Antik Roma’da Bankacılık
Tıpkı diğer eski uygarlıklarda olduğu gibi, Roma'da da ilk bankalar eski tanrılara adanan tapınaklarda başladı. Birçok tapınak Romalıların paralarını ve hazinelerini bodrumlarında tuttular ve borç verme gibi bankacılık faaliyetlerinde bulundular.
Tıpkı diğer eski uygarlıklarda olduğu gibi, Roma’da da ilk bankalar eski tanrılara adanan tapınaklarda başladı. Birçok tapınak Romalıların paralarını ve hazinelerini bodrumlarında tuttular ve borç verme gibi bankacılık faaliyetlerinde bulundular. Her zaman dindar işçiler ve rahipler tarafından işgal edildikleri ve düzenli olarak askerler tarafından devriye gezdikleri için, zengin Romalılar para yatırmak için güvenli yerler olduklarını düşünüyorlardı. Bir tapınak yanabilir veya yağmalanabileceğinden, para hem pratik hem de güvenlik nedenleriyle çeşitli tapınaklarda yaygın olarak saklanırdı. Rahipler mevduat ve kredilerin kaydını tuttu. Tapınaklar mevduatlara faiz ödemediler, ancak kredilere faiz uyguladılar ve döviz bozdurma ve doğrulamaya dahil oldular. İmparatorluk döneminde kamu mevduatlarının yavaş yavaş özel depolarda tutulmaya başlandığına dikkat çeken Roma topraklarında, aynı zamanda depo olan binlerce tapınak vardı. Roma’daki Satürn Tapınağı, Roma’nın kamu hazinesi olan Aerarium’u barındırıyordu. Juno Moneta tapınağı gibi bazı tapınaklar da darphane idi.
Roma Sarrafları: Argentarıı
MÖ 3. yüzyıl ile MS 3. yüzyıl arasında Akdeniz’de ticaretin gelişmesi ve ticaretin yeni dış pazarlara yayılması, Roma dünyasında bankacılığın büyümesine yol açtı. Forum’da tapınakların yanı sıra dükkân ve tezgahlarda bulunan sarraflar da bankacılık faaliyetleriyle uğraşmış ve ticaretin gelişmesiyle birlikte rolleri daha da önem kazanmıştır. Para bozanlardan önce, Forum çevresindeki evleri sayarak banka işlemleriyle uğraşan trapezler (Yunanca sayaç anlamına gelen trapeza kelimesinden gelir) gelirdi. Yunanca terim daha sonra Latince terimler argentarii ve mensarii ile değiştirildi (Latince mensa veya ‘banka’ kelimesinden).
Roma’da bankacılık faaliyetlerini üç tip kişi yürütüyordu: argentarii, mensarii ve nummularii. argenteae mensae exercitores, argenti dağıtıcılar veya negotiatores stipis argentariae olarak da adlandırılan argentarii, devletten bağımsız özel kişiler, özgür vatandaşlardı. Sadece sınırlı sayıda yeni üye kabul eden bir loncaya aittiler. Argentarii’nin ana işlevi, yabancı para birimini Roma para birimi (permutatio) ile değiştirmekti. Forum çevresinde (devlete ait ve sansürcüler tarafından inşa edilmiş) dükkanları veya tezgâhları vardı ve zaman içinde rolleri, para tutmak, borç vermek, açık artırmalara katılmak, madeni paraların değerini belirlemek (ve tespit etmek) dahil olmak üzere hemen hemen her para işlemini içerecek şekilde genişledi. Sahte paralar ve dolaşımda yeni basılmış paralar. İşleri büyük ölçüde günümüz bankalarınınkine benziyordu. Her türden argentarii vardı. Bazıları son derece saygındı ve üst sınıftan, genellikle büyük ölçekte ve çok zengin insanlar için iş yapanlar, bazıları ise hor görüldü, genellikle yüksek ücretler ödeyen ve küçük ölçekte iş yapanlar.
“Argentarii, para tutma, ödünç verme, ihalelere katılım, para değerinin belirlenmesi, (ve dahil olan parayı tespit etme) ve yeni basılmış para dönüştürme dahil birçok işlem gerçekleştirdi.”
