Antik Dönemlerden Günümüze Farklı Kültürlerde Yeni Yıl Gelenekleri
Yeni yılı taçlandırmanın pek çok yolu var ve bunların pek çoğu antik geleneklere dayanıyor. Sizleri bir çok kültürden derlediğimiz ve günümüze yansımalarını göreceğiniz yazımızı okumaya davet ediyoruz.
1 Ocak, Yılbaşı günü, genellikle havai fişek ve şenliklerle 31 Aralık’ta başlıyor. Bu uygulama dünyanın birçok yerinde norm olsa da, her kültür bu şekilde yeni bir yılın başlangıcını kutlamamıştır, ya da bu kutlamalar 1 Ocak’ta olmak zorunda değildir. Yeni yılı taçlandırmanın pek çok yolu var ve bunların pek çoğu antik geleneklere dayanıyor.
Çin Yeni Yılını Şekillendiren Kana Susamış Canavar
Çin Yeni Yılı, dünyanın en eski süregelen geleneklerinden biridir. Kökeni Shang Hanedanlığına dayanan bu festivalin izleri üç bin yıl öncesine kadar gitmektedir. İlk günlerinde, bu festival bahar tohumlarının ekilmesi ile bağlantılı olmasına karşın, sonunda büyüleyici bir efsaneyle bağdaştırıldı.
Efsanenin popüler bir versiyonu, Nian (Şu an çince ‘’Yeni Yıl’’ sözcüğü) adlı kana susamış bir canavarın her yıl ortaya çıkmasını konu alıyor. Bu canavardan kendilerini korumak ve canavarı korkutmak için köylüler evlerini kırmızı süsler ile dekore etmeye, bambu yakmaya ve yüksek sesler çıkarmaya karar vermişler. Bu taktik işe yaramış ve parlak renkler ve ışıklar bugün hala Yeni Yıl Şenlikleri’nde mevcut.
Bu günlerde Çin Yeni Yıl Şenlikleri yemek, aile buluşmaları, şanslı para hediye etme (genellikle kırmızı bir zarf içinde) ve şans getirmesi için birkaç kırmızı şey daha içeriyor. O gün için sokaklar, aslan, ejderha dansları, havai fişekler, davullar ve maytaplarla dolu oluyor.
Ay Takvimi’nin kullanılması ki tarihi milattan önce iki bin yılına dayanır, Çin Yeni Yılı’nın genellikle ocak sonu ya da şubat başı olduğu anlamına gelir, yani kış gündönümünden sonraki ikinci Yeni Ay dönemindedir. Çinliler, kendilerini her yıl burçta temsil edilen 12 hayvandan biriyle bağdaştırmıştır: Sıçan, öküz, kaplan, tavşan, ejderha, yılan, at, keçi, maymun, horoz, köpek veya domuz. 2021’de Çin Yeni Yılı 12 Şubat’a denk gelir ve öküz yılıdır.
Nevruz’da Yeniden Doğuş ‘’Pers Yeni Yılı’’
Nevruz (veya Norooz), 13 günlük uzun bir bahar festivali olan ‘’Pers Yeni Yılı’’na verilen addır. Bu kutlamayla alakalı geleneklerin birçoğu antik geçmişe dayanmaktadır ve hala İran, Orta Doğu ve Asya’nın diğer bölgelerinde devam etmektedir. İran Yeni Yılı, Mart ayında ilkbahar ekinoksunda veya ona yakın tarihlerde kutlanır.
Bu festival genellikle Zerdüşt diniyle ilişkilendirilir. Nevruz’un ilk bulguları 2. yüzyıla kadar dayanır, ancak bilim adamları bunun en azından MÖ 6. yüzyıldan beri var olduğuna inanıyor. Nevruz, MÖ 333’te Büyük İskender’in İran’ı fethinden ve MS 7. yüzyılda İslami yönetimin yükselişinden sonra süregelen birkaç eski Pers festivalinden biridir.
