Nereye Dergisi
Arkeoloji, Tarih, Gezi, Seyahat ve Yaşam Kültürü Dergisi

Antik Dünyada Güneş ve Ay Tutulmalarına Yüklenen Anlamlar

İnsanlar, bu gök olayı karşısında doğal olarak şaşkınlığa uğrar ve hatta bazen dehşete kapılırlar. Birtakım sosyal ve kültürel tepkiler, bir tutulmanın değişik şekillerde gözlemlenmesine de sebep olur.

0 3.160
21 Ağustos Pazartesi günü, ABD’de yaşayan insanlar tam Güneş tutulmasını görebilecekler.

İnsanlar, bu gök olayı karşısında doğal olarak şaşkınlığa uğrar ve hatta bazen dehşete kapılırlar. Birtakım sosyal ve kültürel tepkiler, bir tutulmanın değişik şekillerde gözlemlenmesine de sebep olur. Antik Mezopotamya’da (aşağı yukarı günümüz İran sınırları) tutulmalar, bir şeylerin gerçekleşeceğini gösteren işaretler olarak görülüyordu.

Tam Güneş tutulması, 8 Haziran 1918, Howard Russell Butler

Güneş ve Ay Tutulmaları

Bir tutulma gerçekleşmesi için üç gök cismi kendi eliptik yörüngelerinde düz bir çizgide durmalıdır. Bu “karşı konum” olarak adlandırılır ve adını, Yunanca boyunduruk altına alınmış veya eşleştirilmiş anlamına gelen “súzugos” kelimesinden alır.

Dünya üzerinden iki tutulmayı görebiliyoruz: Güneş ve Ay tutulması. Güneş tutulmasında Ay, güneş ile Dünya’nın arasına girer ve böylece bizim Güneş’i görmemizi engeller. Ay’ın Dünya’nın gölgesine girmesiyle meydana gelen olaya da Ay tutulması denir. Güneş tutulması, Güneş’i görmemizi engelleyebilir fakat bu genellikle kısa süren bir olaydır ve yalnızca yeryüzündeki belli yerlerde gözlemlenebilir. Bir kişinin yaşadığı şehirde gördüğü tutulma tam tutulma gibi görünse de, birkaç yüz kilometre uzaklıktaki kısmi bir tutulma olabilir.

Fakat bir ay tutulması Dünya’nın o sırada geceyi yaşayan bir yarımküresi boyunca görülebilir.

Güneş Ay tutulması diyagramı. (Tomruen (Own work)

Tutulmaların Bir İşaret Olarak Görülmesi

İki bin yılı aşkın bir süre önce Babiller, yaklaşık 18 yıla tekabül eden 223 aylık bir sürede 38 tutulma ve karşı konum yaşandığını hesaplayabilmişlerdi. Bu 233 aylık süre, modern gökbilimciler tarafından Saros döngüsü olarak adlandırılmaktadır. Saros döngüsünden ayrılan tutulmalar dizisi ise Saros serisini oluşturmaktadır.

Bilim insanları artık her Saros serisindeki ay ve güneş tutulmalarının sayısının tam anlamıyla aynı olmadığını bilse de, Babil âlimlerinin bu astronomik olayı kavrama başarısını küçümseyemeyiz. Bu döngünün farkına varmaları, tutulmanın oluştuğu zamanı tahmin etmelerini sağlıyordu.

### Antik Mezopotamya’da Takvim Sistemi Nasıldı?

### Tarihe İz Bırakmak: Bilinen En Eski İsimi Hiç Merak Ettiniz mi?

Ay tutulması

Kralın Kaderini Önceden Öğrenme Ritüelleri

Babil âlimlerine göre tutulmalar, kralın öleceğini önceden gösterebiliyordu. Fakat sadece tek bir işaretle bunları düşünmek saçma olabilirdi. Örneğin, ilk sözleri “Enūma Anu Enlil” (Yeryüzü ve Gökyüzü Tanrıları) olan ünlü bir astronomi çalışmasına göre; eğer tutulma esnasında Jüpiter görünüyorsa, kral güvendedir. Ay tutulmasının, kralın iyi ve hayatta olduğu endişelerini artırdığı düşünülmektedir.

Kralın kaderinin ne olacağını öğrenmek amacıyla bir düzenek geliştirildi: “vekil kral ritüeli” ya da “šar pūhi.” Asurluların (Kuzey Mezopotamya)  M.Ö 1000 yıllarına dayanan çeşitli belgelerinde, bu ritüelin 30’dan fazla ifadesi yer almaktadır. Benzer bir ritüelin olduğu daha eski kaynaklara ise, M.Ö 2000 yıllarında Anadolu’da bulunan ( günümüz Türkiye’si), Hint-Avrupa dil ailesine ait en eski yazılı kaynaklara ulaştığımız Hitit metinlerinde de rastlanmaktadır.

### Babil Medeniyetinde Dünya ve İnsanın Yaratılışı Yazımızı Mutlaka Okumalısınız

Alman gökbilimci Wilhelm Tempel tarafından 18 Temmuz 1860’ta yapılan tam güneş tutulması çizimi, okültasyon boyunca güneşin hareketini göstermektedir. Fotoğraf: Akdeniz Arkeoloji ve Arkeometri Dergisi

Kralın Kurtarılması

İlgili Yazılar

Bu ritüelde, kralın yerini alacak bir kişi seçilirdi. Bu kişi kral gibi giyinir ve tahta otururdu. Asıl taç giydirme töreni ile karışmasını önlemek için bütün bunlar, tutulmanın gözlemlenmesiyle ortaya çıkan olumsuz işaretlerin anlatılmasıyla gerçekleşecektir.

