çivi yazısı ile karşılaştırıldığında, hiyeroglifler çok daha belirsizdir. Bunun dışında hiyeroglifler sadece ünsüzleri temsil ederken Sümer çivi yazısı ise ünlüler de dahil olmak üzere tüm heceleri temsil ederler.
Eski Mısırlılar dillerinde nesneleri belirten sembolleri yani alfabe kullanımını reddettiler. Bunun yerine resimler yani glifler kullanılmıştır. En anlaşılır ve önemli glifler insan ve uzuvlarının resimleridir. Bununla birlikte bazı hayvan, kuş, alet, silah ve mücevher resimleri de bulunmaktadır.
Eski Mısır’da herkes hiyeroglifleri okuyup yazamıyordu. Bu da anlamlarını hem sıradan vatandaş için anlaşılmaz hale getiriyordu hem de onu okuyabilenleri ayrıcalıklı kılıyordu. Sadece bir grup bu bilgiye sahipti ve onlara yazıcı deniyordu. Bu mesleği icra edebilmek için özel bir okulda birkaç yıl süren bir eğitim almak gerekiyordu ve bu okula genellikle altı ya da yedi yaşında gençler giderdi.
İlgili Yazılar
Bu mesleği yapanlar firavunlar için oldukça kıymetliydi. Belki de bu sebeple yazıların tarihi ve onları yazanlar arasında yakından bir ilişki bulunuyor. Hiyeroglifler o kadar kutsaldı ki onları değiştirmek bir tür saygısızlık olarak görülüyordu.
Hiyeratik, Demotik ve Kıpti Yazıların Yükselişi
MÖ 2700 civarında, alfabe harflerine daha çok benzeyen bir yazı biçimi olan hiyeratik (Yunanlılar tarafından ‘rahip dili’ anlamına gelir) ortaya çıktı. Hiyeratik yazı görece daha hızlı, daha işlevsel bir sistem olarak yaygın bir şekilde kullanıldı. Yaklaşık iki bin yıl boyunca veya diğer bir deyişle MÖ 7. yüzyılda Demotik yazı ortaya çıkana kadar Mısır’da kullanımda kaldı.
Demotik yazı hiyeratikten geliştirildi ve Mısır’ın her yerinde kullanıldı. Resmi belgeler, edebi metinler, bilimsel incelemeler, yasal belgeler ve ticari sözleşmelerde bu yazı kullanılmıştır. Kendi dilbilgisine sahip bir tür lehçe olduğu için dilde yeni bir gelişmeye işaret ediyordu. Greko-Romen döneminde demotik yazı günlük yaşamın yazı sistemi haline gelirken, eski hiyeratik yazı ise kutsal yazmalara ayrıldı.
Eski Mısır dilinin kulağa nasıl geldiğini tam olarak bilmek imkânsız, ancak Mısır dilinin ilk alfabetik yazısı olan Kıpti’yi inceleyerek yaklaşık bir fikir edinmek mümkündür. Kıpti, Yunan alfabesiyle yazılmıştır ve altı işaret demotik yazıdan alınmıştır. Bu yazı MS 395 – 641 yılları arasında Mısır’daki Hristiyan döneminin yazısıdır.
Roma İmparatorluğu’nun Mısır’ı fethinden sonra, hiyeroglifler popüler kullanımdan uzaklaşmaya başladı. MS 4. yüzyıla gelindiğinde Mısır, Hristiyan bir topluma dönüşmüş böylelikle kendi kültürleri içinde var olan yazı sistemlerini de kaybetmiştir. Mısırlılar kısa bir süre içinde Yunan alfabesini ve Kıpti alfabesini benimsemiş ve bu sayede ülkenin geleneksel alfabeleri kullanılmaz olmuştur. Son hiyeroglif yazıt MS 396 yılında Philae’deki bir tapınağın kapı direğine yapılmıştır.
Ünlü Rosetta Taşı
Mısır biliminin babası sayılan Fransız bilim adamı Jean-Francois Champollion 1822’de Rosetta Taşı’nın kodunu çözene kadar, eski Mısır hiyeroglifleri 1400 yıl boyunca çözülmezdi. Sırrı çözülemeye yazılardan biri de Rosetta Taşı’nın üzerinde bulunmaktaydı. Bu taş yazısı rahipler tarafından MÖ 196 tarihinde yazılmıştır.
Taş üzerinde bulunan metin bir Mısır firavununu onurlandırmak için 3 yazı sisteminde de yazılmıştır. Oldukça eski bir geçmişe sahip olan bu taşın sırrı ise Mısır’ın başka bir komutan tarafından fethedilmesiyle çözüldü. 1799’da Napolyon’un Mısır işgali sırasında keşfedilen taşın deşifre edilmesi 20 yıl sürdü.
Mısır hiyeroglifleri günümüzde iki biçimde varlığını sürdürmektedir: Kıpti yazıların bir kısmı Yunan alfabesinde kullanılmaktadır. Mısır dilinin zayıflatılmış bir biçimi de bugün halen Kıpti Kilisesi’nde konuşulmaktadır.
Çeviri: Mehmet Göçmen
Kaynak
Ancient-Origins