Nereye Dergisi
Arkeoloji, Tarih, Gezi, Seyahat ve Yaşam Kültürü Dergisi

Efsanevi Viking Kahramanı: Björn İronside

Bjorn Ironside, etrafında dönen hikayelere bakılırsa, babası Viking lideri Ragnar Lothbrok ve erkek kardeşlerinin yanısıra efsanevi bir Viking'dir.

1 78.345

Bjorn Ironside, (Björn Ironside olarak da telaffuz edilir; Eski Norveç Lisanı: Bjǫrn Járnsíða) etrafında dönen hikayelere bakılırsa, babası Viking lideri Ragnar Lothbrok ve erkek kardeşlerinin yanısıra efsanevi bir Viking’dir.

Bjorn’den bahseden efsaneler MS 9.yüzyılda oluşmuş olsa da, en kapsamlı şekilde olanlar, hepsi de MS 13. yüzyıl civarındaki üç kaynaktır: Ragnar Lothbrok Destanı, Ragnar’ın Oğullarının Hikayesi ve  Saxo Grammaticus’un Gesta Danorum’u. Kaynaklarda Bjorn, Ragnar ve Aslaug (veya, Gesta’daki Thora) ‘un oğludur ve en çok ismi geçen ve en meşhur erkek kardeşleri de: Hvitserk (Kemiksiz Ivar) ve Sigurd (Yılan Gözlü) ‘dur.

Maceralarında çetenin lideri olan, sakat kardeşi Ivar’dır. Bjorn ise, kahramanlığıyla savaşların yönünü değiştirebilen, yetenekli ve gaddar bir savaşçı olarak anlatılır. Lakabı oldukça gerçekçi durmakta ve demir gibi güçlü olan kas kısımlarını ima etmektedir (yani, günümüzün formda olma heveslileri ondan çok şey öğrenebilirdi). Bu yolculuklarda kardeşler, İskandinavya üzerinden Anglo-Sakson İngiltere’ye, bazı hikayelerde Normandiya’ya, Frenk Krallıklarına, Lombardiya’ya ve güya Roma yolu üzerinde bulunan Luni veya Luna adındaki bir kasabaya kadar giderler. Bjorn, ya babasının kuzeydoğu İngiltere’de bir bölge olan Northumbria Kralı Ælla’nın elinde ölümünden (MS 866) sonra İsveç’in (veya bir parçasının- Uppsala, orta İsveç ve toprakları) başına geçer, ya da, babası halen yaşıyorken ona İsveç ve hatta Norveç lordluğunu hediye eder. Bjorn’ün ölümü veya ölüm şekli ile ilgili bir kayıt olmadığı gibi, olası bir karısı hakkında da bilgi yoktur. Sevilen TV dizisi Vikingler’de ise Alexander Ludwig tarafından canlandırılan Bjorn, Auslaug’un değil, Lagertha’nın oğlu olarak tanımlanmıştır- böylece, bu boşluklar yaratıcı bir şekilde bizler için doldurulmuş olur. Çocuklarına gelince, sadece MS 13.yüzyılın efsanevi eseri olan Hervarar saga ok Heiðreks, oğullarından biraz bahseder: Eirik ve Refil. Bu hikâyede Eirik, babasının ölümünden sonra İsveç’i yönetir ve ardından erkek kardeşi Refil’in oğlu (onun adı da Eirik’tir) onun yerine geçer.

RAGNAR’IN OĞULLARI: STRATEJİ BAKIMINDAN IVAR VE SAVAŞ BECERİSİ BAKIMINDAN BJORN İLE HVITSERK ÖNDERLİĞİNDE MACERA VE BASKINLARA GENELLİKLE BİRLİKTE GİDERLER.

Lothbrok ailesinin geri kalanında olduğu gibi, Bjorn Ironside karakteri de MS 9.yüzyılın meşhur Vikinglerinin bir veya birkaçından esinlenmiş olabilir, ancak, net bir bağlantı kurmak zordur. Bjorn’un ortaya çıktığı gelenek, tabiatı gereği tarihi değil efsanevi olduğundan, yaşamının ve kahramanca maceralarının çoğu detayı da öyle olmalıdır.

