Nepal’in Bhaktapur Durbar Meydanı: Tarihi Başkentin Kalbi
Eski kraliyet sarayı, Altın Kapı ve çeşitli tapınakların da içinde bulunduğu birçok tarihi anıt Bhaktapur Durbar Meydanı'nda yer almaktadır.
Bhaktapur Durbar Meydanı, Nepal’in Katmandu Vadisi‘nde, antik Bhaktapur kentinin merkezinde yer alan bir meydanlar grubudur. Eski kraliyet sarayı, Altın Kapı ve çeşitli tapınakların da içinde bulunduğu birçok tarihi anıt Bhaktapur Durbar Meydanı’nda yer almaktadır. Bu yapıların, şehrin muktedir Bhaktapur Krallığı’nın başkenti olduğu uzun bir süre boyunca inşa edilmiş olduğunu biliyoruz. Bhaktapur, 18. yüzyılda rakip hanedan tarafından fethedildiğinde, şehir başkent statüsünü kaybetti ve ikinci önemde bir beldeye dönüştü. Fakat anıtlar sağlam kaldı. Ne var ki, en sonuncusu 2015 yılında olmak üzere meydana gelen depremler sonucunda bu binaların bir kısmı hasar gördü, bir kısmı ise tamamen yıkıldı. Bugün Bhaktapur Durbar Meydanı, UNESCO Dünya Mirası Sit Alanı kapsamındaki “Katmandu Vadisi“nin bir parçası olarak bilinmektedir.
Bhaktapur Durbar Meydanı’nın Tarihi
Nepalcede “Müridler Şehri” anlamına gelen Bhaktapur, Katmandu Vadisi’nin doğu kesiminde, orta Nepal’de yer almaktadır. Şehir aynı zamanda Khwopa adıyla da bilinir ve Nepal’in günümüzdeki başkenti Katmandu’nun yaklaşık 20 km doğusunda yer alır. Bhaktapur, Tibet–Hindistan ticaret yolu üzerindeki stratejik konumu nedeniyle eski dönemlerde zenginleşmiş bir şehirdir. Şehrin önemini, Bhaktapur Krallığı’nın başkenti olmasından da anlayabiliriz. Burası, Malla Krallığı’nın bölünmesi sonucu 15. yüzyılda kurulan ve diğer ikisi Katmandu ve Patan olmak üzere üç Malla krallığından biriydi.
Bhaktapur şehrinin MS 865 yılında Ananda Malla tarafından kurulduğu iddia edilmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi, şehir Tibet ve Hindistan’ı birbirine bağlayan ve kalkınmasında payı olan ticaret yolu üzerinde yer almaktadır. Bir diğer iddia da, Ananda Malla’nın 12. yüzyılda yaşadığı şeklindedir. Ne şekilde olursa olsun, Bhaktapur Krallığı 1482’de kurulmuştur ve kuran hükümdar, 1428-1482 arasında birleşmiş Nepal’i yöneten Yaksha Malla’nın en büyük oğlu, Raya Malla’dır. Fakat Raya Malla’nın ölümünden sonra, alınmış karar gereği çocukları arasında paylaştırılmış ve Nepal üç krallığa bölünmüştür.
Malla Hanedanı, son kralı Ranjit Malla’nın Prithvi Narayan Şah’ yenilip devrildiği 1769 yılına kadar Bhaktapur’u yönetti. Bu durum, sadece Nepal’deki Malla yönetiminin sonunu değil, Nepal’deki Şah hanedanlığının başlangıcı ve ülkenin Nepal Krallığı olarak yeniden birleşmesini işaret ediyordu. Bhaktapur’un ele geçirilmesi, şehrin başkent statüsünü ve dolayısıyla eski önemini kaybetmesine yol açmıştı. Bu arada, Bhaktapur’daki antik yapıların çoğu Malla Hanedanlığı sırasında, özellikle MS 15. yüzyılda, yani Yaksha Malla döneminde ve MS 17. ve 19. yüzyıllarda yani Jitmitra Malla ve Bhupatindra Malla’nın başta olduğu dönemde inşa edilmiştir.
