Mısır’da Bir Yunan Yerleşimi: Naukratis
Aşağı Mısır'da, Nil deltasının Kaponik (veya batı) kısmında yer alan ve Mısırlılar ile Mısır'ın geri kalanı ve Akdeniz dünyasının arasında güçlü bir ticaret limanı haline gelen bir şehirdi. Mısır'daki ilk kalıcı Yunan yerleşimiydi ve Yunancada ''deniz komutanlığı'' anlamına gelir.
Naukratis (ayrıca Naucratis olarak da hecelenir ve eski Mısırlılar tarafından Nokraji olarak bilinir) Aşağı Mısır’da, Nil deltasının Kaponik (veya batı) kısmında yer alan ve Mısırlılar ile Mısır’ın geri kalanı ve Akdeniz dünyasının arasında güçlü bir ticaret limanı haline gelen bir şehirdi. Mısır’daki ilk kalıcı Yunan yerleşimiydi ve Yunancada ”deniz komutanlığı” anlamına gelir.
Mısır’ın Eski Dönem’i’ (MÖ 525-332) sırasında yabancı etkiler, özellikle de Yunanistan, tarihi ve arkeolojik kayıtlarda kanıtladığı gibi ülkeye geldi. Bu genellikle Naukratis antik kentinde görülmektedir. Günümüzde, yerleşim yeri kötü koşullar içerisinde yer almaktadır ve İskenderiye şehrinin yaklaşık 72 kilometre (45 mil) güneydoğusunda yer alan Kom Ge’if, el-Niveria ve el-Nigrash köylerini kapsamaktadır.
Yerleşim Yerinin Tarihi
Yerleşim yeri hakkında ilk olarak bilgiler MÖ 5. yüzyılın ortalarında Mısır’a seyahat eden Antik Yunan tarihçisi Herodot (c. 484 – 425/413 MÖ) tarafından yazılmıştır. Zamanını, Tarih olarak bilinen kitaplarının birisinde Mısır tarihini ve geleneklerini kaydederek geçirmiştir. Söylemine göre, Naukratis bölgesi MÖ 6. yüzyılda Yunan yerleşimi haline gelmiştir. Firavun Apries (MÖ 589-570), eski general Amasis’e karşı bir Yunan paralı asker ordusunu yönetmiştir. Ancak, Apries Amasis ve isyancı güçlere karşı yenilgiye uğramış ve Amasis II (ayrıca II. Ahmose olarak da bilinir) kısa süre içerisinde Mısır’ın firavunu olmuştur.
Naukratis, MÖ 570’de II. Amasis tarafından ticaret kolonisi olarak kullanılmak üzere hayatta kalan Yunan askerlerine verilmiş ve bu da etkin bir şekilde Yunan yerleşimi haline getirmiştir. Heredot ”Amasis Yunanlılardan yanaydı ve onlara bahşettiği diğer yardımların yanı sıra, Mısır’a yerleşmek isteyenlere ikamet etmeleri için Naukratis şehrini verdi” demiştir. (Tarih, II.178). Naukratis’i ziyaret eden diğer antik Yunanlar ise Atinalı devlet adamı Solon (c.640-c.560 M.Ö.), coğrafyacı ve tarihçi Hekataios (Hecataeus, l. 550-476 olarak da verilir), matematikçi Miletli Thales (l. c. 585 M.Ö.) ve iddia edildiğine göre filozof Platon (428/427 – M.Ö. 348/347)
Naukratis, hem Yunanlılar hem de Mısırlılar için önemli bir ticaret feneri olmuştur. Yunanlılar daima Mısır’da özel bir ticaret fırsatına göz diktiler. Antik Mısırlılar için Naukratis, Nil Deltası’ndan Akdeniz dünyasına kadar bir bağlantı temsil ediyordu ve Yunanistan ile güçlü bir siyasi ittifak kurdu. Naukratis, MÖ 525’te Perslerin Mısır’ı fethine kadar Yunanlıların kullanmasına izin verilen Mısır’daki tek deniz limanıydı. Herodot, ticaret yoluyla Naukratis’e bağlı on iki Yunan denizcilik ve ticaret kentinin adını verir: Samos Miletos, Sakız, Teos, Phokaia (Phocaea) ve Klazomenai’den (Klazomenai) İyonyalılar; Rodos, Knidos (Cnidus), Halikarnassos (Halikarnas), Phaselis’ten Dorlar; ve Midilli’den Midilli’den Aioller ve Atina’ya yakın ada olan Aigina (Aegina) halkı Arkeolojik kayıtlara dayanarak, Naukratis’in etkili ticaret gücü İtalya, Sirenayka, Fenike, Kıbrıs ve Levant’a kadar uzanmıştır.