Ragnar Lothbrok Destanı’ndaki Bjorn

Ragnar Lothbrok ve oğulları efsanesine ait bilinen en iyi ana kaynak, MS 13.yüzyıla ait İzlanda dilindeki Ragnar Lothbrok Destanı’dır (Eski Norveç lisanında: Ragnars saga loðbrókar).

Eser ilk önce Bjorn’ün annesi Aslaug’un çocukluğunu anlatır. Sigurd ve Brynhild (daha sonra Wagner tarafından popülerleştirilmiş olan Germen mitolojisindeki efsanevi ejder katili ve savaşçı bakireler)’in kızı olan Aslaug, üç yaşındayken anne-babasını kaybeder. Ona Kráka (karga) adını veren ve ebeveynliğini gizli tutan Norveçli yoksul bir aile tarafından büyütülür. Bu sırada, Danimarka kralı Sigurd Ring’in oğlu olan Ragnar, Götaland’da bir kasabayı ufak bir ejderha sorunundan kurtarır ve ödül olarak Götaland soylusunun kızı olan Thora’nın elini elde eder. Thora ile birlikte Ragnar’ın iki oğlu olur, Bjorn’ün üvey erkek kardeşleri Eirek ve Agnar.

Üç Viking Çağı kılıcı MS 750-950 arasına tarihlendi burada gösterilmektedir. Hollanda’da Den Bosch, Aalburg ve Wessem yakınındaki Meuse nehrinde bulundu.

Ne yazık ki Thora zamansız ölür. Ardından Ragnar, Norveç kıyısı boyunca baskına gittiğinde, fark edilmeyen bir şey yağmalar; Kráka ile tanışır ve onu kaçırır. Görünüşe göre küçük olan mirasına rağmen, güzelliği ve kıvrak zekâsı için onunla evlenir. Çiftin birlikte dört oğlu olur: Kemiksiz Ivar, Bjorn Ironside, Hvitserk, ve Rognvald (ve, daha sonraki bir zamanda, aşağıda anlatılan İsveç’teki bölümden sonra da Sigurd Yılan Gözlü). Strateji ve planlama açısından Ivar ve savaş hünerleri açısından Bjorn ile Hvitserk tarafından yönlendirilen kardeşler, genellikle baskınlara ve maceralara birlikte giderler. Destana göre, ‘Hepsi de müthiş adamlardı ve savaşçıların en cesuruydu. Yeteri kadar büyüdüklerinde de, her türlü beceriyi öğrenmişlerdi’ (7, Crawford’da bulundu, 98).

Hvítabø’ya yapılan böyle bir baskın sırasında, Rognvald kesilerek düşürülür ve ölür. Ancak kardeşler gene de zafer kazanır ve kaçan kasabalıları takip ederler. Kasabaya döndüklerinde ise, Bjorn şu dizeleri söyler:
Kılıçlarımız onlarınkilerden biraz daha fazla,
Savaş çığlıklarımız yükseldi—
Bunu sahiden söylemeliyim—
Orada, Gnipafjord’da.
İsteyen her erkeğe izin verin—
Beyler, şimdi kılıçlarınızı esirgemeyin—
Hvitabaer [Hvítabø]’dan önce,
Düşmanın felaketi olun.
(8, Waggoner’den alınmıştır, 14).

Bjorn ve kalan kardeşleri, başka yerlerde de düşmanın felaketi olmayı sürdüreceklerdir. Hvítabø bölümünden kısa bir süre sonra, İsveç kralı Eystein tarafından öldürülen üvey kardeşleri Eirek ve Agnar’ın intikamını başarılı bir şekilde almak için İsveç’e çıkarlar. İsveç’e vardıklarında, gaddar ve vahşi olarak tasvir edilen (her halükârda, günümüz standartlarına göredir) Ragnar’ın oğulları, her şeyi yakıp yağmalar ve önlerine çıkan herkesi öldürürler. Kral Eystein’ın, berbat bir şekilde böğürerek düşman güçlerinin kendi içlerinde çatışmasına sebep olan sihirli ineği Sibilja bile onlar için rakip değildir. Bu sorunu da hallettikten sonra, kardeşler Güneye giderler. Destan, Roma’ya doğru nasıl hareket ettiklerini anlatır, ancak en fazla Luni (veya Luna) adındaki kasabaya kadar giderler. Öncesinde Roma’nın ne kadar uzak olduğunu duyarlar ve fazla zahmetli olduğuna karar vererek geri dönerler.

