Ermenistan Kralı Büyük Tigranes’in Yükselişi ve Çöküşü

Büyük Tigranes II’nin krallığı altında, M.Ö 95’ten 55’ e kadar, Ermenistan büyüdü ve bir zamanlar Roma’nın doğusundaki en güçlü devlet oldu. Roma idaresine giden bin yılda, Ermeni Yaylası bölgesi neredeyse her çeşit minerali işleyip ihraç etmişti. Bunlar bakır, kalay, altın, gümüş, demir, kurşun, çinko, magnezyum, antimon, arsenik, kuvars, tuz ve daha fazlası idi. Bu kaynak zenginliği onu kontrol etmek için çok çekici bir alan haline getirdi.

M.Ö 190’da Magnezya Savaşı’nda Büyük Antiochus Romalılar tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra, Seleucid İmparatorluğu’nun Doğu’da etkisi azaldı. Yunan coğrafyacı Strabo’ya göre, Ermenistan o sırada Antiochos’un iki generali Artaxias ve Zariadris tarafından yönetiliyordu. Bu fırsatı değerlendiren generaller, Roma dönemindeki seçmenlere sadakatlerini bildirmeye karar verdiler ve Seleukos İmparatorluğu’ndan özerklik talep ettiler.

• Farklı Kültürlerde Hazır Cevap Bilge “Nasreddin Hoca”

Ermenistan Krallığı, daha sonraki tarihinin çoğu için, Batı’daki Roma İmparatorluğu ile Doğu’daki Part İmparatorluğu arasında bir tampon devlet olarak hizmet edecekti. Yine de, Ermenistan bir zamanlar Tigranes II olarak bilinen ve aynı zamanda Büyük Tigranes olarak bilinen güçlü bir Doğu krallığı olduğu için bu her zaman geçerli değildi. Ermenistan’ın bağımsızlığının ardından, satrap iki general arasında bölünmüştü. Artaxias, Strabon’a göre, “Medya ve Arnavutluk ve İberya’ya bitişik olan ve Euxine’de Colchis ve Kapadokya’ya kadar uzanan Ermenistan olarak adlandırılan şeyden” oluşan Ermenistan Krallığı’na hükmetti. Öte yandan Zariadris, Sophene Krallığı’na hükmetti ve “güney kısımları ve batıdan daha çok olanları (örn. Artaxias topraklarını) tuttu.” Tigranes, Artaxias’ın soyundan geliyordu ve M.Ö 140’da doğdu. M.Ö yaklaşık 120’de Tigranes, Parthialılar tarafından bir rehin olarak kabul edildi, sadece 25 yıl sonra Ermenistan’da yetmiş vadiler çıkarıldıktan sonra serbest bırakıldı.

Parthialılar ve Ermenistan’ın tahtından kurtulduktan sonra, Tigranes karar verirken zaman kaybetmedi. İlk önce kızı Büyük Kleopatra ile evlenerek Mithridates VI ile ittifak kurdu. Daha sonra, Tigranes fetihler üzerine yoğunlaştı. O zaman, Sophene Krallığı, Zariadris’in soyundan gelen Artanes tarafından yönetiliyordu. Tigranes krallığını genişletmeye karar verdi ve Artanes tarafından M.Ö 93’te tutulan toprakları fethetti. M.Ö. 91’de Parthia II. Mithridates’in ölümünden sonra, Tigranes, dört yıl önce kendisine bırakılan “yetmiş Ermenistan vadisini” başarıyla geri aldı ve Parthia topraklarını yerle bir etti. Tigranes daha sonra Osroene (Edessa), Nisibis, Gordyene, Atropatene ve Adiabene’yi fethetti. Ayrıca Seleukos İmparatorluğu’na savaş açtı ve M.Ö 83’te Suriye ve Fenike’yi aldı. Tigranes hızla iktidara gelmesine rağmen, zaferi kısa ömürlü olacaktı.

• Roma İmparatoru Caligula’nın Çılgınlıkları

Ermenistan’ın batısına Tigranes’in kayınpederi, Pontus’un VI. Mithridates’i, bugün Üçüncü Mithridatik Savaş olarak bilinen Romalılar ile savaş halindeydi. Romalı General Lucullus tarafından yenilmiş olan Mithridates, Romalılar’a teslim olmayı reddeden Tigranes’e kaçtı. Böyle yaparak Tigranes, Roma’ya etkili bir şekilde savaş açtı. Düşmanlarının sayıca fazla olmasına rağmen, Lucullus, M.Ö 69’da Ermenistan Krallığı’nın yeni, bitmemiş başkenti Tigranocerta’ya doğru ilerlemeye karar verdi. Romalılar şehri kuşatırken, Tigranes, Plutarch’a göre 260.000 kişi ile donatılmış büyük bir orduyla geldi. Kuşatmayı korumak için yaklaşık 6.000 kişiyi terk eden Lucullus, yaklaşık 11 bin kişilik Tigranes ile karşılaştı.

En şaşırtıcı olay ise şuydu: Tigranes, Lucullus tarafından yenilgiye uğratıldı ve Romalılar tarafından tekrar yenilgiye uğratıldığı eski Ermeni başkenti Artaxata’ya kaçmak zorunda kaldı. Roma ordusu doğu kampanyasından bıktığında ve daha fazla ilerlemeyi reddettiğinde, Lucullus Senato tarafından geri çağrıldı ve yerine Pompey geçti. M.Ö 66’da Pompey Ermenistan’a yürüdü ve Tigranes savaşmadan Roma Generali’ne teslim oldu. Romalılarla uzlaşan Tigranes, daha önceki fetihleriyle kazanılan topraklardan vazgeçmesi koşuluyla Romalıların bir “dost ve müttefiki” oldu. Tigranes, yaklaşık M.Ö 55’teki ölümüne kadar Ermenistan Krallığı’nı yönetmeye devam etti. Tigranes’in soyundan gelenler, Ermenistan Krallığı’nı, Parthialılar’a olan bağlılıklarından dolayı M.S 12’de Artaxiad Hanedanı’nın devrilmesine kadar Roma’nın müşteri kralları olarak yönetmeye devam ettiler.

• Antik Tarihçi Ve Roma Komutanı Yaşlı Plinius’un Şanlı Hayatı

• Tanıtıma İhtiyacı Olmayan Bir İnsan: Aristoteles

Çeviri: Gülizar Çakmak