Bir Rönesans Ressamı: Giovanni Bellini
İnovatif renk kullanımı, ışığa olan ilgisi, fırça kullanımına olan vurgusuyla bilinen bir Rönesans ressamıydı. İşlerinin yelpazesi, portrelerden sunak resimlerine kadar uzanan Giovanni bugün, Bellini ailesine mensup en inovatif ve nüfuzlu ressam olarak anılıyor.
Giovanni Bellini (d. 1430 – ö. 1516), inovatif renk kullanımı, ışığa olan ilgisi, fırça kullanımına olan vurgusuyla bilinen bir Rönesans ressamıydı. İşlerinin yelpazesi, portrelerden sunak resimlerine kadar uzanan Giovanni bugün, Bellini ailesine mensup en inovatif ve nüfuzlu ressam olarak anılıyor. Mükemmel detaylandırılmış ve natüralistik Aziz Francis’in Vecdi ve aşırı gerçekçi (Doge, Venedik başkanına verilen ünvan) şaheserleri arasındadır. Bellini’nin işleri çağdaşları arasında oldukça etkiliydi ve aynı etki aralarında Titian (d. 1487 – ö. 1576) da bulunan öğrencileriyle devam etti.
Bellini Ailesi
Venedikli meşhur sanatçı Jacopo Bellini’nin (d. 1400 – ö. 1470) oğlu Giovanni Bellini 1430 yılında doğdu, ağabeyi Gentile Bellini (d. 1429 – ö. 1507) de ünlü bir sanatçıydı. Kutsal Roma İmparatoru, III. Frederick (d. 1452 – ö. 1498) ve Osmanlı İmparatoru, II. Mehmet (d. 1432 – ö. 1481) için oldukça başarılı bir saray ressamı olan Gentile Bellini Venedik Dogelarına da birkaç iş yapmıştı, fakat bu şanlı müşterilere rağmen, sonraki nesillerin eleştirmenlerinin gözünde Giovanni’nin batı sanatına katkısı çok daha hatırı sayılır görüldü.
Bellini ailesi sanatçıları Venedik’te bir atölyenin içinde çok yakın bir şekilde çalışıyorlardı. İki kardeşin, babalarının şu an Padua’daki Museo Civico müzesinde bulunan İsa’nın belirsizliğe İnişi sunak paneli gibi birçok işinde beraber çalıştığı da biliniyor. Giovanni’nin kardeşi Gentile’nin şu an Milan’daki Pinacoteca di Brera müzesinde bulunan İskenderiye’de Dua Eden Aziz Mark eserini tamamladığı da bilinmekte. Nitekim, sanatçının yıllar içinde değişen tarzı ve aile atölyesinde çalışan çok sayıda asistandan dolayı belli eserleri Giovanni’ye atfetmek problematik olabilir. Son olarak, başka bir sanatçı akraba bağlantısı, Giovanni’nin kız kardeşi Nicolosia’nın kocası Andrea Mantegna (d. 1431 – ö. 1506), resimlerinde ve fresklerinde inovatif perspektif kullanma biçimiyle biliniyordu.
Erken İşleri
Babasının eskiz defterlerinden fikir edinmiş de olsa, Giovanni’nin stili en sonunda, hayatta kalan eserleri ile karşılaştırıldığında çok sade kalan babasının stilinden oldukça ayrılacaktı. Diğer Rönesans sanatçıları gibi, Bellini de eserlerine derinlik ve perspektif hissi vermekle oldukça ilgiliydi, bu durum 1450’lerin ortasında yaptığı Çarmıha Gerilme ve 1465’te tahta üzerine tempera ile yaptığı Bahçede Izdırap (Londra, National Gallery) eserlerinde görülebilir. Bellini, daha eski eserlerinde, ön plandaki ana figürlerden ziyade, gerçekçi panoramik bir arka plan oluşturmaya çok daha fazla özen gösteriyordu. Sonsuz gibi görünen, ama uzaktaki tepelerde bittiği anlaşılan kıvrımlı yolda gerçek bir derinlik söz konusu.