RAGNAR’IN MİRASI BÖLÜŞTÜRÜLÜR VE BJORN IRONSIDE UPPSALA’YI VE ORTA İSVEÇ İLE ONA BAĞLI TÜM TOPRAKLARI ALIR.

En sonunda, babası Ragnar birazcık kendinden emin hale geldiği sırada, Bjorn onu kaybeder. Ragnar, sadece iki adet gemiyle İngiltere’yi fethetmek konusunda böbürlendikten sonra, Northumbria Kralı Ælla tarafından yakalanır (MS 866) ve bir yılan çukurunda ölümle yüzleşir. Daha sonra Ragnar’ın oğulları İngiltere’ye doğru yelken açar ve söylentilere göre Ælla üzerinde kartal kanı uygulamasıyla işkence ederek, babalarının intikamını alırlar.

Efsanevi Viking kahramanı Ragnar Lothbrok’un babalarının son sözlerini getiren Kral Ælla Northumbria’nın (el. 866 CE) elçilerinin resmini gösteren resim.
İlgili Yazılar

Ragnar’ın Oğullarının Hikayesi

Bu ikinci hikâye, Ragnar Lothbrok Destanı’ndaki ana unsurların pek çoğu ile birlikte MS 13.yy. sonu- 14.yy. başına denk gelen dönemde korunmuş, İzlanda dilinde bir eser olan Ragnar’ın Oğullarının Hikayesi’dir (Ragnarssona þáttr). Hikayenin derinine indiği konu – eğer başlığını okumak zahmet veriyorsa, tahmin edileceği gibi– Bjorn ve erkek kardeşlerinin, özellikle de babaları, Kral Ælla’nın elinde öldükten sonraki faaliyetleridir. Ivar, York’taki bir karargâh aracılığıyla, İngiltere ile ilişkiler kurmanın bir yolunu bulur. Böylece, yeni müttefikleri ve kardeşleriyle birlikte Ælla’nın kuvvetlerini yenerler. Ælla’ya ölümüne işkence yapana kadar da öfkeleri dinmez: ‘Şimdi Ella’nın sırtında kartalı kestiler ve bir kılıçla tüm kaburgalarını omurgasından öyle bir ayırdılar ki akciğerleri çıkartılmış oldu.’ (3). Neyseki, eski kral (aslen tarihsel bir meslektaşı olan) için bu yöntemin genellikle gerçek dışı ve sadece söz konusu efsanelere ait bir malzeme olduğu düşünülmektedir.

Ælla’nın iç organlarıyla oynayarak eğlencelerini tamamladıktan sonra Ragnar’ın oğulları uzaklara baskına giderler, İngiltere’den Normandiya’ya, şimdiki Fransa içinde kalan başka alanlara ve Lombardiya’ya kadar uzanırlar. Destan’daki gibi, ulaşabildikleri en uzak nokta Luni olur ki burada da Roma için çok fazla emek gerekir. Babalarının mirası da bölüştürülür. Bjorn Ironside, Uppsala ve orta İsveç ile ona bağlı tüm toprakları alır. Bjorn, kazandığı krallığa dönmeden, daha önce doğan kardeşi Sigurd Yılan Gözlü ve Hvitserk ile birlikte Fransa’nın büyük bölümünde baskınlar yaparak yeterince zaman geçirir. Kendisinden daha fazla bahsedilmediği gibi, ölümü hakkında bir hikaye de kaydedilmemiştir.

