Türkiye’nin Güneydoğusundaki tarım arazilerinde manzaranın dışında yükselen bir tepe vardır. Çevredeki platolardan farklı olarak tümsek gibi hafif bir eğim vardır. Zirvesinde bir göbeği andıran bir çukurluk var, dolayısıyla “göbek tepe” anlamına gelen Göbekli Tepe adıdır. Çöküntü havzası arkeologlar tarafından yapay olduğu bulundu. Çeşitli avcı ve av hayvanlarından oluşan sanat eseri ve aslında tamamı T-şeklindeki sütunlarla dolu anıtsal bir yapıdır. Arkeologlar dünyadaki en eski tapınağı temsil ettiğine inandığı için, tarımın başlamasından çok önce M.Ö. yaklaşık 8.000 yıllarında terk edilmiş ve parçalanmış insan kemiklerini içeren kir ile doldurulmuştur. Siteye ilişkin birçok gizemlerden biride niçin terk edildiği ve doğa tarafından mı yoksa insanlar tarafından gömüldüğü mü?
Dünya’nın En Eski Tapınağı Sonucu
Site İstanbul da ki arkeologlar tarafından ilk incelendiğinde terk edilmiş bir ortaçağ mezarlığından çok fazlası düşünülüyordu. 1994 ‘de Alman arkeolog Klaus Schmidt siteyi yeniden inceledi ve çok sıra dışı olduğunu buldu. Aslanlar, boğalar, örümcekler, akrepler, yılanlar, ceylanlar ve eşekler arasında sanatsal tasvirler içeren bir dizi kireçtaşı sütunları keşfetti. Ayrıca o ezilmiş insan ve hayvan kemikleri ve bolca taş aletler buldu. Bilinen radyo karbon tarihli diğer sitelerde bulunan eserler ve sitedeki eserler arasındaki karşılaştırmaya dayanarak bölgede avcı ve toplayıcılar tarafından yaşandığı eski Paleolitik Çağdayken inşa edildiğini belirledi. Kazı sırasında Schmidt ve iş arkadaşları düzenli yerleşkede hiç kanıt bulamadılar. Orada uzun dönem insanların yaşadığını gösteren ocak, çöp çukuru ve diğer gereçler yoktu. Bu kanıtlara dayanarak, o ve diğer arkeologlar, sitenin düzenli bir yerleşim yeri olmadığını, fakat özel olduğu belki de dini bir işlev gördüğü sonucuna vardılar. Schmidt aslında bir tapınak olduğuna inanıyor.
Tarım Öncesi Tapınak Anormalliği
Eğer bir tapınak var ise site çok ilginçtir çünkü tapınakların ve diğer anıtsal yapıların tarımın yükselişinden sonra inşa edildiği arkeolojik düzene karşı göstermektedir. Arkeolojik fikir birliğine göre, avcı-toplayıcı toplumların anıtsal yapılar inşa etme zamanı ve kaynağı yoktu. Yiyeceğin artması yeteri kadar insana gıda üretiminden çıkmasına ve inşaat, duvarcılık ve rahiplik gibi diğer tam zamanlı mesleklere girmelerine izin verince tapınaklar, saraylar ve benzeri kurumlar tarımın yükselişine kadar ortaya çıkmadı.
Göbekli Tepe’nin yaşı karmaşık toplumların ortaya çıkması için gerekli olmadığını tarımda göstermektedir. Arkeolog Klaus Schmidt ve Ian Hodder, “tüm teorilerimiz yanlış” diyeceğiz. Hodder ve Schmidt, sosyal karmaşıklığın geçim kalıplarındaki bir değişime tepki vermesinden ziyade, geçim kalıpları ortaya çıkan toplumsal karmaşıklığa uyum sağlamak için değişmiş olabileceğini önermektedir. Tapınak inşa etmek isteyen insanlar tartışırlar, bu yüzden sonunda inşaatçıların beslenmesi için tarımı geliştirdiler. Bunun bilimsel olarak kanıtlanması zor olmasının yanı sıra, Göbekli Tepe kompleksini inşa eden insanların başında yer almıyoruz, tapınaklar tarımdan önce alınması fikri, yukarıdaki gibi arkeoloji için bilim adamları böyle radikal bir adım olmayabileceğini varsayıyor. Arkeologlar yıllardır avcı toplayıcıların yabani tahılları toplayıp, vahşi koyunlar, keçiler ve celpleri Jericho ve Ain Ghazal gibi yerlerde avlayan büyük yerleşimlerin bulunduğunu biliyorlardı. Eski Paleolitik Çağ’da Bereketli Hilal’in olağanüstü bolluğu nedeniyle bu yerleşmelerin mümkün olduğu ileri sürülmüştür.Toplumsal karmaşıklığı kolaylaştırmak için gerekli gıda fazlalığının tarım olmadan yaratılacağı kadar yabani tahıl ve av hayvanı vardı.
İnsan düşüncelerinin daha önce medeniyetin yükselişine inandıklarından daha büyük bir rol oynayamayacağını söylemek değil, sosyal karmaşıklık ve geçim kalıpları arasındaki ilişkiyle ilgili mevcut arkeoloji teorilerini tamamen terk etmek gerekli değildir.
