Kitlesel Yok Oluş, Dinozorların Evrimini Nasıl Etkiledi?

Benjamin Waterhouse, 1851 yılında “the Great Exhibition” için oluşturulan dinozor modelinin içinde 20 kişiye dillere destan bir yeni yıl partisi verdi. Hawking’in, günümüzde de Londra’daki Kristal Palas Parkı’nda durmakta olan modelleri, yapılan ilk dinozor rekonstrüksiyonlarıydı. Bu modeller daha ilk günlerinden itibaren halkın ilgisini çekti ve bu ilgi artarak günümüzde de devam ediyor.

Maalesef dinozorlar birer başarısızlık sembolü olarak da görülebilir, zira günümüzde kuşlar dışında dinozor soyundan gelen hiçbir canlı kalmamıştır. 65 milyon yıl önce meydana gelen büyük çaplı bir göktaşı çarpması sonucu tüm dinozor soyu yok olmuştur. Ancak bu hikâye bizim dinozorlar ile ilgili fikirlerimizi çarpıtır. Gerçekte dinozorlar başarısızlık sembolü değil, son derece muazzam canlılardı.

Dinozorlar karada 135 milyon yıl boyunca geniş omurgalılar olarak hüküm sürdüler, ki bu süreç dinozorların yok oluşundan sonra başlayan memeliler döneminin neredeyse iki katı kadardır. Bu süreç boyunca dinozorlar ekolojik ve morfolojik olarak 1000’den fazla cinse evrildiler. Antarktika da dahil olmak üzere tüm kıtalara yayıldılar, 1 kilogramlık küçük cinslerden, yeryüzünde yaşayan en büyük hayvanlar olan 70 tonluk herbivor dev cinslere kadar çok çeşitli boy ve özellikte cinslerle yeryüzünde hüküm sürdüler. Bütün dikkat neden yok olduklarına yönelmişken, asıl soru dinozorların neden ve nasıl bu kadar baskın bir türe dönüştüğü olarak sorulabilir.

Birmingham Üniversitesi’nde ve Lapworh Müzesi’ndeki araştırma ekibimiz dinozorların Triasik döneme dayanan hikayesini ortaya çıkarmayı umuyor. Artık dinozorları kapsamlı olarak araştırma vakti geldi. Geçtiğimiz 20 yıl içerisinde yeni dinozor fosillerinin ve türlerinin bulunma sıklığı gittikçe arttı; artık her 1,5 haftada bir yeni bir dinozor türüne isim veriliyor.

Sadece bizim çalışma ekibimiz 2005 yılından beri 11 yeni tür tanımladı.

İlk dinozor fosilleri 240 milyon yıl önce Orta Trias bölgesinde ortaya çıkmıştır. Her gün bir yenisi eklenen kanıtlar, dinozorların Permo Triasik (PT) kitlesel yok oluştan kurtulan ekosistemlerin bir parçası olarak ortaya çıktığını gösterir niteliktedir. PT kitlesel yok oluşu canlıların dünya tarihinde yeryüzünden silindiği en büyük yok oluştur. Bu olay, büyük volkanik patlamalar ve bu patlamalar sonucu meydana gelen büyük iklim değişikliklerinden kaynaklanmıştır. Bu olay sonucu yeryüzündeki birçok sürüngen ve amfibik canlının nesli tükenmiş, dinozor ve başka canlı türlerinin evrilmesi için alan açılmıştır.

Evrimlerinin ilk 40 milyon yılında dinozorlar, terapsitler, atozorlar gibi günümüzde unutulmuş diğer sürüngenlerin egemen olduğu dünyada azınlık olarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Çalışmalarımız dinozor evriminin bu uzun sürecini anlamaya odaklanmıştır.

Evrim ağaçlarını vücut boyutu gibi bilgilerle harmanlayarak dinozorların zamanı, diğer canlılara ve bölgelere göre oranı ve yayılması ile ilgili hipotezleri nicel olarak ve açıkça test etme fırsatı bulduk.

Triasik dönemin sonunda, 200 milyon yıl önce, yine volkanik olaylar ve iklim değişikliği yüzünden meydana gelen Triasik Jurasik kitlesel yok oluşu sonucunda diğer sürüngen türlerinin çoğu yeryüzünden silindi. Dinozorlar bu dönemi yok olmadan atlattı, şaşırtıcı derecede büyük bir tür çeşitliliğine uğradı ve boyutları inanılmaz derecede büyüdü.

Bu kitlesel yok oluşta diğer sürüngenler ölürken dinozorların hayatta kalmasının nedeni günümüzde de tam olarak anlaşılmış değildir. Ancak paleontologların dinozor biyolojisi hakkındaki bilgisi arttıkça, dinozorların kuşlara benzeyen akciğer yapısı gibi diğer sürüngenlerde bulunmayan bazı özelliklerinin bu hayatta kalma mücadelesinde önemli olabileceğini görüyoruz.

Görünüşe göre, dinozorların evrimi hızlı ve büyük 3 çevresel değişim sonucu meydana gelen kitlesel yok oluşlar tarafından yönlendirildi. İlk olarak Permian dönemi sonunda dinozorların ortaya çıkması için uygun çevresel alan ortaya çıktı. İkinci olarak, Triasik dönemin sonunda dinozorların evrildi, büyüdü ve güçlendi. Üçüncü olarak da Kretase dönem dinozorların sonu oldu. Günümüzde de dünya bu sefer insanların sebep olduğu bir kitlesel yok oluşa doğru sürüklenirken, dinozor fosilleri de dahil olmak üzere tüm fosil kayıtları bu toplu yok oluşların evrim tarihini şekillendirme ve değiştirmedeki rolünü anlamamıza yardımcı olmaktadır.

Haber: Ezgi Su Dağabak