Vietnam Savaşı ve Yeni Zelanda’nın Rolü
Vietnam'daki mücadele, Sovyetler Birliği'nin önderliğindeki komünist blok ile Batı'daki eski savaş müttefikleri arasındaki daha geniş bir Soğuk Savaş'ın bir parçasıydı.
1963 ve 1975 yılları arasında 3000’den fazla Yeni Zelandalı askeri ve sivil personel Vietnam’da görev yaptı. Dünya savaşlarına kıyasla, Yeni Zelanda’nın katkısı mütevazıydı. En yoğun olduğu 1968 yılında, Yeni Zelanda askeri gücü sadece 548 kişiden oluşuyordu. Aktif hizmet sırasında 37 kişi hayatını kaybederken, 187 kişi yaralandı. Cerrahi ve Kızılhaç ekipleriyle görev yapan iki sivil personel de hayatını kaybetti.
Vietnam Savaşı – bazen İkinci Indo-Çin Savaşı veya (Vietnam’da) Amerikan Savaşı olarak da adlandırılır – yaklaşık olarak 1960’tan 1975’e kadar sürdü. Kuzey Vietnam’daki komünist Demokratik Cumhuriyeti (Kuzey Vietnam) ve ABD destekli Güney Vietnam Cumhuriyeti arasında yapılan savaş, Güney Vietnam’ın Nisan 1975’te yenilgisiyle sona erdi. Savaş sırasında bir milyondan fazla asker ve belki de iki milyon sivil hayatını kaybetti.
Bu, Yeni Zelanda’nın geleneksel müttefiki Büyük Britanya ile birlikte savaşmadığı ilk savaştı. Bunun yerine, katılımı ülkenin ABD ve Avustralya ile giderek güçlenen savunma bağlarına yansıdı.
Yeni Zelanda’nın Vietnam’daki katılımı oldukça tartışmalıydı ve içeride ve dışarıda protesto ve kınama topladı. 1965’te birkaç Yeni Zelandalı sokaklarda pankart sallamış olsa da on yılın sonunda binlerce kişi savaşa karşı yürüyüşler düzenledi. Yeni Zelandalıların giderek artan bir kesimi için, ülkelerinin bu çatışmadaki rolü dış politikasının ve kimliğinin yeniden gözden geçirilmesine yol açtı.
Indo-Çin Savaşı
Komünist yönetim altındaki Viet Minh ile Fransa arasındaki ilk Indo-Çin Savaşı (1946-1954) sırasında Yeni Zelanda, Vietnam’ın Asya’daki komünist yayılıma karşı önemli bir nokta olduğu konusunda İngiliz-Amerikan görüşünü kabul etti. Yeni Zelanda, 1950’de büyük müttefikleriyle birlikte Fransız destekli Bao Dai rejimini tanıdı, ancak Vietnam’daki komünist olmayan güçlerin gücü ve meşruiyeti konusunda emin değildi.
Bu çatışmanın sonu, Yeni Zelanda’nın bölgesel güvenliğe yaklaşımında önemli bir değişikliğe denk geldi. Fransızların çekilmesi ve Cenevre konferansının Vietnam’ı 17. Paralel’de ‘geçici’ olarak bölmeleriyle birlikte, İngiliz ve (özellikle) Amerikan sponsorluğunda komünizmin yayılmasına karşı bölgesel bir ittifak olan Güneydoğu Asya Antlaşması Örgütü’nün (SEATO) kurucu üyesi oldu. Yeni Zelanda, savunma stratejisini Asya’da ‘ileri savunma’ üzerine odakladı – komünizmi mümkün olduğunca kıyılarından uzak tutma çabası.
İkinci Indo-Çin Savaşı bir iç savaş olarak başladı. 1960’tan itibaren, komünist egemenliğindeki Ulusal Kurtuluş Cephesi mensupları – güneyde “Viet Cong” olarak adlandırıldılar – Ngo Dinh Diem liderliğindeki Güney Vietnam yönetimine karşı gerilla bir kampanya yürüttüler.
