Spartacus: Proto-Komünist ve Hollywood Kahramanı
Asıl soru şu, Spartacus efsanesinin bu modern versiyonları ile kendi zamanına daha yakın zamanda yazılmış eski kaynaklar arasında ne gibi benzerlikler bulunuyor? Bütün versiyonlar ortak bir Spartacus’ü mü paylaşıyor? Yoksa eski Spartacus ile bu kaderine terk edilmiş gladyatörün 20. yüzyıl canlandırması yazarların kendi ürünü mü?
Spartacus’ün öyküsü Gladyatör Savaşları’ndan günümüze kadar yazarlara ilham vermiştir. Romalı yazarlar Spartacus’ün M.Ö. 73’teki yenilgisinden milada kadarki olayları yazmaya başladılar. 18. yüzyıldan itibaren, bu asi gladyatör yeni nesil yazar ve oyun yazarları için ilham kaynağı olmuştur.
Spartaküs’ün hikayesi edebiyatta ve sinemada dramatik aksiyon kaynağı olmaya devam etmektedir. Muhtemelen, bugün elimizde olan Spartaküs imajı Howard Fast’in romanı Spartacus’ten ve Stanley Kubrick’in Kirk Douglas’ın başrol oynadığı konulu filmi sayesindedir. Her iki durumda da Fast ve Kubrick Spartacus’ü tarihi bir özgürlük savaşcısı ve proto-komünist olarak göstermektedir.
Savaşlarımızı, galibiyetlerimizi ve mağlubiyetlerimizi kim yazacak-hakikati kim anlatacak? (Howard Fast, Spartacus)
Asıl soru şu, Spartacus efsanesinin bu modern versiyonları ile kendi zamanına daha yakın zamanda yazılmış eski kaynaklar arasında ne gibi benzerlikler bulunuyor? Bütün versiyonlar ortak bir Spartacus’ü mü paylaşıyor? Yoksa eski Spartacus ile bu kaderine terk edilmiş gladyatörün 20. yüzyıl canlandırması yazarların kendi ürünü mü?
Gladyatörlerin Lentulus Batiates Ludus’tan Kaçışı
Fast’in romanı da Kubrick’in filmi de gladyatörlerin sahiplerinin elinden çektiği acımasız ve aşağılayıcı muameleden kaynaklanan ve Spartacus’ün liderlik ettiği ayaklanmaya dikkat çekiyor. Life of Crassus’ta, Plutarch benzer bir ayaklanmanın tarihsel açıklamasını şöyle belirtiyor: ‘’Bir Lentulus, Batiates Capua’da yaptıkları bir hata yüzünden değil de efendilerinin zulmünden dolayı birbirleriyle savaşmaları için hapsedilen büyük bir kısmı Galyalı ve Trakyalı olan pek çok gladyatör yetiştirmişti.’’
Kubrick’in Spartacus’ü bu tanımdan yararlanmış ve buna yoğunlaşmaktadır. Filmde katalizör görevi gören, Gladyatör Draba’nın kurmaca ölümüdür. Oysaki hem filmdeki hem de Fast’in romanındaki Ludus’tan kaçış kısmı, Plutarch’ın anlattığına göre yemekhanedeki ‘’satır ve şişlerle’’ silahlanan kölelerle birlikte kaynaklardan kaldırılabilir.
Spartacus: Halkın Adamı
Ludus’tan kaçtıktan sonra, Spartacus’ün Roma dünyasını değiştirmesindeki teşvik edici etken bir soru işareti olarak kalmıştır. Howard Fast, bizlere karakteri Karl Marx’ın ‘’gerçek bir eski proletarya temsilcisi’’ görüşüne çok benzeyen bir Spartacus sunmakta.
Maalesef, eski kaynaklar bizlere Spartacus’ün kim olduğu hakkında çok az şey söylemekte. Fast ve Kubrick’in resmettiği gibi eski bir köle soyundan gelen bir köle değil de özgür bir adam olarak yaşadığını bilmiyoruz. Florus’a göre, Spartacus firari ve haydut olduğu için köle yapılmış bir Trakyalı paralı askerdi. Fast’in gladyatörün romanlaştırılmış versiyonunda Spartacus, Roma madenlerinde çalışan üç nesil köleliğin ürünü olan bir korudur. Filmini kitaba dayandıran Kubrick için de yine aynen bu şekildedir.
Orjinaldeki bu büyük değişiklik köleleştirilmiş bir firarinin ve haydutun doğma büyüme köle bir adamdan daha az sempatik dramatik bir karakter yaratacağı düşüncesinden kaynaklanıyor olabilir. Bulunduğu şartlar ve durumlara rağmen, olasılıklara karşı ayaklanıp Roma’nın gücünü yenmiş bir köle.
Fast’e göre, Spartacus’ü bir maden kölesi yapmak onu kapitalizm tarafından ezilen bir proletarya ile özdeşleştirmeye yardımcı oluyor. Maden ocakları, erkeklerin çıplak tutulduğu Roma “kapitalizmi”nin kötülüklerini sergilemek için mükemmel bir yer çünkü “kirli kumaş parçalarının bile bir maliyeti var” ki bu köle sahiplerinin kârını azaltır.
Spartacus’ün farklı köle güçlerinin başında olduğu gerçeğini bir kenara koyarsak, kaynaklar Spartacus’ün bir eşitlikçi olduğu görüşünü destekleyici çok az şey sunuyor. Appian, gladyatör generalin ordusunun malını adil bir şekilde bölüştürdüğünü anlatıyor fakat sonuç olarak ‘’kısa süre içinde epeyce adamı oldu,’’ – gösteriyor ki eşitlik ruhundan ziyade kurnaz generallik.