Naukratis Geç Dönem boyunca hayatta kalmış ve önemli bir ticaret istasyonu olmuştur. Yerleşim yeri, ilk olarak Yunan paralı askerleri ve tüccarları tarafından iskan edildiğine dair benzersiz bir tarihe sahiptir. Paralı askerler, Mısır’ın Pers egemenliği altında olduğu askeri seferleri sırasında firavunlara ve Pers valilerine hizmet etmişlerdir. Sonrasında, ticaret yoluyla zengin olma umuduyla daha fazla Yunanlı Mısır’a göç etmiştir. Naukratis’e gelen Yunanlıların çoğu, yalnızca kısa bir süre kalan denizciler ve tüccarlardı. Diğerleri liman şehrine göç etti ve orada kalıcı oldular. Bu Yunanlılar kültürel kimliklerini korurken Mısırlılarla evlenmiş ve Mısır toplumunda kültürlenmişlerdir. Büyük İskender (MÖ 336-323) Mısır’ı MÖ 332’de fethettiğinde, Yunanlılar nesiller boyu Karyalılar, Fenikeliler ve Mısırlılarla Naukratis’te bir arada yaşamıştı. Yerleşim Yeri, Roma Mısır’ında bir ticaret limanı olarak kullanılmaya devam etti (c. 30 BCE – MS 641) ve en azından MS 7. yüzyıla kadar Bizans Dönemi’ne kadar önemli kalmıştır.
Arkeolojik Keşifler
İlgili Yazılar
Naukratis, ilk kez 1884 ve 1885 arasında yerleşkedeki kazısı sırasında İngiliz Mısır bilimci Flinders Petrie tarafından keşfedilmiştir. Herodot aslen Naukratis’i MÖ 570’e tarihlendirirken, Petrie’nin arkeolojik kazıları ve araştırmaları MÖ 7. yüzyılın ortalarından sonlarına doğru, çağdaş bilim adamları tarafından daha iyi kabul edilen daha erken bir tarih olduğunu göstermektedir. Naukratis’te bir zamanlar yaklaşık 15.000 kişinin yaşadığı tahmin edilmektedir. Kazılar, çeşitli kültür ve dönemlerden çok sayıda arkeolojik keşifler sağlamıştır: Geç Dönem, Arkaik ve Klasik Dönemler (MÖ 700-323), Ptolemaik Dönem (MÖ 305-30), Roma ve Erken Bizans Dönemleri.
Son kazılar W. Coulson ve A. Leonard tarafından yapılmıştır, 1977’de The Naukratis Project’i kurdular. Mısır’daki Amerikan Araştırma Merkezi’nin sponsorluğunda, 1977-1978’de başlayan arkeolojik kazılar ve 1980’den 1982’ye kadar alanın güneyinde daha fazla araştırma ve kazı yaptılar. Genel olarak, buluntuların çoğu tapınaklarda adak olarak kullanılan vazolardı (bazıları bütün, çoğu parça parça); taş heykelcikler, fayans bok böceği mühürleri ve muskalar da keşfedildi. Diğer arkeolojik keşifler, Yunanlıların Naukratis sakinleriyle gümüş, kereste, zeytinyağı ve şarap takas ettiğini göstermiştir.
19. ve 20. yy arasında olan arkeolojik kazılar birçok mimari özellikleri ortaya çıkarmıştır. Örneğin, Naukratis bir zamanlar, Saite Dönemi sırasında ve sonrasında Nil deltası boyunca bulunan kasabalarda yayın olarak bulunan yüksek, kerpiçli evler olan Mısır tarzı ‘kule evleri’ ile yoğun bir şekilde doldurulmuştur. Hellenion Tapınağı yerleşkede keşfedilen en büyük yapılardan bir tanesidir ve yerleşimin kuzey kesiminde bulunmaktadır. Ancak bugüne kadar bu konuda çok az şey bilinmektedir. Nil Nehri boyunca uzanan Yunan Tanrıları Hera, Apollon, Dioscuri ve Afrodit‘e adanmış birkaç kutsal alan kalıntısı vardır. Tapınakların doğusunda bir zamanlar fayans bok böceği mühürleri ve muskalar yapan küçük bir atölye keşfedilmiştir. Amon Ra, Nut ve Khons’a adanmış çok büyük bir kutsal alan, M.Ö. 600, Naukratis’in güney kısmını kaplamaktadır. Son olarak, sitenin en güney kesiminde büyük bir Mısır deposu ortaya çıkarılmıştır.
