Kutsal Kitaplar ve Arkeolojik Bulgular Eşliğinde Hz. Yusuf’un Hikayesi ve Gerçek Kimliği

Efsanevi alacalı kaftanlı Joseph’i(Yusuf) onun vekili olarak atayan kral kimdi? Ve hangi Mısır dönemi boyunca yaşadı?

Mısır’daki arkeolojik kazının başından beri 150 yıldan fazladır bilim insanları bu soruları cevaplamaya çalışıyor. Bunlar yetişkinliğimin yirmi beş yılını adadığım sorulardı.

İncil ve Kuran’da patrik Joseph’in Mısır’a bir köle olarak satıldığı söylenir. Babaları Jacob’ın alacalı kaftanı Joseph’e vermesini kıskanan ve onu bir ticaret kervanına veren kendi erkek kardeşleriydi. Bir Mısır yetkilisi genç Hebrew erkeğini getirdi ve evinin denetçisi yaptı, ancak yetkilinin metresi Joseph’i yalanla onu baştan çıkarmaya çalıştığı suçlamasıyla hapse gönderildi. İki yıl sonra Joseph, Firavun tarafından özgür bırakıldı ve aynı zamanda kralın rüyasını yorumladığında onun vekillerinden biri olarak atandı.

### Hz. Musa’nın Farklı Hikayelerde Nasıl Anlatıldığını Merak Ediyorsanız Bu Yazımızı Okumalısınız

Firavuna Baba

Daha sonra Filistin’deki kıtlık sonucu hikaye Joseph’in kardeşleri Mısır’a oraya mısır almak için indiler. Joseph, geldiklerinde onların Jacobs’ın(Yakup) oğulları oldukları anladı, ancak kardeşleri onu Mısırlı kıyafetiyle tanımadılar, kimliğini sakladı.

Ancak Filistin’deki kıtlık devam etti ve Joseph’in yarı-kardeşlerinin ikinci bir mısır alma görevi için Mısır’a geri dönmelerine neden oldu. Bu durumda onları evine yemeğe davet etti ve duygusal bir anda kardeşlerine kimliğini açıkladı. Kardeşleri onu köle sattıklarında yaptıklarından utandı ancak onlardan hiçbir suçluluk hissetmemelerini istedi: ‘’ Çünkü Tanrı senden önce hayatı korumam için beni gönderdi ve beni ve Firavun’a baba yaptı,’’ dedi.

‘’Firavun’a Baba’’! Dikkatimi çeken bu başlıktı. Mısır yetkililerine genellikle ‘’Firavun’un oğlu’’ unvanı verilirdi, ancak ‘’Firavun’a Baba’’ nadir bir unvandı ve çok az insan buna sahipti. Aniden Yuya aklıma geldi.

Yuya, 18. hanedanlığın bir bakanı ve III. Amenhotep’in Savaş Arabaları’nın (M.Ö.  yaklaşık 1405-1367  yılları) komutanı olarak hizmet etmiştir. Birçok unvanının arasında, Yuyaona eşsiz olan birini, Firavun’un resmi unvanı olan it ntr n nbtawi, İki Toprağın Kralı’nın kutsal babası’’ unvanını taşıdı. Yuya’nın bu eşsiz unvanı almasının nedeni Kral III. Amenhotep’in Yuya’nın kızı Tiye ile evlenmesi ve Mısır’ın Kraliçesi olan en asil karısı yapmasıydı.

Patrik Joseph ve Yuya tek ve aynı kişi olabilir mi?

Yuya’nın Mezarı

Yuya ve karısının mezarı, Theodere M.Davis’in Krallar Vadisi’inde kazı izni almasından üç yıl sonra 1905’te bulundu.Tutankhamun’un neredeyse el değmemiş on yedi yıl sonraki keşfinden önce Mısır’da sadece bir tane olan mezar alanı bazı sürprizlere neden oldu.

Davis, İngiliz arkeologlar tarafından gerçek çalışma yapılırken para sağladı. Kral Vadisi’nde yaklaşık iki km uzaklıkta dağa yol açan dar bir kenar vadisi var. 1904 yılbaşından önce, James Quibell, bu kenar vadide araştırma başlattı. Bir ay sonra adamları kenar vadinin ağzına göndermeye karar verdi ve 1 Şubat’ a kadar merdiven boşluğunu tıkayan kapalı kapının üstünde mahsur kalmışlardı. Birkaç gün içerisinde Davis ve ekibi, Yuya ve karısı Tuya (ya da Tjuyu, Thuya)nın buldukları lahitinde mumyalarının da olduğu mezara girebilmişlerdi.