Dikkate değer başka bir detay ise haçın üstündeki belli belirsiz melek girdabı. Tonlamalı renklendirme ve ince uzun figürler Bellini’nin erken eserlerindeki karakteristik özellikler ve babasının tarzının bir hatırlatıcısıdır. Sanatçının kasvetli renklendirmesine başka bir örnek olarak 1460’ların ortasında resmettiği Meryem ve Aziz John’un Taşıdığı Ölü İsa, şu an Milan’daki Pinacoteca di Brera’da sergileniyor.
Renge Dair
Öyle görünüyor ki, Giovanni, kariyerinin ortasında odağını colorito olarak da bilinen colore tekniğine çevirdi, bu teknikte; bir kompozisyon oluşturmak adına zıt renkler yanyana kullanılır. Bu durum 1475 – 1476 Venedik’te kalan meşhur ressam Antonella da Messina’nın (d. 1430 – ö. 1479) etkisinin bir yansıması olabilir. Messina, sanatta realizme öncülük eden Flaman yağlı boya ressamlarının teknikleriyle etkileşim halindeydi. 1500 yılında resmettiği Doge Leonardo Loredan’ın Portresi Bellini’nin bu tekniği pratiğe dökmesinin güzel bir örneğidir; Portre o kadar aşırı gerçekçi ki sanki bir büstün iki boyutlu hali gibi.
Eserdeki detaylar Bellini’nin fırça hassasiyetine hayran olduğu, Alman sanatçı Albrecht Dürer’in (d. 1471 – ö. 1528) etkisinin bir yansımasıdır. Bellini’nin işlerindeki bir başka gelişme ise, kariyerinin erken dönemlerinde neredeyse özel olarak sadece kullandığı tempera yerine, çok daha değişken olan yağlı boya kullanmaya başlamasıydı. Yağlı boya sanatçıya, daha parlak ve daha zengin renkler, daha iyi katmanlama ve hızlı çalışma şansı sundu.
Işık kaynağının sahneyi renklendirerek arka plan öğelerini ortaya çıkardığı bir eser ise, şu an New York, Frick Collection müzesinde 1480 yılında tamamlanmış olan Aziz Francis’ın Vecdi’dir (Aziz Francis Çölde olarak da bilinir). Işık azizin ve arkasındaki masanın üzerine güzelce akıyor gibi görünüyor. Bellini’nin Francis’in hayatından parçaları veya Fransiskenlerin ana prensipleri olan, fakirlik ve alçakgönüllülüğü sembolize etmek için arka plana eklediği hayvanların ve objelerin sayısı da başka bir detaydır. Modern gözler için, Aziz Francis’in figürü, baş gösteren gri kayalıklar ve uzaktaki korunaklı şehirli arka plana kıyasla tesadüfi durabilir. Sanat tarihçisi ve Londra’nın Milli Galerisi’nin eski yöneticisi olan Philip Hendy’nin notlarına göre, Bellini
“En iyi manzara ressamlarından biri olmuştu. Dış mekân ışıklandırması çalışmaları resme bakan birinin, sadece tasvir edilen mevsimi değil neredeyse resimdeki günün saatini bile anlayabileceği düzeydeydi”.
İlgili Yazılar
Sular altındaki Venedik’te yaşayan bir ressamın, manzaralara bu denli bir tutkusu olması oldukça ilginç.
Bellini’nin stilindeki değişim dışında, eserlerinde odaklandığı konular da değişim gösterdi: dini sahnelerdense, kariyerinin son kısmında daha natüralistik mitolojilere odaklandı. Örnek olarak şimdi Washington, Gallery of Art müzesinde bulunan Tanrıların Ziyafeti eseri gösterilebilir. Bellini’nin geç dönemindeki başka bir gelişme ise 16. yüzyıl Rönesans sanatının eğilimlerine uygun olarak, kadın figürlere daha erotik bir yaklaşım göstermesiydi. Bellini, kariyeri boyunca zengin ve önemli figürlerden siparişler aldı, fakat hiçbiri Michelangelo’ya (d. 1475 – ö. 1564) sipariş veren papa ve Benvenuto Cellini’ye (d. 1500 – ö. 1571) sipariş veren Floransa Dükü I. Cosimo de Medici (d. 1537 – ö. 1569) kadar büyük ve önemli patronlar değildi. Bu kadar kararlı kişileri inovatif fikirler kabul ettirmek zor olduğundan belki de Bellini diğer büyük sanatçıların avantajına sahipti.