Bu yeni yıl festivali, ilkbaharın geri dönmesinin eşlik ettiği yeniden doğuma odaklanır. Nevruz gelenekleri ziyafet, aile üyeleri ve komşularla hediye alışverişi, şenlik ateşi yakma, yumurta boyama ve su serpmeyi (bir yaratılış sembolü) içerir. Yıllar içinde Nevruz geleneklerinde değişiklikler oldu, ancak her yıl tahmini 300 milyon kişi tarafından gözlemlenen modern festival versiyonunda şenlik ateşleri ve yumurta boyama popülerliğini korumaya devam ediyor.
Sinhala ve Tamil Yeni Yılı
Sri Lanka Sinhalalı ve Sri Lanka Tamillerinin aynı güne denk gelen ayrı Yeni Yıl kutlamaları vardır. Sinhala Yeni Yılı olan Aluth avurudda, 13 veya 14 Nisan’da düzenlenir ve hasat sezonunun sonunu işaret eder. Eski yılın sonu ile yeni yılın başlangıcı arasında astrolojik bir zaman boşluğu olduğuna inanılır. Bu boşluk, güneş göksel kürede Meena Rashiya’dan (Balık Evi) Mesha Rashiya’ya (Koç Evi) geçerken gerçekleşir.
Budist ritüelleri, gelenekleri, sosyal birliktelikler ve bayram partileri bu dönemde gerçekleşir. Sinhala Yeni Yılı’nda da hediyeler değiş tokuş edilir, kandil yakılır ve pirinç sütü yapılır. Assam, Bengal, Kerala, Nepal, Orissa, Punjab ve Tamil Nadu’daki Hindu haneleri de 14 veya 15 Nisan’da Yeni Yılı kutlar.
Antik Mısır Wepet Renpet
İlgili Yazılar
Nil Nehri eski Mısır’ın can damarıydı, bu nedenle Yeni Yıllarının her yıl olan sele karşılık gelmesi şaşırtıcı değil. Yeni Yıl, gece gökyüzündeki en parlak yıldız olan Sirius’un 70 günlük bir aradan sonra bir kez daha görülebildiği zaman gerçekleşir. Bu tarih, genellikle Nil’in her yıl yeniden sular altında kalmasından hemen önce Temmuz ortasına denk gelir (bu olay, tarım alanlarının bir sonraki yıl verimli kalmasına yardımcı olur).
Antik Mısırlılar bu festivali ‘’Yeni Yılın açılışı’’ ile bağdaştırırdı. Ziyafetler ve dini törenlerle kutlanan bu festival bir yeniden doğuş ve gençleşme dönemi olarak görülürdü.
Hatşepsut döneminde yılın ilk ayında “Sarhoşluk Bayramı” düzenlenirdi. Bu olayın kanıtı Mut Tapınağı’nda ortaya çıkarıldı. Kutlama, savaş tanrıçası Sekhmet’in tüm insanları öldürmek istediği, ancak güneş tanrısı Ra tarafından sarhoş olması için kandırılıp durdurulduğu bir efsaneye dayanıyordu. Bu müzik, seks ve bolca bira ile kutlanan büyük bir festivaldi.
Sheba Döndüğünde: Etiyopya Enqutataş’ı
Etiyopya Yeni Yılı Enqutatash, üç aylık şiddetli yağmurun ardından 11 veya 12 Eylül’de kutlanır. Dağlar ve tarlalar bu zamanda çiçek açan papatyalarla doludur ve yaşlılar yeni umutlar bekleyen gençleri kutsar. Geleneksel olarak yılın bu zamanı, Sheba Kraliçesi’nin MÖ 980’de Kudüs’teki Kral Süleyman’ı ziyaret ettikten sonra Etiyopya’ya dönüşüyle bağlantılıdır.