Kuzey Vietnam’ın Ho Chi Minh tarafından desteklenen Viet Cong, ABD’nin askeri ve ekonomik yardımıyla güçlendirilen güney hükümeti için ciddi bir tehdit oluşturuyordu. Yeni Zelanda hükümeti, dış müdahalenin etkililiğine şüpheyle yaklaştığı için ve bunun daha geniş bir savaşı, belki de Çin ile bir savaşı başlatabileceği korkusuyla, çatışmaya katkıda bulunma konusunda Amerikan baskısına direndi.
Soğuk Savaş Politikaları
Vietnam’daki mücadele, Sovyetler Birliği’nin önderliğindeki komünist blok ile Batı’daki eski savaş müttefikleri arasındaki daha geniş bir Soğuk Savaş’ın bir parçasıydı. Yeni Zelanda, çatışmayı Soğuk Savaş terimleriyle görüyordu. Sovyetleri kontrol altında tutma politikasına sıkı sıkıya bağlı olan Batı Müttefikleri’nin politikasına kesinlikle bağlı olmasına rağmen, Vietnam’a dahil olmakta isteksizdi. Wellington’daki yetkililer ve siyasetçiler, Güney Vietnam’ı savunma başarısının olasılıklarından şüpheliydi. Malezya’da (1963’ten itibaren Endonezya ile karşı karşıya) önemli kuvvetler konuşlandırılmış olmasına rağmen, Yeni Zelanda, askerlik çağrısı yapmadan Vietnam için askeri kaynakları yedeklemek için çok az kaynağa sahipti.
Kaygılarına rağmen, Yeni Zelanda hükümeti, Vietnam’daki artan çatışmaya katkıda bulunmama başarısızlığının, ülkenin uzun vadeli güvenliğinin bağlı olduğu Amerika Birleşik Devletleri ve Avustralya ile olan 1951 ANZUS savunma antlaşmasını tehlikeye atabileceğinden korkuyordu.
Asker Gönderme
Mayıs 1965’te, Başbakan Keith Holyoake, Yeni Zelanda’nın Birleşik Devletler önderliğindeki koalisyona katılmak için bir savaş birimi göndereceğini duyurdu. O zamana kadar, Yeni Zelanda’nın çatışmaya katkısı, insani yardım ve kalkınma yardımı ile sınırlı kalmıştı: savaşta sivil kayıpları tedavi eden sivil bir cerrahi ekibi Qui Nhon’da (1963-1975) ve Binh Duong ilindeki rekonstrüksiyon projelerinde çalışan 25 kişilik savaşmayan bir mühendis birimi (NEWZAD).
İlk askerî harekâtta görev alan Yeni Zelandalı askerler, Kraliyet Yeni Zelanda Topçu’sunun 161 Topçu Birliği’nin topçularıydı. 16 Temmuz 1965’te, onlar ilk mermilerini Şehir Saigon (şimdiki adıyla Ho Chi Minh Şehri) yakınlarında attılar.
Malezya-Endonezya Karşıtlığı’nın sona ermesinin ardından, Yeni Zelanda, Vietnam’daki taahhüdünü genişletmesi için Washington’dan yeniden baskı altına girdi. 1967’de, Malezya’daki Kraliyet Yeni Zelanda Piyade Alayı’nın 1. Taburu’ndan V ve W piyade şirketleri ile üç hizmet biriminden oluşan bir sağlık ekibi – 1. Yeni Zelanda Hizmetler Tıbbi Ekibi – gönderildi. Bir Özel Hava Servisi (SAS) bölüğü bir sonraki yıl geldi.
Yeni Zelanda’nın Vietnam’daki askeri gücü, 1968’de 548’e kadar yükseldi. 1966’dan itibaren, Yeni Zelanda birlikleri, Phuoc Tuy ilindeki Nui Dat’ta 1. Avustralya Görev Gücü’ne entegre edildi. Topçular, Avustralyalı bir sahra alayına katılırken, piyadeler bir Anzac taburunun bir parçasını oluşturdu ve SAS, bir Avustralya SAS filosuyla görev yaptı. Phuoc Tuy’daki çoğu operasyon düzenli devriyeler veya kordon ve arama operasyonlarıydı. 1966 Long Tan Muharebesi gibi büyük ölçekli eylemler nadirdi.