Küçük bir ücret karşılığında (collybus) permutatio veya döviz değişimi yapıldı. Argentarii ayrıca (Yunanistan’da zaten yaygın olan) kambiyo senetlerine de dahil oldu: örneğin Atina’da ödenmek üzere bir miktar para aldılar ve Atina’da Yunan kentindeki başka bir bankacı tarafından ödenecek bir fatura çektiler. Farklı yerlerde ve farklı zamanlarda yabancı bir madeni paranın tam değerini bilmek zorundaydılar. Argentarii ayrıca, diğer kişiler tarafından yatırılan ve bazen çok büyük meblağlara varabilen paraları (depositum) da tutar ve tıpkı modern bankaların yaptığı gibi diğer kişiler adına ödemeler yapardı. Ödemeler, paranın sahibi argentarius’a söylediğinde veya sahibi ödeme yapmak için bir çek (perscriptio) kullandığında yapılırdı.
Bir işlemde yer alan iki kişi aynı argentarius’u kullandıysa, argentarius, bir hesaptan diğerine para transferini kodeksler (veya tabulalar, rasyonlar) adı verilen kitaplarına kaydederdi (scribere). Kodlar çok doğruydu; tarihleri ve her işlemi kaydettiler. Bu kayıtlar yüksek yetki belgeleri olarak görülmüş ve mahkemelerde sorgulanamaz delil olarak kullanılmıştır. Para sadece yatırıldığında, argentarius faiz ödemedi ve paraya vacua pecunia adı verildi. Argentarius tarafından ödenen bir faiz için para yatırıldığında, Arjantinli parayı başka kazançlı işlemlerde (örneğin, diğer kişilere borç para verme) kullanabilirdi. Bu kayıtlar yüksek yetki belgeleri olarak görülmüş ve mahkemelerde sorgulanamaz delil olarak kullanılmıştır. Para sadece yatırıldığında, argentarius faiz ödemedi ve paraya vacua pecunia adı verildi. Argentarius tarafından ödenen bir faiz için para yatırıldığında, Argentarius parayı başka kazançlı işlemlerde (örneğin, diğer kişilere borç para verme) kullanabilirdi. Bu kayıtlar yüksek yetki belgeleri olarak görülmüş ve mahkemelerde sorgulanamaz delil olarak kullanılmıştır. Para sadece yatırıldığında, argentarius faiz ödemedi ve paraya vacua pecunia adı verildi. Argentarius tarafından ödenen bir faiz için para yatırıldığında, Argentarius parayı başka kazançlı işlemlerde (örneğin, diğer kişilere borç para verme) kullanabilirdi.
İlgili Yazılar
Argentarii, kamu müzayedelerinde ve ticari işlemlerde yer aldı. Neredeyse her zaman diğer kişiler adına hareket eden, ödemeleri alan ve ilgili tarafları, işlemleri, satılan ürünleri ve bunların fiyatlarını kaydeden kamu müzayedelerinde hazır bulundular. Ticari işlemlerde, her iki taraf için (satıcı veya alıcı) vekil olarak hareket ettiler ve bir kişinin tüm mülkünün satışına dahil olabilirler. Büyük ödemeler söz konusu olduğunda, argentarii neredeyse her zaman mevcuttu. Ayrıca yabancı madeni paraların değerini belirlediler ve madeni paraların gerçekliğini test ettiler (probatio nummorum). İmparatorluk döneminde argentarii, darphanelerden yeni basılan parayı (solidorum venditio) satın almak ve bunu halk arasında dolaştırmak zorundaydı.
