Kimileri İçin Yağmacı, Kimileri İçinse Arkeolojinin Öncüsü: Heinrich Schliemann
1870 yılında Schliemann, Troya'ya gitti. Yaklaşık 80 işçi, antik Truva'nın olası arkeolojik alanlarında kazılara başladı. Hisarlık Tepesi’nde eski yerleşim yerlerinin kalıntılarını ve arkeolojik malzemeleri keşfetti. Çok geçmeden Priam Truva Kralı'nın kalesini keşfettiğini açıkladı. Çıkardığı hazineleri Osmanlı İmparatorluğu'nun haberi olmadan yurt dışına kaçırdı.
Heinrich Schliemann’ı (1822-1890) ve araştırmalarını anlatan sayısız kitap ve elliden fazla biyografi yazılmıştır. Kendisi için bir şarlatan ve bir sahtekâr olduğu üzerine eleştiriler yapılmıştır. Hayranları ise onu arkeoloji bilimin öncüsü, dahi araştırmacı ve cömert milyoner olarak nitelendirmektedir.
Schliemann’ın yaşamı hakkındaki çeşitli yazılar ve kanıtlar bize yeterince bilgi vermemektedir. Biyografileri genellikle hatıralardan, mektuplarından ve günlüklerinden oluşmaktadır. Hatta bazı eleştirmenler Heinrich Schliemann’ın biyografisini sahte olarak görmektedirler.
Arkeolog Wolfgang Schindler, “Schliemann, bir arkeolog üzerine” adlı makalesinde, Schliemann’ın günlüğündeki çelişkili veriler hakkındaki açıklamalarında şunları yazmıştır:
“1869 yılında Schliemann’ın doktorasını aldığını söylediği antik yunanca yazılmış hiçbir belge bulanamamıştır. Amerikan vatandaşı olduğu iddia edilen tarih 1850 değil 1869’dur. Beyaz sarayda cumhurbaşkanı Fillmore’u ziyaret ettiği tarih 21 Şubat 1851 görünmektedir. Böyle bir buluşma hiçbir şekilde gerçekleşmemiştir.”
Heinrich Schliemann’ın İş Kariyeri
En kesin bilgilere göre Schliemann, 1822’de Alman kasabası Neubukow’da doğdu. Babası Ernst Schliemannn, papazdı. Ankershagen’in Mecklenburg köyünde büyüdü. Schliemann’ın annesi Luise Therese Sophie, dokuz yaşındayken öldü ve bir yıl sonra babası ahlaksız yaşantısı nedeniyle görevinden uzaklaştırıldı. Schliemann akrabalarının yanında eğitimini tamamladı ve ardından Fürstenberg’de ticari çıraklık eğitimi aldı. Fürstenberg’de beş zor çalışma yılını geçirdikten sonra sağlığı kötüleşti.
1841’de kendi işini kurmaya karar verdi ve Hamburg’a gitti. Hamburg’da Dorothea adlı bir gemide bir iş buldu. Güney Amerika’ya seyahatinde bir gemi kazası yaşadı. Batan gemiden kurtulan Schliemann, diğer kurtulanlarla birlikte Hollanda kıyılarına ulaşmayı başardı.
Schliemann daha sonra Schröder uluslararası ticaret evinde bir iş buldu ve birçok farklı dil öğrenme yeteneği nedeniyle vazgeçilmez biri oldu. Ölümüne kadar yaklaşık 20 dil öğrendi. 1847’de Schröder’in ticaret evinde kâtip olarak görev yaptı. Daha sonra Rusya’ya taşındı ve burada ticaret yaptı.
Üç yıl sonra 1850’de Schliemann, erkek kardeşinin Kaliforniya’da ölümünü öğrendi ve bunun üzerine Amerika’ya gitti. 1851’in başında Schliemann, Sacramento’da yeni bir bankada çalışmaya başladı. Kısa sürede servetini iki katına çıkardı, ancak 1852’de işlerini tasfiye edip Rusya’ya geri döndü. Rusya’da Ekaterina Lyschin ile evlendi. Kırım Savaşı sırasında 1854-1856 yılları arasında askeri teçhizatın distribütörlüğünü aldı. Serveti daha da arttı.
Homeros’un İzinde Bir Maceraperest
Dünyayı gezerken çocukluk düşleri yeniden canlandı. Schliemann, bir arkeolog olmak ve Homer’in destansı şiirleri “İlyada” ve “Odyssey” de yaşanan yerleri keşfetmek istiyordu.