1967 yılından itibaren, Kraliyet Yeni Zelanda Hava Kuvvetleri (RNZAF) pilotları 9. Filo Kraliyet Avustralya Hava Kuvvetleri ile helikopter uçuşları gerçekleştirdi, diğerleri ise Amerikan Hava Kuvvetleri ile ileri hava kontrolcüleri olarak çalıştı. RNZAF nakliye uçakları savaş boyunca Yeni Zelanda kuvvetlerini destekledi.
İlgili Yazılar
‘Vietnamlaştırma’ ve Çekilme
Amerikalıların savaşın ‘Vietnamlaştırılması’na vurgu yapmasıyla birlikte, Yeni Zelanda Ocak 1971’de Chi Lang’a konuşlandırılan 25 kişilik bir ordu eğitim ekibi sağladı. Mart 1972’de ikinci, 18 kişilik bir ekip daha geldi. Cam Ranh Körfezi yakınlarındaki Dong Ba Thin’de bulunan ekip, Kamboçya taburlarını eğitmeye yardımcı oldu. (Vietnam Savaşı, 1970 yılında komşu Kamboçya’ya sıçramıştı.)
Eğitim ekipleri çalışmalarına başlarken, Yeni Zelanda, Amerikan güçlerindeki azalmalarla uyumlu olarak savaşan güçlerini kademeli olarak geri çekti. Tüm birlikler 1971 yılının sonuna kadar çekilmişti.
Aralık 1972’de, Norman Kirk’in yeni seçilmiş İşçi hükümeti, her iki eğitim ekibini de geri çekti. O zamana kadar, Yeni Zelanda’nın Vietnam (V) Kuvveti’nde 3000’den fazla asker hizmet vermişti. Hizmet verenlerin hepsi, V Kuvveti’ne katılmak için Düzenli Kuvvetlere kaydolan askerlerdi. Küçük boyutu, Yeni Zelanda’nın Amerikan ve Avustralyalı müttefikleri gibi zorunlu askerlik uygulaması yapmak zorunda kalmamasını sağladı.
Yeni Zelanda’nın Vietnam Savaşı’ndaki mütevazı askeri katılımına rağmen, çatışma ülke içinde Yeni Zelanda’nın dış politikası ve dünyada yerinin konusunda büyük bir siyasi ve kamu tartışması yarattı. 1960’ların ortalarından itibaren, örgütlü bir anti-Vietnam Savaşı hareketi, Yeni Zelanda’nın ulusal güvenlik politikalarının tüm felsefesine ve ittifaklarının faydalarına ve sonuçlarına meydan okudu.
Vietnam Savaşı’nın son aşamalarında, anti-savaş hareketi büyüdü. Erken 1970’lerdeki “mobilizasyonlar”, büyük merkezlerde binlerce kişinin savaşa karşı protesto yürüyüşüne katıldığı gösterileri gördü. Vietnam’daki tüm Yeni Zelanda birlikleri gönüllü düzenli personeldi, bu nedenle protesto hareketi, Avustralya ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gibi anti-seferberlik bir kapsama sahip değildi. Savaşın son aşamalarında, anti-savaş hareketi, diğer önemli sebeplerle – kadın hakları, anti-apartheid hareketi – birleşerek bazıları tarafından “Vietnam Nesli” olarak adlandırılan bir oluşuma dönüştü.
Savaş karşıtı hareket Yeni Zelanda’nın dış politikasını pek etkilememiş olsa da Vietnam konusundaki tutumunu kamuoyuna detaylı bir şekilde savunmasına sebep olmuştur. Hükümet, antlaşma yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Yeni Zelanda için önemli olan kolektif güvenlik prensiplerine bağlı kaldığını vurgulamıştır. Sonunda, protesto etkinliği değil, Amerikan politikasının değişimi, Yeni Zelanda hükümetinin kendi askerlerini aşamalı olarak geri çekmeye başlamasına yol açan şey olmuştur.