Roma’nın Kamu Bankacıları: Mensarii
Mensarii (Latince mensa veya ‘banka’ kelimesinden gelir), devlet tarafından özel koşullarda, genellikle genel yoksulluk dönemlerinde, özellikle savaş dönemlerinde atanan çok saygın kamu bankacılarıydı ve amaçları pleblerin ekonomik zorlukların üstesinden gelmelerine yardımcı olmaktı. Sosyal huzursuzluğu önlemek. Eski Roma’da borç (nexum) taşıyan pleblerin, borç yükümlülüklerini yerine getiremedikleri zaman köleliğe maruz kalabileceklerini not ediyoruz. Mensarii ilk olarak MÖ 352’de ortaya çıktı. Beş kişilik bir komisyon oluşturan Quinqueviri mensarii atandı ve vatandaşların borçluluğu sorununu çözmek için bir kamu bankası kuruldu. Güvenliği sağlayabilecek vatandaşlar, quinqueviri mensarii tarafından kamu kaynaklarından karşılandı. Bunu yapamayan vatandaşlar, kamu görevlileri tarafından güvenilir bir değerleme yapıldıktan sonra mülklerini alacaklılara devretti. Daha sonra, Lex Minucia De Triumviris Mensariis, MÖ 216’da kabul edildi ve MÖ 210’a kadar sürekli olarak faaliyet gösteren üç kişilik bir komisyon atadı. İşlevi quinqueviri mensarii ile aynıydı ve daha da genişti.
Mensarii’nin bazı işlevleri aslında argentarii ile aynıydı ve eski zamanlarda bile insanlar ikisini karıştırıyordu. Örneğin, mensariler mevduat tuttu (örneğin askerlerin maaşı) ve madeni paraların değerini ve gerçekliğini belirlediler. Mensarii’nin rolü, Roma ekonomisindeki aşırı borç sorununu çözebildikleri için genel olarak olumlu olarak değerlendirildi. Gaius Duilius, Publius Decius Mus, Marcus Papirius, Quintus Publius ve Titus Emilius gibi bazı mensarilerin isimleri Roma dünyasında yaygın olarak biliniyordu.
Darphane Yetkilileri: Nummularii
Nummulari, darphanenin memurlarıydı ve asıl rolleri yeni madeni paraların kalitesini test etmekti. Yeni madeni paraları dolaşıma sokan ve yeni madeni paralar karşılığında eski veya yabancı madeni paraları alan bir banka tuttular. Tıpkı argentarii ve mensarii gibi, özellikle işlemlerde büyük meblağlar söz konusu olduğunda madeni paraların gerçekliğini test ettiler. İşlevlerinin çoğu argentarii ile aynıydı: Kendi hesapları için para alışverişinde bulundular, mevduat tuttular, borç para verdiler, müşterileri adına ödeme yaptılar, satış gerçekleştirdiler- özellikle ölen kişinin vasiyetine göre mülk müzayedeleri, yabancı paralarda ödemeler yaptılar. Yerel bankacılar aracılığıyla yerlerini aldılar ve mahkemelerde kanıt olarak kullanılabilecek defterler (kodeksi) tuttular.
Sonuç
Birçok tapınak, ibadet yeri olmanın yanı sıra, başlangıçta paranın yatırıldığı ve çoğu bankacılık işleminin yürütüldüğü depolardı. Romalı sarraflar, argentarii, Roma dünyasında ticaret büyüdükçe bankacılık faaliyetlerinde daha önemli bir rol üstlendi. Rolleri, çok çeşitli bankacılık işlevlerinde yer aldıkları için günümüz bankacılarınınkine çok benziyordu. Mensariler, genel yoksulluk dönemlerinde devlet tarafından vatandaşların borçluluğu sorununu çözmekle görevlendirilen kamu bankacılarıydı. Bunlar, ekonomideki sorunlu krediler sorununu çözmek için genellikle kamu fonlarıyla, günümüzde kurulan “kötü bankalara” benziyorlardı. Nummularii darphane memurlarıydı ve onların asıl rolü, günümüz bankaları tarafından da yapılan bir işlev olan yeni madeni paraların dolaşımıydı. Sonuç olarak, Roma dünyasında kredi kullanımının ne kadar yaygın olduğu ve bankacılık faaliyetlerinin ne kadar gelişmiş ve karmaşık olduğu oldukça dikkat çekicidir. Bankacılık, ticaret ve ticaretin gelişmesine ve antik Roma’da zenginliğin yaratılmasına büyük katkıda bulundu.
Çeviri: Resul Bekdemir
Kaynak
World History