Gesta Danorum

Ragnar efsanesiyle ilgili olan ve içinde oğlu Bjorn Ironside’ın açıkça rol aldığı üçüncü ana kaynak, Gesta Danorum’dur (‘Danimarkalıların Kahramanlıkları’). Tahminen 13.yüzyıl başlarında, Saxo Grammaticus tarafından Latince ve Eski Norveç lisanında yazılmıştır. Yukarıda bahsedilen diğer iki destanda da olduğu gibi, Gesta’nın dokuzuncu kitabı, Ragnar’ın yaşamını ve başarılarını konu alan bilgi hazinesi niteliğindedir. Kitap, diğer kaynaklarda belirtilmeyen yeni karakterler ve olaylar içermekle birlikte, gene de tanıdık unsurlarla birbirini tamamlamaya çalışır. Burada, Ragnar’ın bilinmeyen başka iki karısından bahsedilir: savaşçı olarak yaşamayı seçen kadın Lagertha ve Swanloga adında bir kadın. Sonuçta oluşan bu karmakarışık hikâye, Saxo’nun başka yerlerden duyduğu veya okuduğu çeşitli hikayeleri tek bir hikaye şeklinde bağdaştırma çabasından kaynaklanıyor olabilir.

Tüm eklemelere rağmen, Ragnar ve oğullarının hikayelerinde genellikle yer alan olaylar söz konusu olduğunda, Gesta’nın bazı kusurları bulunmaktadır. Hatta bir tanesi, hafif bir kimlik krizine yol açabilir. Normalde Bjorn’un annesi olarak tarif edilen Aslaug, tamamen noksandır, bu yüzden de Bjorn annesini Thora olarak değiştirir (bu durum sadece ima edilmiş olmasına rağmen). Erkek kardeşlerden geniş bir sıralamayla bahsedilmiştir, çoğu diğer hikayelerdekinden farklı annelerdendir: Sigurd Yılan Gözlü (burada Siward), Agnar, Ivar, ve Radbard ile Dunwat adlarında iki adet joker, Bjorn’un öz kardeşleridir. Üvey kardeşleri ise, Fridleif (Lagertha’dan), Ubbe (veya Ubba) isimsiz bir kadından, ilaveten Rognvald (burada Ragnald), Hvitserk ve Swanloga’dan Eirek.

EN AZINDAN İKİ ADET FRENKÇE ORTA ÇAĞ TARİH KİTABI, M.S. 850’LERDE SEN NEHRİ ÜZERİNDEN FRANSA’YA BASKIN YAPAN, BERNO (ESKİ NORVEÇ LİSANINDA BJORN OLABİLİR) ADINDA BİR VIKING’TEN BAHSEDER.

Saxo ayrıca Bjorn’un – en sonunda, hiç de hayal gücü içermeyen – lakabını açıklar : ‘Bjorn, kendisi yaralanmadan düşmanı büyük bir bozguna uğrattıktan sonra, demir gibi olan yan taraflarının kuvvetinden dolayı, ölümsüz bir isim elde etti (Ironsides-Zırhlı) .’ (9). Diğer kardeşleri gibi Bjorn da Ragnar’ın İskandinavya ve Britanya Adaları boyunca baskınlar düzenlemek ve hükmetmek amaçlı yolculuklarında ona yardımcı olur. Cesaretinin ve hizmetlerinin karşılığında ondan ödül olarak hem İsveç lordluğunu, hem de ileri bir tarihte ek olarak Norveç’i alır. Ragnar’ın diğer oğullarından biri olan Ubba, babasını gasp edip Bjorn’un desteğini almaya çalıştığında, tıpkı Ivar gibi, Bjorn da ibret verici bir davranış sergiler. Bunu anlatan aşağıdaki paragraf, ahlak dersi niteliğindedir:

Esbern [Hikâyenin konusu içinde yer alan Ubba’nın büyükbabası] hızlı bir şekilde Bjorn’a elçileri aracılığıyla seslenerek, pek nazik biçimde girişimde bulundu. Bjorn, ihanete asla güvenden daha olumlu bakmayacağını söyledi ve kötü şöhretli, rezil bir kardeşin yapacağı iyiliği, erdemli ve dürüst bir baba sevgisine tercih etmenin en berbat şey olacağı kararına vardı. Elçileri de asarak cezalandırdı, çünkü, onu feci bir suça yönlendirmişlerdi (9).

