Antik Çağlarda Zamanı Takip Etmenin Yolu: Su Saatleri
Su saatleri, eski dünyada saati belirlemenin yaygın bir yöntemiydi; aynı zamanda etkinlikler için zamanlayıcı olarak da kullanılırlardı.
Su saatleri, eski dünyada saati belirlemenin yaygın bir yöntemiydi; aynı zamanda etkinlikler için zamanlayıcı olarak da kullanılırlardı.
İnsanlar ilk defa yaşadıkları günü saatlere bölmeye, nerede ve ne zaman başladılar? Bu konuda en eskiye giden kanıtlar bizi, MÖ üçüncü binyılın sonlarına götürüyor, Araştırmalar Mısır’lı rahiplerin günü 24 saate böldüklerini gösteriyor.
Başlangıçta, saatler gündüz, alacakaranlık olan zamanlar ve gece şeklinde tanımlandı, ancak M.Ö. ikinci binyılın sonlarından itibaren, hem Mısırlılar hem de Babiller gün ve gecenin her birinin 12 saatten oluştuğunu hesaplayabilmişlerdi bile. Herodot’un aktardığına göre (2.109), Yunanlılar gece ve gündüzün 12 saate bölündüğü bu sistemi Babillilerden almıştı.
Günün uzunluğu mevsimlere (dünyanın güneşin etrafında dönüşü nedeniyle) büyük ölçüde bağlıdır ve bunun sonucu olarak antikitede saat bizimkiyle karşılaştırılabilir bir tutarlılığa sahip değildi. Gün boyunca saatler kış aylarında daha kısa, yaz aylarında ise daha uzundu. Saatin kaç olduğunu anlamak için, insanlar gün boyunca gölgelerinin uzunluğunu takip etmeliydiler. (Bu değerlendirmeyi yapabilmek için gölgelerin öğleden önce ve sonra kısalması ve öğleden sonra uzamasını temel alıyorlardı).
Su Saatlerinin Gelişimi
Daha kesin bir zaman ölçümü için, Antik Mısırlılar taş, bakır ya da çanak çömleklerden yapılmış bir su saati geliştirdi. Yunanlılar buna ‘’su hırsızı anlamına gelen klepsydra (Latince clepsydra) adını verdiler. 1. Amenemhet’in mezarında bulunan yazıtlardan birinde su saatinin mucidi MÖ 1500 de yaşamış olan bir mahkeme memuru olarak tanımlanmaktadır. Su saatlerinin ilk örneklerine de, aynı dönemde hüküm sürmüş olan on sekizinci hanedanlık (MÖ 1550–1295) zamanında rastlanmaktadır.
Klepsydra esasen, dibinde kapatılabilecek bir delik bulunan geniş bir kaptır. Geceleri zamanı takip edebilemek için kap su ile doldurulur ve alttaki delikten akmasına izin verilirdi. Suyun delikten akarak kabı boşaltması tam olarak 12 saat sürmekteydi. Kap iç yüzeyinde bulunan işaretler ise suyun akış hızına göre tam olarak saati gösterecek şekilde yapılmıştı. Bu şekilde Mısır’lı rahipler yapmaları gereken görevlerini tam olarak zamanında yerine getirebiliyorlardı.
İlgili Yazılar
Antik Yunan’da Su Saati
Su saatleri, antik dünyada zamanı belirlemenin yaygın bir yöntemi haline geldi. Atina’da, M.Ö. birinci yüzyılın başlarında inşa edilen “Rüzgarlar Kulesi”, hem güneş saatlerini (bu konuda da detaylı bir yazı önümüzdeki dönemde sitemizde olacak) hem de bir su saatini birlikte bulunduran dönemi için bir mühendislik harikasıdır. Bu yapı bugün Atina’da hala görülebilmekteyse de, aktif olduğu dönemde nasıl kullanıldığı ne yazık ki ilk bakışta pek anlaşılamamaktadır.
(Rüzgarlar Kulesi aynı zamanda Dünya’nın ilk meteoroloji istasyonlarından biri olarak Kabul edilmektedir. Ç.N.)
Su saatleri ayrıca etkinlikleri zamanlamak için de kullanılmıştır. M.Ö. dördüncü yüzyıldan itibaren, konuşmacıların konuşma süresi içinde kaldıklarından emin olmak için mahkemelerde su saatleri (Bu amaçla kullanılan su saatlerinden biri yazının girişindeki resimde gösterilmiştir) kullanılmıştır. Bu uygulama aynı zamanda daha ihtiyatlı Romalılar tarafından kendi mahkemelerinde de kabul edildi ve yargılamaların belirli süreler içinde yürütülebilesini sağladı.
MÖ ki son bir kaç yy da halen Mısır’ın 24 saatlik sistemini kullanan Yunan gök bilimcileri, daha kesin zaman tespiti yapabilmek için Babillilerin 60’lık sayı sistemini de kullanarak her bir saati 60 dakikaya böldüler. Onların geliştirdiği bu sistem günümüzde de kullanılmakta.
Çeviri: Özgür Yolcu