Bhaktapur Durbar Meydanı Gerçekte Dört Alandan Oluşur
Bhaktapur Durbar Meydanı, aslında Durbar Meydanı, Taumadhi Meydanı, Dattatraya Meydanı ve Çömlekçiler Meydanı dahil olmak üzere birkaç ayrı meydanın toplamından oluşmaktadır. Bu meydanlar grubu, Bhaktapur’un birçok küçük caddesinin gelip birleştiği merkez olması gerçeğinden de görüleceği gibi şehrin kalbini oluşturmaktadır. Bu alanların her birinin kendine has özellikleri vardır.
Örneğin Durbar Meydanı, eski kraliyet sarayının bulunduğu lokasyondur, Taumadhi Meydanı ise Nyatapola Tapınağı ve Bhairavnath Tapınağı ile ünlüdür. Dattatraya Meydanı, Dattatraya Tapınağı’na evsahipliği yapar, Çömlekçiler Meydanı ise toprak kapların üretildiği yerdir ve hâlâ da aynı amaçla kullanılmaktadır.
Durbar Meydanı’nın Tarihi Hârikaları
Durbar Meydanı’ndaki eski kraliyet sarayı, günümüzde Bhaktapur’un en önemli turistik mekânlarından biridir. Bu yapı, Elli Beş Pencereli Saray olarak da bilinir. Yapımına Bhupatindra Malla döneminde başlanmış, ancak halefi Ranjit Malla döneminde tamamlanabilmiştir. Saray oldukça iyi korunmuştur ve incelikli ahşap işçiliğiyle, özellikle de sarayın üst katındaki 55 ahşap penceresiyle dikkat çekmektedir. Saray, adını bu pencerelerden almaktadır.
Ayrıca saray, sarayın şaheserlerinden biri olarak kabul edilen Altın Kapısı ile de ünlüdür. Altın Kapı, Ranjit Malla döneminde inşa edilmiştir ve doğrudan sarayın iç avlularına açılır. Kapı, kırmızı renkte portal blok içinde yer almaktadır ve beyaz saray duvarlarıyla çevrilidir. Altın Kapı’yı süsleyen figürler arasında Taleju Bhawani (Malla hanedanının aile tanrısı), bir garuda (Hindu tanrısı Vişnu‘nun aracı olarak dikkat çeken kuş adam) ve diğer efsanevi yaratıklar yer almaktadır. Altın Kapı dışında sarayda görülmeye değer başka özellikler de vardır. Bunlardan biri, örneğin bugün sarayın iç kapılarının her iki yanındaki ızgaraların arkasında bulunan bir çift devasa savaş davuludur. Geçmişte, bir saldırı olması durumunda şehir halkını uyarmak için bu davullar çalınırmış. Sarayda sözünü etmeye değer bir diğer yapı da, 1553 yılına tarihlenen Taleju Tapınağı’dır. Bu yapı, Bhaktapur’daki en kutsal tapınaklardan biri olarak kabul edilir ve sadece Hinduların girişine izin verilir. Hindu olmayanlar tapınağı sadece dışından görebilirler.
Eski kraliyet sarayına bakan bir sütunun tepesinde bir “taht” üzerine oturan Bhupatindra Malla heykeli yer almaktadır. Heykel metalden yapılmıştır ve kralı ibadet sırasında tasvir etmektedir. Bhupatindra Malla’nın heykelinde, kral ellerini birleştirmiş ve bağdaş kurmuş olarak gösterilmektedir. “Taht”ın dört köşesinde aslan figürleri bulunmakta ve bir lotus çiçeğinin üzerinde oturmaktadır. Lotusun altında ise bir yılan göz çarpar.
Durbar Meydanı’ndaki bir diğer anıt ise, çanıyla ünlü Vatsala Durga Tapınağı’dır. Bu çan, Ranjit Malla tarafından tapınağın önüne yerleştirilmiştir. Yerel kültüre göre, zil çalındığında, şehrin köpekleri havlamaya başlarmış. Bu nedenle çan gayri resmi olarak “Havlayan Köpeklerin Çanı” olarak da bilinmektedir.