British Museum, Londra.
Çok sayıda seramik kaplar ve figürler de keşfedildi. Evlerin içinde ve çevresinde ve Nil boyunca çok miktarda pişmiş toprak figürler bulunmuştur. Bu figürler, Harpokrates ve Bes gibi Mısır tanrılarını ve doğurganlık, koruma ve Nil Nehri’nin taşması ile ilişkili çıplak kadınları tasvir etmektedir. Naukratis’ten Yunan tarzı çanak çömlek öncelikle yerel kullanım için yaratılmıştır. En önemli arkeolojik buluntulardan bazıları, siyah figür boyama ile süslenmiş kapların kalıntılarıdır. Bu gemiler Geç Dönem’de Naukratis’te Mısır kültüründe Yunan unsurlarının yayılmasını sağlamaktadır. Ayrıca, antik bölgede keşfedilen çanak çömlek üzerindeki yazıtlarda bulunan Yunanca yazının erken kanıtlarını da ortaya koymuşlardır. Çanak çömlek parçaları üzerinde bulunan yazıtlar, Korint, Melian, Lesbian ve erken Fenike alfabelerinin yanı sıra Yunan alfabesinin en eski örneklerinden bazılarını sergilemektedir.
Son olarak, Naukratis’teki birçok büyük hazinede Yunan sikkeleri keşfedildi. Madeni paraların en ilkel keşfi M.Ö. 6.yy’a dayanmaktadır, köken ve değerlerine göre değişiklik göstermektedir. Bununla birlikte, Naukratis’te bulunan madeni paraların çoğu Atina gümüş tetradrahmileridir ve MÖ 5. yüzyılın ortalarına tarihlenmektedir. Bu süre içerisinde gümüş, antik Mısırlılar için çok nadir ve rağbet gören bir üründü. Naukratis’te antik Yunan madeni paralarının tanıtılması, sitenin Atina ile güçlü ticari bağlantısının kanıtıdır. Aynı zamanda madeni paranın dağıtımı, antik Mısır’daki parasal bölüşmenin en eski kanıtlarından bazılarını da sergiliyor. Bundan önce, Mısır kendi madeni parasını basmamıştı; dahası, ekonomik altyapısı ise takas sistemine dayanmaktaydı.
Akdeniz Dünyasında Ticaretin Etkisi
Naukratis, antik Mısır ürünlerinin Akdeniz dünyasının geri kalanına ihracında büyük bir rol oynamıştır. Naukratis, eski Mısır ürünlerinin Akdeniz dünyasının geri kalanına ihracında önemli bir rol oynamıştır. En büyük ihracatlarından biri, eski Mısır’da mumyalamada kullanılan sodyum bazlı bir kimyasal olan natron idi. İhraç edilen diğer ürünler arasında yün, keten, tekstil, papirüs, parfüm ve muska bulunmaktaydı. Mısır eserleri, Yunan ticaret yollarında dolaştı ve Ege Denizi yoluyla İyon Yunanistan’ın evlerine ve atölyelerine ve anakara Yunanistan’ın şehir devletlerine girmiştir.
British Museum, Londra.
Naukratis, yerinden edilmiş Yunan paralı askerleri için askeri bir hisar olarak başlamış; bununla birlikte, zenginliği için gıpta edilen ve Herodot gibi Yunan çağdaşları tarafından hayranlık duyulan güçlü bir ticaret merkezine dönüşmüştür. Mısır ile Ege, Anadolu Levantı, Pers, Etrurya, Güney İtalya ve Cyrenaica arasında bir ticaret kapısı olarak ekonomide önemli bir rol oynayan kent, Yunan ve Mısır geleneklerinin hem Yunan hem de Mısır tanrılarına adanmış tapınakların varlığıyla harmanlanmasını temsil etmektedir. Bölgede keşfedilen hem Mısır hem de Yunan eserlerinin bolluğu, Naukratis’in, zamanında Akdeniz üzerindeki ekonomik etkisi olağanüstü olan zengin bir ticaret limanı olduğunu göstermektedir.
Çeviri: Berfin Karabacak
Kaynak
World History