Gesta da Ragnar’ın kibirli ama ölümcül İngiltere saldırısında Kral Ælla ile karşılaşıp, yılan çukuru ile sonlanan tanıdık hikayeyi anlatır. Babasının ölüm haberini alan Bjorn, öfke ve üzüntüyle elinde tuttuğu sikke damgasını öyle kuvvetli sıkar ki, parmakları kanar ve kardeşleriyle birlikte zalim intikam trenine atlar. Sigurd ve Bjorn 400 gemilik bir donanma ile Ælla’ya savaş açarlar. Zafer kazanırlar ve yaklaşan kaderinden şans eseri haberi olmayan talihsiz kralı ele geçirirler. “Ragnar’ın Oğullarının Hikayesi”nde anlatılan ve yeteri kadar kötü olan işkence metoduna bağlı kalmak yerine Saxo, Ragnar’ın oğulları tarafından Ælla’nın sırtına bir kartal şekli kazıtır ve şöyle der: ‘ezilmiş eti tuzladılar’ (9). Bu olaydan sonra Bjorn eve döner ve kendisinden daha fazla bahsedilmez.

Dönem İngilteresinden bir kitap sayfası

Bjorn İçin Olabilecek Tarihsel Esin Kaynakları

Ragnar ve oğullarına odaklanan efsanevi külliyatın esas olarak MS 12. ile 13. yy’da çıktığı ve tamamen efsanevi olduğu açıktır. Bununla birlikte, tarihi içerik ve efsaneler için esin kaynağı, MS 9.yy’da bulundu. Viking akınlarının zirveye ulaşması ve yayılması konuları ile bazı diğer ayrıntılar gerçekten de tarihseldir. Örneğin, Kral Ælla, gerçekten de MS 866 civarında kuzeydoğu İngiltere’deki Northumbria’yı yönetmiş ve MS 865’ten itibaren kapısına dayanan bir Viking ‘Büyük Ordu’su görmüştür. Tarihsel olarak ölümü, MS 867’de York civarında Viking kuvvetleri ile giriştiği bir savaşta gerçekleşmiştir. Ancak, efsanevi işkence yöntemlerinden bahsedilmez, üstelik bunlar akla yakın da değildir. İskandinavya boyunca egemenlik mücadeleleri ve hem Ragnar’ın, hem de oğullarının yaptığı pek çok baskın da, MS.9.yy.’daki Vikinglerin Avrupa boyunca kanatlarını yayma (pekala, gemilerle..) durumu ile uyumludur. Efsaneler ile tarih arasındaki olası paralellikleri daha da yüksek bir seviyeye taşımak konusunda sorunlar vardır. Bunlardan bazıları, Viking isimlerinin ortak özellikleri (iki kaynaktaki iki Bjorn’un, hiç de aynı kişi olmak zorunda olmayışı anlamında), ve MS.9.yy.’a ait elimizde olan kaynakların yetersizliğidir.

Elbette bu durum, tarihi bir karakter ile sonraki efsanevi Bjorn Ironside karakteri arasında hakikaten, bire bir özdeşleşme yapmanın neden sorunlarla dolu olduğunu gösterir. Ancak, modern bilimin altından girip üstünden çıkarak tam da bunu yapan yeni bir (yan-) akım görülmektedir. Bu akım, Bjorn Ironside’ı Hásteinn (Hastein veya Hasting olarak da telaffuz edilir) adındaki bir diğer Viking ile birlikte, günümüz İspanya’sına düzenlenen tarihi bir Viking akınının lideri olarak görür. Böylesine geniş alana yayılmış seferler gerçekten de olmuştur. Bildiğimiz en erken tarihli olanı, MS 844 ‘te Viking’lerin Sevilla’yı ve yerleşik Arap’lar tarafından kovulmadan önceki diğer yerleri ( bu bölge o zamanlar Córdoba Emevi Emirliği’nin parçasıydı) fethetmesidir. MS 859 ‘da, büyük bir Viking donanmasının Fransa’da Loire nehrindeki üssünden yola çıkarak İspanya’ya doğru yol aldığı,- hikayelere göre – Kuzey Afrika, İtalya ve güneydoğu Fransa bölgelerine de ilerleyip, bu süreçte bol miktarda ganimet ve köle topladıkları görülür. Bilim insanı Elise Roesdahl, gerçekte, Rhône deltasındaki Camargue’da bir Viking kış kampının olmasının ve Pisa ile İtalya’daki başka kasabaların yağmalanmasının da bilinen gerçekler olduğunu belirtir (200). Üstelik, Viking’lerin söz konusu Akdeniz akınları sadece sonraki Norman ve İskandinav hikayelerinde değil, aynı zamanda Frenkçe Annals of St Bertin gibi çağdaş eserlerde ve Arap kaynaklarında da kayıtlara geçmiştir.