İlgili Yazılar
Vatsala Durga Tapınağı’nın arkasında, Pashupatinath Tapınağı olarak da bilinen başka bir tapınak, Yaksheshwar Tapınağı yer alır. Pashupatinath, Shiva‘nın birçok formundan biridir. Bu formda, tanrı “Hayvanların Efendisi” olarak vücut bulmuştur. Bu tapınak, Yaksha Malla tarafından inşa edildiği için Bhaktapur’daki en eskilerden biri olarak kabul edilmektedir. Bir diğer bilgi, tapınağın anısına Yaksha Malla’nın eşi Sansardevi tarafından yaptırıldığı ve tapınağa onun adının verildiği şeklindedir. Bhaktapur’daki diğer birçok anıt gibi Yaksheswar Tapınağı da Kama Sutra‘dan erotik sahnelerin de yer aldığı ağaç oymacılığı ile dikkat çekiyor.
Taumadhi Meydanı’ndaki Tarihi Mekânlar
Taumadhi Meydanı, Durbar Meydanı’nın güneydoğusu kesiminde yer alır ve daha çok Nyatapola Tapınağı ve Bhairavnath Tapınağı ile tanınmıştır. “Nyatapola“, “beş katlı” demektir ve adından da anlaşılacağı gibi beş katlı bir yapıdır. Tapınak, Bhupatindra Malla döneminde inşa edilmiş ve tüm yapının sadece 214 günde yapıp tamamlandığı iddia edilmektedir. Nyatapola Tapınağı, 33 m yüksekliği ile Nepal’deki en yüksek tapınaktır. Tapınağın beş katının beş elemente karşılık geldiği ifade edilmektedir. Bunun dışında, tapınağın diğer mimari özelliklerinin simgesel anlamları olduğu da söylenebilir. Örneğin tapınağın beş kaidesi, 108 ahşap direk ve 360 kirişi olduğu kayıtlıdır. Bununla birlikte, bu sayıların neyi sembolize ettiği çok net değildir. Nyatapola Tapınağı, tanrıça Siddhi Lakshmi’ye adanmıştır ve büyük bölümü halka açık değildir.
Bhairavnath Tapınağı, Nyatapola Tapınağı’nın solunda yer alır ve MS 17. yüzyılda Jagat Jyoti Malla döneminde inşa edilmiştir. Daha sonraki dönemde tapınakta Bhupatindra Malla tarafından çeşitli tadilatlar yapılmış ve bu tadilatlar sayesinde bugüne kadar korunarak gelen üç katlı bir yapıya dönüştürülmüştür. Tapınak, tanrı Shiva’nın bir başka tezahürü olan Bhairava’ya adanmıştır. Pashupatinath’ın aksine, Shiva’nın bu formu çok daha korkutucudur ve de cezalandırma ve ölümle ilişkilidir.
Dattatraya Meydanı’ndaki Tarihi Harikalar
Durbar Meydanı’nın doğusunda, Dattatraya Tapınağı ile ünlü Dattatraya Meydanı bulunur. Bu tapınak, 1427 yılında Yaksha Malla döneminde kurulmuştur ve Bhaktapur’daki en eski tapınaklardan biri olarak kabul edilmektedir. Tapınak; Brahma, Vişnu ve Shiva, Trimurti’ye veya Hinduizmin üç ana tanrısının bir kombinasyonu olduğuna inanılan Dattatraya’ya adanmıştır. Nepal’de Dattatraya’ya adanmış tek tapınağın burası olduğu iddia ediliyor. Buna rağmen tapınağın girişindeki dikili sütunlar üzerinde yer alan deniz kabukları ve çakralar gibi tapınağın sembolleri ile garuda; diğer iki tanrıya oranla Vişnu’yla daha fazla ilgili olduğunu göstermektedir. Efsaneye göre, tapınağın tamamı tek bir ağacın gövdesinden yapılmıştır.