Yuya ve karısı Mısır metinlerinden bilinmelerine rağmen, ne oldukça önemli ne de herkesin farkında olduğu kişiler değillerdi, ancak ikisi de, bir kimsenin onları Kral Vadisi’ne gömülmenin ayrıcalığının keyfini sürdüklerini bekleyebileceği hükümdar kanı taşıyorlardı. Yuya’nın lahitinde, üç tabutunda ve mezar eşyalarının üzerinde on bir farklı yazım bulmuşlardır.

Sami Yuya

Eşsiz unvan ‘’Firavun’a Baba’’ unvanını paylaşmasından başka, hem Joseph hem de Yuya yabancı kökenlilerdi ve birçok bilim insanı Yuya’nın yabancı görünüşü üzerine yorum yapmışlardır. Yuya’nın mezarının keşfedilmesine dahil olan arkeologlardan biri olan Arthur Weigall’ın yazdığına göre: ‘’ Yuya hükmeden varlığın bir insanıydı… Bir rahibin yüzüne sahipti ve ağzının merhum Papaz III. Leo’nun kini hatırlatan bir şeyi vardı.’’ İsviçreli Eski Mısır bilimcisi Henri Naville, Yuya’nın çok gaga burunlu yüzünün Sami olabileceği görüşünü kabul etmiştir.

Yazarların yazdığı zorluklar aynı zamanda adıyla Yuya’nın yabancı kökenini vurgulamıştır. Lahitinin, üç tabutunun ve diğer cenaze eşyalarının üzerine on bir farklı yazım bulunmuştur. Mısırlı isimleri genellikle  ’Ra-mos’, ‘Ptah-hotep’, ‘Tutankh-amun’ ve benzeri gibi tanrının korunmasına sığınmış kişinin adını belirtir. Böylece, Mısırlı katipler onu kendi tanrısı Yehowah (Jehovan) sonra isimlendirmiş gibi görünüyor ve bu katiplerin Ya-a ve Yu-yi’ kapsayan hecelemeleri yazmaya çalıştığı şeydir.

Yuya’nın gömülme şekli de Mısırlı olmadığını vurgular. Yuya’nın hem IV. Tuthmois hem de oğlu III. Amenhotep altında hizmet gördüğü 18. hanedanlığın çoğu kral mumyalarının aksine Yuya’nın kulağı delinmemişti ve ellerinin çenesinin altında boynuna döndüğü pozisyonu, ölü kişilerin ellerinin göğüs kafesi üzerindeki çapraz duruşu, genel Osiris şeklinden farklıydı.

1905’te Yuya’nın mumyasını inceleyen İngiliz anatomi bilimci Graftn Elliot Smith, onun Mısırlı olmayan görünüşü sorusunu ortaya attı. Smith, raporunda Yuya’nın yüzünün kısa ve oval olduğunu… Burnunun gaga ve kemerli olduğunu… Yuya’nın bedeninin ırksal karakterini araştırma kısmına gelindiğinde ise kökeni ve soyunu açık bir şekilde gösteren çok az şey bulabildiklerini… Yüzünün şeklinin (özellikle de burnu) Mısır’dan ziyade daha genel olarak Avrupa’da buldukları gibi olduğunu yazmıştır.

### Firavun Tutankamun’un Mezarından Çıkarılan Hazineler

Firavun da Joseph’e Mısırlı bir eş ve ilk unsuru ‘’sef’’ olan isim vermiş. M.Ö. 3. yüzyıl boyunca I. Ptolemy’ye ülkesinin tarihini yazmış bir Mısır tarihçisi, III. Amenhotep’in ‘’sef’’ denilen bir vekili olduğundan bahsetmiştir. İbranice’de ‘’Jo-sef’’ ya da ‘’Yo-sef’’ ve Arapça’daYu-sef’’ adının biri İbranice’deYahweh’in kısaltması ve diğeri Mısırlı ‘’sef’’ olan iki unsurdan meydana geldiği görülmektedir.