Akdeniz akınlarının, Bjorn Ironside ve Hásteinn ile sözüm ona bağlantısı – bildiğimiz kadarıyla – yalnızca MS 1070’de Gesta Normannorum Ducum (‘Norman Dükleri’nin Kahramanlıkları’) adlı eserini yazan Jumièges’li William’ın kaleminden çıkmış gibi görünmektedir. Burada da Bjorn Ironside efsanesi, ‘Kral Lothbrok’un oğlu’ olarak ve Luni kasabasına saldırması şeklinde anlatılır. Böylece, ona dair elimizdeki meşhur 13.yy eserlerinden çok daha önce var olduğu görülür. William’ın Gesta’sı, MS 996-1015 arasında yazılmış olan St-Quentin’li Dudo’nun De Moribus’undan yola çıkarak kaleme alınmıştır. ‘Tarihsel özellikler göstermek yerine edebi modellere bağlı kalınarak yazıldığından, Dudo’nun eseri “tamamen güvenilmez bir tarih” olarak tanımlanmıştır.’ (Hanawault 1994, 111, Christys 2015’ten alıntı yapılmıştır). Öyleyse, iyi bir başlangıç sayılmaz. Hásteinn’ın tarihsel bir dayanağı olabilir gözükse bile, bu olası tarihi karakterin bulunduğu yer hakkında bildiklerimiz, zamansal açıdan, Jumièges’li William’ın onu İspanya’da konumlandırmasıyla örtüşmüyor. Bjorn’a gelince de daha fazla bir şey bilmiyoruz. Tek bildiğimiz, en az iki adet Frenkçe ortaçağ tarih kitabında, MS 850’lerde Fransa’daki Seine üzerinden baskın yapan Berno adında (muhtemelen Eski Norveç Lisanı’nda Bjorn ?) bir Viking’ten bahsediliyor olmasıdır. Yine de MS 9.yy.’a ait bu Viking liderlerinden birini veya her ikisini de Bjorn Ironside olarak tanımlanan karakterle aynı kefeye koymak için yeterli olması zor. Açıkçası, Fransa ve İspanya’daki bu keşif gezilerine kimin öncülük yaptığı, sonraki yazarların ilgisini çekmiştir. Bununla birlikte, en mantıklı çıkarım şu olacaktır: Bu karakterlerden biri veya her ikisi de ya sonradan esin kaynağı olmuş ya da, Akdeniz dahil uzak ve geniş topraklara giden efsanevi Bjorn Ironside tasviriyle başka bakımlardan bağlantı kurulmuştur.

Çeviri: Gamze Kamacı

Groeneveld, Emma. “Bjorn Ironside.” Ancient History Encyclopedia. Ancient History Encyclopedia, 04 Dec 2018. Web. 08 Oct 2019.

Kaynak ancient.eu

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

1 yorum
  1. Ahmet diyor

    Çok fazla yanlışınız var. Örn: Hvitserk (kemiksiz ivar) Ivar ile Hvitserk kardeştir ve kemiksiz lakabı Ivara aittir veya Bjorn Aslaugun oğlu değildir lagerthanın oğludur. Sigurd Ivar Hvitserk Aslaugun çocuklarıdır. Bazı söylentiler ve Orta çağ kaynaklarının bir kısmı Ubbenin de varlığını söyler lakin kesinlik yoktur. Gecenin bu saatinde yazamayacağım kadar hata var tekrar araştırıp yazmanızı öneririm. Sagaları detaylıca okuyup, kopyalamaktan çekinin.

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More