Göbekli Tepe Neden Terk Edildi ve Gömüldü?
Alanın bir çeşit dini merkez olduğu şeklindeki iddiasını kabul edersek, inançlarda bir değişiklik olması nedeniyle terk edilmiş gibi görünüyor. Düşünce alanında şimdiye kadarki kusursuz değişiklikler için, anıtlar ilgi düzeylerini kaybetmişti. Bir sonraki gizem, tüm site neden gömüldü. Sitenin terk edildikten sonra doğal olarak gömülmüş olması mümkündür ancak pozisyonu bunun mümkün olmamasına neden olmaktadır. Çökme genellikle çökelme değil erozyon bölgesi olma eğiliminde olan tepelerde toplanmaz. Sonuç olarak, anıtların Göbekli Tepe’yi kasıtlı olarak gömüldüğü yerde durdurması muhtemeldir. Bunu neden belirleyen zorlu soru şu ki, açıklamalar çoğunlukla teoriktir.
Gelecek kuşaklar için korunması için gömülmüş olması mümkündür. Bölgede yeni bir din ortaya çıktığı ve eski bir dinin kutsal alanının yıkılması gerektiği için gömülü kalmış olabilir. Başka bir sebep de olabilir, çünkü bir süre sonra tabu olarak değerlendirildi.
Site dini bir tapınak olsaydı mantıklı görünen bir diğer muhtemel neden de, gömmenin bir tür kutsallaştırma sürecinin bir parçası olmasıdır. Birçok kültürde doğaüstü veya ilahi bir güç taşıdığı düşünülen nesnelerin veya binaların kullanılmadığı durumlarda imha edilmesi veya etkisiz hale getirilmesi gereken örnekler vardır. Birçok Hıristiyan geleneğinde terk edilmiş ya da yeniden değiştirilmek üzere olan bir kilisenin tadilatı ritüel olarak kutsallaştırılmalıdır, çünkü birisi kazara sıradan kullanım için kutsal bir tablo olarak kullanır ve kutsallıktan suçlu olursunuz.
İlgili Yazılar
Karşılaştırmaların Bazı Çizimi
Sonuçta, eski zamanlardan gelen sebepler ve sebeplerle ilgili cevaplar aramak çok fazla spekülasyon gerektirir, çünkü zamanında geri dönemeyiz ve failleri soruşturamayız. Ortaçağ Hıristiyanlığının Olmec kültürü gibi bilinen kültürlerdeki kutsallaştırma süreçleri hakkındaki bilgilerimizi kullanarak daha sıkı bir yer bulabiliriz. Bildiğimiz kültürlere bakarak ve bizi bilgilendirmek için kayıtlar yazdık, benzerliklerin olduğunu söyleyebiliriz.
Bu kayıtsızlaştırmanın muhtemel bir karşılaştırması, kasıtlı olarak bozulan ve gömülü Olmec kafaları davasıyla yapılabilir. Olmec’i inceleyen birçok arkeolog, yaptıkları dev taş kafa parçalarının bir köyü veya şehri kötülüklerden korumak gibi dini bir görevi yerine getirdiğine inanıyor. İlginçtir ki, bir çok Olmec Kafası bozulmuş ve Olmec yerleşimlerinden uzakta gömülmüştür.
Bir kimse, onların mahrumiyetleri ve gömülmeleri için sebep önerileri içerisindeki gücü etkisiz hale getirmekti. Onların ellerinden alınmış olmazlarsa, sahip oldukları gücü bilmeden onlara tuhafça tökezleyen birileri için tehlikeli olabilirler. Antik Yahudi Tapınağı’nda yanlışlıkla Holies Holy’sine giren biri benzer olurdu.
Aynı şekilde Göbekli Tepe öylesine kutsal sayılmış olabilir ki, gömmek gerektiği düşünülmüştür; böylece kimsenin kazara ruhları, tanrıları ya da kozmik güçlerin orada yaşadıklarına saklanacak bir şey yapmasına izin vermezlerdi.
Kültürlerarası karşılaştırma devam ederse, bu iyi bir açıklama olabilir, ancak nihai olarak, daha fazla kanıt olmadan anıtsal örtme üzerine spekülasyon devam eder.
Çeviri: Yasemin Akbaba
Kaynak: ancient-origins “A Monumental Cover Up? Why did Gobekli Tepe End Up in the Dirt?“
By Caleb Strom
References
“Gobleki Tepe” by Ronnie Jones III (2015). Ancient History Encyclopedia. Available at: http://www.ancient.eu/Gobekli_Tepe/
“Gobleki Tepe: The World’s First Temple?” by Andrew Curry (2008). Smithsonian Magazine. Available at: http://www.smithsonianmag.com/history/gobekli-tepe-the-worlds-first-temple-83613665/
“Gobleki Tepe” by Robert Todd Carrol (N.D.). Skeptic’s Dictionary. Available at: http://skepdic.com/gobeklitepe.html
Grove, David C. “Olmec monuments: Mutilation as a clue to meaning.” The Olmec and Their Neighbors