Schliemann’ın arkeolojiye ve tarihe ilgi duyması çocukluğuyla başlar. Babasının 1829 Noel Gününde, yazar Georg Ludwig Jerrer tarafından yazılmış “Die Weltgeschichte für Kinder” ( Çocuklar için Dünya Tarihi) kitabını hediye etmesi hayatını değiştiren adım oldu.
İlgili Yazılar
Schliemann, 1866’da Sorbonne’da arkeoloji çalışmalarına başladı; ancak bu sadece bir ay sürdü. İki yıl sonra 1868’de The Collège de France’da coğrafya, etnografya ve arkeoloji konularında dersler aldı.
Sağ tarafı, altın diadem’in ( hükümdarlık tacı) modern görüntüsüdür.
Bu eserlerin çoğu şu anda Moskova’daki Puşkin Müzesi’ndedir.
1869 yılında Schliemann Rusya’da evliliğini sona erdirdi. Ardından kendinden otuz yaş genç Yunan Engastromenos’la evlendi (1852-1932). İlyada ve Odysey destanı kendisini o kadar çok etkiliyordu ki iki çocuğuna Truva Savaşı filminde Andromache ve Agamemnon rollerini oynayan oyuncuların isimlerini verdi.
Collège de France’daki kursları bitirdikten sonra Papa onu Palatine Tepesi ve Napoli çevresindeki kazılara katılması için görevlendirdi. Böylece arkeolojik çalışmalara yoğun bir şekilde katılmaya başladı. Pompeii sahasındaki kazılarda arkeolog Giuseppe Fiorelli ile tanıştı.
1870 yılında Schliemann, Troya’ya (Biga Yarımadasının antik ismi) gitti. Yaklaşık 80 işçi, antik Truva’nın olası arkeolojik alanlarında kazılara başladı. Hisarlık Tepesi’nde eski yerleşim yerlerinin kalıntılarını ve arkeolojik malzemeleri keşfetti. Çok geçmeden Priam Truva Kralı’nın kalesini keşfettiğini açıkladı.
Haberler Avrupa’da yayıldı ve bilim adamları Schliemann’ı “saçmalık” ile suçlayarak bu teoriye sert bir şekilde saldırdı. Bu suçlamalar üzerine araştırmayı durdurmaya karar verdi.
Arkeolojik alandan ayrılmasından bir gün önce Schliemann tesadüfen güneş ışığının bir tür nesneyi nasıl yansıttığını gördü. Bu ışığı yansıtan parçanın birçok gümüş ve altın eşyanın sadece bir parçası olduğu anlaşıldı. Schliemann, Priam’ın hazinesini ve Truvalı Helen’in mücevherlerini bulduğundan kesinlikle emindi. Bu yeni keşif haberi, bu kez tam tersi tepkilere neden oldu. Heinrich Schliemann derin bir saygı ile anılmaya başladı.
Keşfini 1874 yılında Trojanische Altertümer ( Trojan Antiquities- Truva antikaları) raporunda yayınladı. Ardından, Troia’da bulunan eserleri (özellikle altın) bıraktığında neler olacağından emin olamadığını söyleyerek, bunları Osmanlı İmparatorluğu’nun haberi olmadan yurt dışına kaçırdı.
Daha sonra 1875 yılında Orchomenus (Boeotia) sahasında ve Mycenae’deki kuzeydoğu Mora Yarımadası’ndaki arkeolojik kazılar yaptı. 1879 ve 1882 / 3 tarihleri arasında Schliemann, Truva’da tekrar dönerek kazılar yapmaya devam etti. Kazılar sırasında belirli eserlerin tarihi hakkında doğru sonuçlar veremediği ve yeterince tartışmaya açılmasına izin vermediği için eleştirildi.
En büyük eleştiri kazı yönteminin acımasız olduğu ve fazla eser bulmak için bazı önemli kanıtları yok ettiği üzerinedir.
Haklı olarak eğitimli bir arkeolog olmamasına rağmen, Schliemann 1869’da Rostock Üniversitesi tarafından (üniversitede bulunmadan) doktora derecesini aldı.
Schliemann 26 Aralık 1890’da Napoli’de öldü ve Atina Mezarlığı’na gömüldü.
Çeviri: Bülent Pekardan