Çatışma ve savaş karşıtı hareket Yeni Zelanda’nın Dünya’daki yerine dair yeni bir tartışma dönemini başlatmıştır. Amerika Birleşik Devletleri’ne bağımlı olmayan daha bağımsız bir dış politika çağrıları yapılmıştır. Vietnam Savaşı, milliyetçi ve işçi partileri arasında genellikle dış politika konusunda fikir birliği olan bir bütünlüğü parçalamıştır. Milliyetçi parti ileri savunma ve bölgesel ittifakların gerekliliğini kabul etmeye devam ederken, işçi liderleri Yeni Zelanda’nın dünya işlerinde daha bağımsız bir yol izlemesine izin verecek yeni düşünceler önermişlerdir.
Vietnam’ın Mirası
Vietnam Savaşı, Yeni Zelanda’nın savaş sonrası dış politikası ve güvenlik politikalarının evriminde bir dönüm noktası olarak işaretlendi. Ulusal güvenlik açısından, savaşa katılımımız, ANZUS ittifakına dayalı resmi düşüncelerin, Asya komünizminin algılanan tehlikelerinin ve Güneydoğu Asya’da ileri savunmaya yönelik taahhütlerin bir sonucuydu. Savaşın sonucu, Yeni Zelanda’yı ittifak politikasını yeniden değerlendirmeye sevk etti – özellikle ileri savunma stratejisi.
Vietnam deneyimi aynı zamanda ülkenin Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkisini test etmek için önemliydi. Ulusal hükümetin politikası, 1980’lerdeki Yeni Zelanda’nın nükleere karşı duruşuyla keskin bir tezat oluşturarak, Washington ile herhangi bir çatışmayı önledi. Bu anlamda, Holyoake hükümeti, Vietnam politikasının merkezi hedefini gerçekleştirdi: Savaşın sonunda Amerika Birleşik Devletleri ile olan ittifakımız sağlam kaldı. Ancak bu ittifak artık popüler düzeyde daha az sağlam temellere oturtulmuştu ve önemli sayıda Yeni Zelandalı, ülkenin güvenlik konularında Amerika Birleşik Devletleri’ne bağımlılığına eleştiri getirdi.
Vietnam’da hizmet verenler için, savaş acı veren bir miras bıraktı. Yeni Zelanda Vietnam gazileri, Avustralyalı ve Amerikalı meslektaşları gibi, popüler olmayan bir savaşta savaşmanın çeşitli sonuçlarına uyum sağlamak zorunda kaldılar. Agent Orange’a maruz kalmadan kaynaklanan fiziksel ve psikolojik sorunlar yaşayan birçok gazinin resmi ve halkın kayıtsızlığına yönelik algılanan öfkesi, onların sıralarında çok fazla oldu. Başka bir acı kaynağı, İkinci Dünya Savaşı gazilerinin aksine, zorlu bir harekât bölgesindeki profesyonel hizmetlerine yeterli tanınmayı alamamış olmaları hissi oldu.
Son yıllarda, bu endişelere karşı daha fazla resmi hassasiyet gösterilmeye başlandı. 1998 Yürüyüşü, Haziran 1998’de Wellington’da düzenlenen ulusal bir toplantı, hükümet desteği aldı. 2006’da Yeni Zelanda hükümeti Vietnam gazileri ve aileleriyle bir Anlaşma (MoU) imzaladı. Anlaşma, gazilerin çocuklarını desteklemek için bir fon, Tribute 08 adı verilen milli bir buluşma ve resmi bir ‘hoş geldiniz’ yürüyüşü, ardışık hükümetlerin gazilerin endişelerine yanıt verme başarısızlığı için resmi bir özür içeriyordu. Anlaşma ayrıca bir sözlü tarih projesi ve Vietnam Savaşı’na ilişkin anılar ve anı objeleri toplamak için bir dijital arşiv (www.vietnamwar.govt.nz) oluşturmayı da içeriyordu.
2008-2012 yılları arasında, sözlü tarihçiler 150’den fazla röportaj kaydetti ve dijital arşiv, Yeni Zelanda’nın Vietnam Savaşı ile ilgili anılar ve anı objeleri toplamaya devam ediyor.
Kaynak: https://nzhistory.govt.nz/war/vietnam-war
Çeviren: Bünyamin TAN