Roma’ya Başkaldırış: Köle Ordusu
Başka bir tartışma da Spartacus’ün, köle ordusunu bir araya toplarken ki tutumuna bakınca ortaya çıkmaktadır. Plutarch ve Sallust Spatacus’ü harekete geçiren nedeni basitçe şöyle tanımlıyor: Roma’dan kaçmak istedi. Öte taraftan Florus, gladyatörün kendisini köleleştiren imparatorluğa meydan okumak istediğini iddia eden tek eski yazardır.
Fast romanında, adaletsiz bir sistemi devirip yeni bir düzen kurmaya niyetli doğrucu bir devrimciyi göstermektedir. Kubrick’in filmi ise eski kaynaklarda da yankılanan daha masum olan seçeneği seçiyor ve yalnızca vatanına dönmek isteyen bir adamı resmediyor. Gelgelelim hem roman hem de film, köle ordusunu, etnik köken bakımından farklı, fakat ortak özgürlük uğruna birlik olmuş bir “kardeşler grubu” olarak tasvir etmektedir.
Ne var ki kaynaklar farklı bir hikâye anlatıyor. Bütün tarihi kayıtlar fikir ayrılıklarının en nihayetinde gladyatörün başkaldırısındaki başarısızlığına sebep olan hizipleşmiş bir orduyu tarif etmektedir. Spartacus bu anlaşmazlıklardan yalnızca birine sebep olmuştu. Diğeri Spartacus’ün emirlerine uymayı reddeden, bunun yerine ‘’İtalya’yı mahvetmeyi’’ tercih eden Crixus adında Galyalı bir gladyatör yüzünden çıkmıştı.
Spartacus: Vahşet ve Bedeli
Köleler ve gladyatörler arasındaki bu anlaşmazlık Sallust tarafından açıkça ifade edilen olaylar ile sonuçlandı. Köleler ülkeyi dolaşıyordu ‘’genç kızlara ve onların annelerine ve de diğerlerine tecavüz ediyorlardı… Korkunç yaraları olan sersemlemiş kişilere işkence ediyor ve bazen de parçalanmış bedenlerini hala yarı canlı halde bırakıyorlar idi.’’
İlgili Yazılar
Fast romanında, Spartacus’ü ezilmiş bir kahraman olarak gösterme gündemine uyduğu için bu iğrençliklerden faydalanmaktadır. Kaçan bir toprak sahibinin kölesi tarafından öldürüldüğü bir sahneyi anlatır. Spartacus müdahale etmez çünkü kurbanlar ‘’yalnızca ektiklerini biçmişlerdi.’’ Burada Spartacus işçi sınıfının tarafını tutmaktadır.
1960’ların Hollywood’u ise bu tutumu kahramanca saymamıştır. Kubrick’in filmi bu tarz olaylara hiçbir gönderme içermemektedir. Nitekim, tasvir edilen tek intikam türü tutsak iki Romalının gladyatörler olarak savaşmaya zorlandığı kısımdır.
Nihayetinde bu sahnenin ahlaki bir amacı bulunmaktadır çünkü Spartacus kölelere zalimlerine benzememeleri için uyararak savaşı durdurur.
Spartacus’ün Karısı: Varinia
Eski kaynaklar Spartacus’ün karısının adından bahsetmez, ona sadece ölümünde değinirler. Ancak hem Fast hem Kubrick ona hem başkaldırıda daha önemli bir rol hem de bir isim veriyor: Varinia.
Fast’in yarattığı Varinia, savaşta erkeğinin yanında olan, cesur ve korkusuz bir savaşçı olan bir Vahşi Almandır. Fast’in Varinia’sı, devrimci kadın için mükemmel bir metafordur. Öte taraftan, Kubrick’in Varinia’sı yumuşak ve uysaldır. Gerçek bir Hollywood kahramanıdır: Bir aşk hikayesi.
Kurguda Spartacus: Varsayım, Tarihin Bıraktığı Boşlukları Doldurur
Tarihsel kaynaklar Spartacus’ün hikayesinde, özellikle Spartacus’ün bizzat kendisi, hareketleri ve karakteri hakkında birçok boşluk bırakmaktadır. Dolayısıyla, tamamen ihtiyaçtan olan kurgunun tarihten kalan birçok boşluğu varsayımla doldurması gerekir.
Kaynaklarda Fast’in proto-komünistini veya Kubrick’in dürüstlük abidesi Hollywood kahramanını destekleyecek hiçbir şey bulunmamaktadır. Spartacus’ün öyküsünün her iki versiyonu da tarihi kayıtlardan özenle seçmekte, yararlı olan detayları ayıklayıp gerisini atıp ve hatta uydurmaktadır.
Çünkü en nihayetinde Fast ve Kubrick tarihi hakikatleri anlatmak istemiyor. Tıpkı kendilerinden önceki Romalı yazar gibi, Kendi hikayelerini anlatmak için Spartacus’ü kullanıyorlar.
Kaynakça
Appian. The Civil Wars, Book 1. Accessed Aug 8. 2013.
Fast, H. Spartacus. (1951). Published by H. Fast.
Florus. Epitome of Roman History, Book 2.Accessed Aug 8. 2013.
Kubrick, S. Spartacus.(1960). Film: Universal Studios.
Plutarch. Life of Crassus, 9. Translation by John Dryden. Accessed Aug 8. 2013.
Sallust. Histories, Book 3. Accessed Aug 8. 2013.
Sextus Julius Frontinus. Strategemata, Book V.
Velleius Paterculus. The Roman History, 2.29.Ac
Çeviri: Murat Demir
Kaynak
historyandarchaeologyonline