Akad İmparatorluğu’nun Sonunu Küresel Isınma mı Getirdi?
İmparatorluğun çöküşünün nedenini hala tarihçiler, arkeologlar ve bilim adamları günümüzde tartışmakta. Savunulan bir görüş ise; imparatorluğun çöküşü, üretken kuzey bölgelerini ciddi bir şekilde etkileyen ani kuraklık koşullarından kaynaklanıyordu.
Gol-e-Zard Mağarası, Kuzey İran’da 5.000 metreden fazla alan kaplayan Demavend Dağı’nın arkasında yer almaktadır. Bu mağarada, dikitler ve sarkıtlar binlerce yıldır yavaş yavaş büyümekte ve içlerinde geçmiş iklim olayları hakkında ipuçları bulundurmakta. Bu mağaranın dikit kimyasındaki değişiklikler sayesinde Akad İmparatorluğu’nun çöküşünü 4.000 yıldan daha uzun bir süre önceki iklim değişiklikleri ile ilişkilendirdi.
Akad, dünyanın ilk imparatorluğuydu. Yaklaşık 4.300 yıl önce, Mezopotamya hükümdarı Akkad’lı Sargon’un bir dizi bağımsız şehir devletini birleştirmesi ile kuruldu. Akad etkisi, Dicle ve Fırat Nehirleri boyunca şimdiki Irak’ın güneyinden Suriye ve Türkiye’ye kadar yayıldı.
İmparatorluğun güney ve kuzey uzantısı, imparatorluğun farklı iklimlere sahip olan bölgeleri kapsadığına işaret ediyor.
İmparatorluk, kuzey topraklarının verimliliğine giderek daha fazla bağımlı hale geldi ve bu bölgeden elde edilen tahıllar orduyu beslemek ve önemli destekçilere gıda kaynakları dağıtmak için kullanıldı. Ardından, kuruluşundan yaklaşık bir asır sonra, Akad İmparatorluğu aniden çöktü, çöküşü kitlesel göç ve çatışmalar takip etti. Çağın ıstırabı, su ve yiyecek kıtlığını ve bu kargaşa dönemini anlatan antik Akad Laneti metninde mükemmel bir şekilde yakalanmıştır: Artık büyük ekilebilir alanlar tahıl vermiyordu, su altındaki tarlalarda balık yetişmiyordu, sulanan bahçelerden şurup ya da şarap yapılmıyordu, kalın bulutlardan yağmur yağmıyordu.
Kuraklık ve Toz
İmparatorluğun çöküşünün nedenini hala tarihçiler, arkeologlar ve bilim adamları günümüzde tartışmakta. Yale’de arkeolog olan Harvey Weiss tarafından savunulan görüş ise; imparatorluğun çöküşü, üretken kuzey bölgelerini ciddi bir şekilde etkileyen ani kuraklık koşullarından kaynaklanıyordu.
Weiss ve meslektaşları, Kuzey Suriye’de, bir zamanlar müreffeh olan bu bölgenin, çömlek ve diğer arkeolojik kalıntıların eksikliğinden de anlaşılacağı üzere, yaklaşık 4.200 yıl önce aniden terk edildiğine dair kanıtlar keşfettiler. Daha önceki dönemlerin zengin topraklarının yerini, kuraklık koşullarının sebep olduğunu düşündüren toz ve kum almıştır. Daha sonra, Umman Körfezi ve Kızıldeniz’den gelen deniz çekirdekleri, o sırada bölgesel bir kuraklık olduğuna dair daha fazla kanıt sağlamıştır.
Diğer birçok araştırmacı Weiss’in yorumuna şüpheyle baktı. Örneğin bazıları, arkeolojik ve deniz kanıtlarının Mezopotamya’daki kuraklık ve toplumsal değişim arasında kayda değer bir ilişki olduğunu gösterecek kadar kesin olmadığını savundu.
İlgili Yazılar
Yeni ve Ayrıntılı Bir İklim Raporu
İran’dan gelen dikit verileri tartışmaya yeni bir ışık tutuyor. Oxford’da çalışan paleoklimatolog Stacy Carolin’in liderliğinde PNAS dergisinde yayınlanan bir çalışmada, 5.200 ila 3.700 yıl önceki toz aktivitesine ait bir kayıt bulundu.
Gol-e-Zard Mağarası, eski Akad İmparatorluğu’nun birkaç yüz mil doğusunda olabilir, ancak doğrudan rüzgâr estiği yöndedir. Bunun sonucu olarak, bölgedeki tozun yaklaşık % 90’ı Suriye ve Irak çöllerinden kaynaklanıyor.
Bu çöl tozu, Gol-e-Zard’ın dikitlerinin çoğunu oluşturan, yerel kireçtaşından daha yüksek bir magnezyum konsantrasyonuna sahiptir. Bu nedenle Gol-e-Zard dikitlerindeki magnezyum miktarı yüzeydeki toz miktarının göstergesi olarak kullanılabilir, daha yüksek magnezyum konsantrasyonu, daha tozlu dönemleri ve dolaylı olarak daha kuru koşulları gösterir.
Dikitler, uranyum-toryum kronolojisi kullanılarak net bir şekilde tarihlendirebilme gibi bir avantajına sahiptir. Bu yöntemleri birleştiren yeni çalışmamız, bölgedeki toz miktarının ayrıntılı bir tarihçesini sunmakta ve 4,510 ve 4,260 yıl önce başlayan ve sırasıyla 110 ve 290 yıl süren iki büyük kuraklık dönemini tanımlamaktadır. Sonraki olay tam olarak Akad İmparatorluğu’nun çöküşü sırasında gerçekleşir ve iklim değişikliğinin çöküşte kısmen sorumlu olduğuna dair güçlü bir argüman sağlar.
Çöküşün ardından kuzeyden güneye kitlesel göç başladı ama yerel halk buna karşı direnişe geçti. Kitlesel göçü kontrol altına almak amacıyla Dicle ve Fırat arasına “Amoritlerin Kovucu” adlı 180 km’lik bir duvar inşa edildi. Orta Doğu’daki ani iklim değişikliğinin hikayeleri bu nedenle bin yıldan günümüze kadar anlatılmaya devam ediliyor.
Çeviri: Dilem Sümbül
Kaynak
ancientpages