Başpapaz Joseph’in İncil’deki öneminde, görevlendirmesi üzerine, Firavun’dan makamının sembolü olarak bir yüzük, altın bir zincir ve bir savaş arabası almıştır. Bu üç nesne de Yuya’nın mezarında bulunmuştur.

Kraliyet yüzüğü Yuya’nın mezarında bulunmamasına rağmen, bulunan yazılı metin Yuya’nın kralın yüzüğünün hamili olduğunu göstermiştir. Bu, Yuya’nın unvanlarından anlaşılmaktadır ‘’ Aşağı Mısır kralının mührünün hamili’’ ve aynı zamanda ‘’Aşağı Mısır kralının yüzüğünün hamili’’. Mezardaki önemli bil bulgu da Yuya’nın tabututunun içine düşmüş altın bir zincirdi ve o yerde tuttukları ipi mezar hırsızları kestiklerinde kalanlar kafasına geldi.

Bilgelik Çağı

Joseph’in ölümü ve gömüsü ile ilgili, Yaradılış Kitabı onun 110 yaşında öldüğünü söylemektir: ’’ Onu mumyaladıklarını ve Mısır’da bir mezara koyduklarını söyler. 1865’ten beri, İngiliz bilim adamı Charles W. Goodwin Joseph’in ölümü zamanında kutsal kitap anlatıcısının onu görevlendirdiği yaşta olduğunu öne sürmesi Mısır geleneğinin bir yansımasıydı, bu fikir Eski Mısır bilimci tarafından da artarak kabul görmüştür.

Keşfedilmesinden sonra Yuya’nın mumyasını inceleyen anatomi bilimci Sir Elliott Smith tıbbi raporunda Yuya öldüğü zaman yaşının altmıştan az olduğunu belirtmiştir. Smith sadece yüz özelliklerine göre tam yaşı belirleyememiş, ancak The Book Of The Dead (Ölüm Kitabı)’in kopyasını çeviren Henri Naville bunun üzerine sonraki eleştirisinde ‘’Iouiya’nın öldüğünde çok yaşlı bir adam olduğunu belirtmek istemiştir: Bu yüzden, onu beyaz bir peruk yapmıştır.’’ şeklinde yazmıştır.

Yaş hakkındaki böyle açık çelişmeler kolaylıkla çözüldü. Çünkü o zamanda yaşamış insanların ortalama yaşı yaklaşık otuz beşti, Eski Mısırlılar büyük yaşı bilgelik işareti olarak düşünmüşler ve uzun hayat sürenlere kutsal figürler olarak bakmışlardır. Hem Joseph hem de Yuya Firavun tarafından bilge addedilmiştir.

Joseph’in dediğiyle ilgili ‘’ Hiç kimse senin gibi bilge ve sağduyulu değil.’’ Yuya cenaze papirüsünde ‘’tanrısını seven tek bilge’’ olarak tanımlanmıştır. Mısırlılar dönemi bilge olmak için yaşamış insanların gerçekten kaç yaşında olduklarına aldırmadan 110 yaşında olduklarını atfetmiştir. Yuya zamanında Mısırlı bir büyücü olan Habu’nun oğlu Amenhotep’un, yaşının 80 olduğunu ortaya koyan son bilgiye rağmen, 110 yıl yaşadığı söylenmiştir.

Çok Kapılı Şehir

Bu sadece Başpapaz Joseph’in önemi Eski Ahit ve ikisinin de tek ve aynı kişi olduğunu vurgulayan Mısır tarihi kayıtları arasındaki kıyaslama değildir. Kutsal Müslüman kitabı Kuran’a göre Joseph’in yarı kardeşlerinin Mısır’ı ikinci ziyaretinden önce babaları Jacob onlara bazı tavsiyelerde bulunmuştur.

‘’Oğullarım! Şehre tek bir kapıdan değil, farklı kapılardan girin…’’

Bu tavsiye, ticaret görevlerinde ziyaret ettikleri çok kapılı şehrin hem Giza Piramidi’nin güneyindeki kraliyet yerinin koltuğunun olduğu Memphis ya da Nil Nehri’nin doğu kıyılarındaki Thebes olduğunu belirtir.