Gerçek kral göze batmamaya çalışırdı ve gözlerden uzak dururdu. Fazladan olumsuz işaret gözlemlenmezse, yerine geçen kral ölüme terk edilirdi ve bu sebeple gerçek kralın hayatı kurtarılırken göksel işaretler konusunda tahminler yapılırdı. Bu ritüel, bir tutulma gözlemlendiğinde veya bir şeyin daha sonraki dönemlerde gerçekleşeceği tahmin edildiğinde meydana gelebilirdi.

M.Ö 2000 Anadolu’sunda Hitit metinlerinin bulunduğu kitaplıkta bu ritüelin yapılması, M.Ö 2000’li yılların ilk yarısında Mezopotamya’da önceden bunun var olduğu düşüncesine sebep olmuştur.

### Hitit Uygarlığı Kehanet Metinleri Hakkında Yazımızı Okumalısınız

Bir ay tutulması. Neil Saunders,

Efsane

Kralın ölümünü gösteren işaretler daha önceki dönemlerde bilinmesine rağmen, gerçek şu ki böyle bir varsayımın asıl temeli, son zamanlarda korunan ilginç bir hikâyeye dayanmaktadır. Bu hikaye M.Ö 1000 yıllarında yaşayan modern âlimler tarafından yazılan “Eski Kralların Tarihi” eserinde anlatılmaktadır.

Bu son tarihi olaya bakılırsa, Isin kentinin (Bağdat’ın güneydoğusuna 125 mil uzaklıkta, günümüz Išān Bahrīyāt’ı) kralı Erra-imitti’nin yerine, kralın yerine geçme ritüelinin bir parçası olarak Enlil-bani adında bir bahçıvan geçmişti. Bahçıvan o kadar şanslıydı ki, gerçek kral sıcak bir çorba içerken hayatını kaybetti ve böylece taht bahçıvana kaldı, o da iyiliğin kralı oldu.

Gerçek şu ki M.Ö 19.yy’da Erra-imitti de Enlil-bani de Isin’de başarılı bir şekilde hüküm sürdü. Bununla birlikte hikaye, son “Eski Kralların Tarihi”nde de bahsedildiği gibi efsanenin tüm özelliklerini taşımaktadır. Hikaye muhtemelen, babadan oğula geçiş yerine krallık makamının bir aile veya soydan bir diğerine geçtiği hanedan değişimini anlatmak için hazırlandı.

Gökyüzünün Ne Anlamlar Taşıdığının İncelenmesi

Mezopotamya, bunun incelendiği ilk ve son yer değildi. Örneğin “Bambu Anallar” olarak bilinen eski Çin tarihi yıllıkları da, M.Ö 1059’da Shang hanedanı son kralının saltanatı süresince meydana gelen tam güneş tutulmasından bahsetmektedir. Bu tutulma, Zhou hanedanlığının derebeyine bağlı kralının(Wen), derebeyi Shang’a meydan okuması için bir işaret olarak görüldü.

“Bambu Analları”nda yer alan sonraki kayıtta, bir tutulmanın eski Çin’de, Shang hanedanından Zhou hanedanlığına geçişi gösteren siyasi ve askeri olayları tetikleyeceğinden bahsediliyordu. Hem Babillerin “Eski Kralların Tarihi” hem de “Bambu Analları” daha sonra derlenen, önceki dönemlerin tarihini anlatan kayıtlardır. İddiaya göre, “Bambu Anallar” M.S yaklaşık 280’li yıllarda bir mezarda bulundu fakat onların, M.Ö 296’da ölen Wei kralı Xiang’ın hüküm sürdüğü tarihe dayandığı düşünülmektedir.

İnsani olayların karmaşıklığı nadiren çözülebilir fakat tek bir unsur ile belirlenebilir. Buna rağmen gerek antik Mezopotamya’da gerekse eski Çin’de tutulmalar ve diğer işaretler, tarihin gidişatını belirleyen karmaşık değişkenler için sebepler sunmuş ya da olayları açıklamıştır.

Astronomi, astroloji ve tarihi efsaneyle bağdaştırsalar bile insanlar gökyüzüne baktıkları süreçte tutulmanın yarattığı kaçınılmaz anomali üzerine kafa yormuşlardır.

Bu makale ilk başta Gonzalo Rubio’nun The Conversation adlı internet sitesinde “Antik dünyada tutulmalar nasıl birer işaret olarak görülüyordu?” başlığı altında yayınlandı. Daha sonra Creative Commons(Yaratıcı Beraberlikler) Lisansı altında yeniden yayınlandı.

HATTİ UYGARLIĞI VE HİTİTLERİN LANETLİ ŞEHRİ: HATTUŞAŞ
HİTİTLER’DE DİN, RİTÜEL, TIP VE KEHANET
JOHANNES KEPLER: ASTROLOJİYE İNANAN SON ASTROLOG

Çeviri: N. İrem KIZILER         

Kaynak: ancient-origins “The Life and Death Power of Eclipses in the Ancient World

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More