Sunaklar
Bellini 1470’lerden 1513’e kadar 5 tane önemli sunak tasarladı; Bunlar Pesaro, San Giobbe, San Zaccaria ve Venedik’teki San Giovanni Crisostomo kiliseleri içindi. Bu sunakların ortasında, azizler ve hayranlarla çevrili bakire ve çocuk resmedilmiş sacra conversazione temasında paneller yer alıyordu. Metrelerce yüksek anıtsal sunak panelleri, dönemin çağdaş mimari gelişmelerini taklit edecek şekilde özenle çerçevelenmiş, Hollanda gibi yerlerde üretilenlerden çok daha göz alıcı ve büyüktü. Venedik’in Bizans kökenlerine bir selam olarak, bazı sunaklar arka plan mimarisinin iç kısımlarında altın mozaik detaylara sahiptir.
1505 yılında bitirdiği San Zaccaria sunağı yaptıkları arasından en iyisi olarak kabul edilir, ilginç bir şekilde dindar ve sakin. Bu ruh hali, 5 metrelik orta paneldeki simetrik mimari arka plandaki, ilginç şekilde kenarlardan kilisenin duvarlarına belli belirsiz ulaşan, açık bir ağaç manzarası. Daha açık bir sakinlik hissi ise, hepsi aşağı bakan figürlerin sayılarının gelenekselden daha az olması, bu figürlerin tavırları ve diziliş şekillerinden geliyor. Figürlere daha geniş bir alan sağlayan ufak perspektif hileleri de mevcut. Bu hilelerin arasında sütun ardına sütunlar koymak, damalı zemin ve kubbe tavan gibi teknikler dahil. Sahnenin bütün sakinliğine karşın, Bellini renklere olan aşkını ihmal etmemiş, canlı mavi, kırmızı, sarı ve yeşil cüppelerde görülebiliyor.
Büyük Venedik Konseyi
Bütün başarısına rağmen, Giovanni muhtemelen yaşça ondan büyük olduğu için kardeşi Gentile’nin gölgesinde kalıyordu. Bu durumun bir örneği Gentile’ye Büyük Venedik Konseyi tarafından birçok tarihi resmi tamamlaması için verilen sipariştir. Fakat, 1479 yılında Gentile diplomatik bir görev için İstanbul’a gönderildi dolayısıyla resimleri tamamlama görevi Giovanni’ye devredildi. Eleştirmenlere göre bu yeni tablolar sanatçının en iyileriydi, ne yazık ki resimler gelecek nesile kalamadı, 1577 yılında binada çıkan bir yangın bütün sanat eserlerini yoketti.
Miras
Her zaman çalışkan bir sanatçı olan Bellini, seksenli yaşlarına kadar çalışmaya devam etti. Nuh’un Sarhoşluğu ve Tuvaletteki Kadın son dönemindeki şaheserleri arasındadır. Ünlü Alman Rönesans ressamı Albrecht Dürer 1506 yılında Bellini için “Çok yaşlı ama resimde en iyi” dedi. Bellini 1516 yılında Venedik’te hayata gözlerini yumdu şehirdeki Basilica di Santi Giovanni e Paolo’ya kardeşinin yanına gömüldü.
Giovanni Bellini Rönesans sanatına sadece kendi işlerinin çağdaşları üzerindeki etkisiyle değil en ünlü üç çırağıyla da etkisini gösterdi: Palma Vecchio (d. 1480 – ö. 1528), Giorgione (d. 1478 – ö. 1510), ve Titian. Kısaca, Bellini’nin işleri, atölyesi ve çırakları, Rönesans sanatında eskisi gibi çizgi ve formların hakimiyeti yerine renklerin ve fırça darbelerinin öncelikli olmasını sağladı. Thames & Hudson Dictionary of the Italian Renaissance cesurca belirtiyor ki “Bellini Venedik sanatının yönünü değiştirdi ve Avrupa sanatında bir devrimin temellerini attı”.
Çeviri: Kaan Demiral
Kaynak
ancient.eu