Aynı hikaye Yahudi geleneklerinde bulunmaktadır: ‘’Kem gözden korkan erkek kardeşleri, şehre on farklı kapıdan girdiler’’ (Midrash Bereshith Rabbah 89). Çünkü Jacob’ın oğullarını ikinci görevlerine göndermeden önce endişesini dile getirdiği söylenir. Bunu ilk ziyaretlerinden dönmeleri üzerine Thebes’in doğasını hakkında bilgi edindiğini tahmin etmek makuldür. Thebes antik dünya boyunca ‘’çok kapılı şehir’’ olarak bilinirdi ve Yunan şair Homer bunu M.Ö. 8. yüzyıl civarında ‘’yüz kapılı şehir’’ olarak bahsetmiştir. Bunlar sınırların çok fazla duvarı olmasına değil, tapınaklara ve saraylara açılan kapıların çok olmasına gönderme yapmaktadır.

Yuya ve Joseh Zamanı

Joseph’i vekili olarak atayan kadar Firavun’un adı da kutsal kitaplarda geçmez, bilim adamları dönemini düzeltmek için Joseph’in hikayesindeki diğer detayları da incelemişlerdir. Ve ‘’Yaradılış Kitabı’nda ‘’savaş arabalarından’’ üç kez bahsedildiğini fark etmişlerdir.

• Vekil olarak göreve getirildiğinde, Firavun Joseph’e savaş arabası vermiştir.
• 2- Joseph, babası Jacob’ı ve Mısır’a ulaşanİsrail kabilesinin geri kalanını karşılamak için savaş arabası kullanmıştır.
• Yahudiler babası Jacob’ı Filistin’e gömmek için gittiklerinde Josep ona hem savaş arabası hem de atlılarla götürmüştür.

Joseph’in yüksek mevkilere çıkmasının İncil’deki hikayesi, Firavun’un ona binmesi için verdiği bir savaş arabası olduğunu belirtir. Bu, Yuya’nın mezarında bulunan bir savaş arabası dolayısıyla desteklenen bir görüş olan savaş arabacılığı görevini öne sürer. Bu, antik Mısır’da ölen bir insanın hayatında özel bir öneme sahip eşyalarla mezara yerleştirilmesi geleneğidir.

Ancak, Eski Mısır bilimcileri bu bilgiler ışığında Joseph’in dönemini düzeltmeye giriştiklerinde kararlıydılar. On ya da yirmi yıl önceye kadar 18. Hükümdarlık onları kovmadan  önce Mısır’ı yüz elli yöneten Hiksos krallarının savaş arabalarını Mısır’a ilk tanıştıranlar olduğu düşünülmekteydi. Hyksos’ların kendileri Kenanlı oldukları için, Joseph’i İbraniler’in yönettiği döneme yerleştirmek kolaydı. Ancak, Doğu Nil Deltası’daki tüm Hyksos alanlarında şu an kazı yapılmaktadır ve alanların hiçbirinde hiçbir yazılı ya da çizili savaş arabasına atıfta bulunan kalıntıya rastlanmamıştır. Günümüzde genel olarak kabul gören ise 18. hükümdarlıktaki Mısır krallarının savaş arabasını ilk tanıtanlar olduklarıdır.

Diğer yandan, Yuya’nın yaşadığı sadece 18. hükümdarlığın sonlarında Savaş arabacılığının askeri bir silah olarak piyadelerden ayrıldığı ve III. Amenhotep’ebaş vekil olan Yuya’nınSavaş Arabacılığı’ndaki Krallığının Vekili unvanlarını taşıdığını bildiğimiz ilk insandı.

Böylece, Mısırlı 18. hükümdarlığın Yuya’sı ile İncil’deki Joseph arasındaki benzerliğin ikisinin de aynı insanı temsil ettiğini öne sürmektedir.

Bu yazımızı beğendiyseniz aşağıda verdiğimiz başlıklar mutlakla ilginizi çekecektir.

Antik Mısır’da Mumyalama Esnasında “ağız açma” Ritüeli

Mumya Kalıntılarının Analizi: Antik Mısırlılarla Orta Doğulular Arasında Bir Bağlantı Var Mıydı?

Eskiçağ’da Tıp Uygulamaları (Bölüm 3 Mısırlılar)

Çeviren: Esra Demirezen

Kaynak: Ancient-origins sitesinde yayınlanan ve Ahmed Osman’a ait olan “A Mysterious Mummy in Cairo: The Surprising True Identity of Joseph with the Coat of Many Colors” başlıklı yazıdan çevirilmiştir.