Ülkedeki hemen hemen tüm kültürler tarafından büyük kutlamalar düzenlenmektedir. Şenlikler genellikle Yılbaşı gecesi bir dal ağacının (twig tree) yakılması, hayvanların kurban edilmesi, ekmek ve Tella’nın (geleneksel bir bira) kutsamasıyla başlar.
İskoç Hogmanay
İskoçların Yeni Yılı kutlamasının istisnai bir yolu vardır. Tatillerine Hogmanay denir ve Viking istilaları, batıl inançlar ve antik pagan ritüellerinin geçmişine kanıt sağlar. Hogmanay’ın kökenleri, pagan kış gündönümü ritüellerine kadar uzanmaktadır.
Saturnalia’nın Roma kutlamaları ve Yule’nin Viking kutlamaları, Yeni Yıl dolaylarındaki İskoç şenliklerine dahil edildi. Orta Çağ boyunca, önceden var olan festivaller, Noel’i çevreleyen bayramların gölgesinde kaldı. Noel kutlamalarının önemi azaltıldığından, bu bayramda hediye verilmesi ve kutlamalar Yeni Yıla taşındığından Reform daha fazla değişiklik getirdi (benzersiz bir İskoç Hogmanay kutlaması yaratıyor).
Yeni Yıl kutlamalarında ateş etrafında şekillenmiş birçok gelenek vardır. Bu, ateşin geri dönen güneşin sembolü olduğu zaman pagan kış törenlerinden gelir. Ateşin karanlık ruhları uzak tuttuğuna da inanılır. Modern zamanlarda da, meşale alayı, şenlik ateşleri ve havai fişekler gibi Hogmanay kutlamalarında ateş görebilirsiniz.
“İlk adım”, Hogmanay’daki bir başka ilginç gelenektir. Bu, yılbaşı gecesi gece yarısından sonra evin eşiğini geçen ilk kişinin ev sahibinin Yeni Yıl şansını belirleyeceğini iddia eden bir inançtır. İdeal ziyaretçi mi? Koyu saçlı bir adam, üzerinde viski, ateş için kömür, küçük kekler veya bozuk para gibi hediyeler taşıyor. Batıl inanç, sarışın bir ziyaretçinin Viking’e benzetildiği, yani kötü bir alamet olduğu 8. yüzyıla kadar uzanıyor (bu nedenle kötü bir alâmet).
Altı Benzersiz Yeni Yıl Geleneği Daha
Elbette Yeni Yıl ile ilgili birçok başka gelenek ve görenek vardır. Örneğin, İspanyolların iyi şans getirme geleneği, saat gece yarısına geldiği anda 12 üzüm yemektir. Çanın her vuruşunda bir üzüm yenmesi gerekir.
Japonlar, yeni bir yıla hazırlanmak ve geçmişteki sorunlarını ve endişelerini unutmak için “yılı unut partileri” düzenlerler. Öte yandan Hollanda’daki Yılbaşı partileri, sokakta Noel ağacı şenlik ateşlerinin yakılmasını ve havai fişeklerin patlatılmasını içerir.
Yeni Yılda Yunanlar, içinde bir adet bozuk para bulunan Vassilopitta adlı geleneksel bir kek servis eder. Madeni parayı alan kişinin yeni yılda iyi şansa sahip olacağına inanılır. Sütlaç içine gizlenmiş bir badem, İsveç ve Norveç’te benzer bir amaca hizmet eder.
Dünyanın dört bir yanındaki Budist tapınaklarındaki gonglara (Gong, bir tokmakla vurulan düz, dairesel bir metal disk şeklini alan bir Doğu ve Güneydoğu Asya müzikli vurmalı çalgıdır.) Yeni Yıl Arifesinde 108 kez vurulur ve her gongla birlikte bir insan zayıflığının ortadan ortadan kalkacağına inanılır.
Çeviri: Erol Bayülken
Kaynak
Ancient-Origins