Bhaktapur: Malla Hanedanından Günümüze
Malla hanedanı 1769’da devrildiğinde Bhaktapur, Prithvi Narayan Şah’ın eline geçer. Yeni Şah hanedanının yöneticileri de Hindu olduğu için, Mallalar tarafından inşa edilen anıtlar korunmaya devam etmiştir. Ancak Bhaktapur, yeni kurulan Nepal Krallığı’nın başkenti olarak Katmandu’nun ilan edilmesiyle önemini yitirir. Bundan dolayı da, Bhaktapur’da Şah hanedanının iktidarda olduğu dönemde, sadece önemsiz bir kasaba düzeyinde olduğu için artık görkemli anıtlar inşa edilmemiştir.
Kadim eserler savaştan zarar görmemiş olsalar da zamanla doğal afetlerin kurbanı oldular. Nepal, 1934’te 8.0 büyüklüğünde bir depremle sarsıldı. Depremin merkez üssü Nepal’in doğu kesiminde olsa da, Bhaktapur bu felaketten ciddi şekilde etkilenmiş ve eski anıtların çoğu hasar görmüş, ancak depremin ardından Bhaktapur halkı, hasar gören binaların büyük çoğunluğunu restore edebilmiştir.
Richter ölçeğine göre 7,8 büyüklüğündeki bir başka büyük deprem, 25 Nisan 2015’te Nepal’i vurdu. Bu kez depremin merkez üssü Bhaktapur’a daha yakın bir noktadaydı ve şehirdeki anıtlar bir kez daha hasar gördü. Maalesef bazı eski anıtlar diğerlerinden daha fazla zarar görmüştü. Örneğin Vatsala Durga Tapınağı, tamamen yıkıldı. Durbar Meydanı’ndaki bir başka tapınak olan Phasidegal’in kubbe şeklindeki ana salonu tümüyle yıkıldı. Bu arada, bu tapınak 1934 depreminde de hasar görmüş, bu felaketten sonra orijinal yapının sadece kaidesi sağlam kalmıştı. Felaketin ardından bu kaidenin üzerine kubbe şeklinde yeni bir tapınak inşa edildi. Ancak 2015 depremi sonucunda bu bina da yıkıldı.
2015 depreminin ardından, Bhaktapur halkı kasabalarını yeniden inşa etmeye başladı. Bu felaketten sonra şehrin yeniden inşası sırasında, hasarlı binaların yıkılması ve yerlerine depreme daha dayanıklı malzemelerden olanların yapılmasıyla şehrin görünümünde önemli değişiklikler olduğu bildirilmekte. 1970’lerdeki restorasyon programının tamamlanmasının ardından, kasabanın yetkilileri Bhaktapur’un tuğla dış yüzeyleri için yeni binaların yapımlarını sıkı bir denetime tabi tuttular. 1970’lerde Bhaktapur’da yetkililerin ortaya koyduğu bu çabalar, kasabanın görünümünün korunması gerektiğine ilişkin bir farkındalığın olduğunu gösteriyor. Yine de, bölgenin depreme karşı savunmasız olduğu gerçeği dikkate alındığında, kasabadaki binalarının yapılma tekniklerinde de değişikliğe gitmek gerekebilir.
Bhaktapur Durbar Meydanı’ndaki antik anıtlar, kuşkusuz Nepal ve dünya kültürel mirası açısından önemlidir. Anıtların önemini, meydanın 1979 yılında UNESCO Dünya Mirası Sit Alanı kapsamına alınmış olmasından da anlayabiliriz. Bu meydan, aynı zamanda, Katmandu ve Patan’ın Durbar meydanları, iki Budist stupası ve iki Hindu tapınağının da aralarında bulunduğu altı diğer lokasyonu içeren “Katmandu Vadisi”nin bir parçasıdır. Dünya Mirası alanı 2015 depreminin ardından ziyarete kapatıldı, ancak daha sonra yeniden açıldı. Nepal, bir deprem ülkesi olduğundan, uzmanlar yakın gelecekte bölgeyi daha yıkıcı depremlerin vuracağını tahmin ediyor. Bu nedenle, yeniden yapılanmanın yanı sıra, bu süreçte ileride meydana gelecek depremlerin yol açacağı zararın azaltılmasına yönelik çalışmalar da yapılmakta.
Çeviri: Sinan Akbaytürk
Kaynak
Ancient-Origins