Aztek İmparatorluğu Üçlü Bir İttifak Yoluyla Nasıl Oluştu?
Her antik kültürün bir tür insan kurban ettiğini ve bunun sadece Aztekler için değil, Amerika'daki yerli halk için neredeyse doğru olduğu bilinmekte. 14. ve 15. yüzyıl Meksika’sında, savaş esirleri hem fetheden tanrılara bir övgü hem de yeni başlayan şehir devletlerine bir uyarı olarak rutin bir şekilde kurban edildi.
Üç şehir devleti, Aztek İmparatorluğu olarak muazzam bir güce sahip olmak için hassas ama stratejik bir ittifaka katıldı.
Aztek İmparatorluğu, üç ana şehir devletinin hareketli ve hassas bir ittifakıydı. Üçü arasında en büyüğü ve en güçlüsü, Aztekler olarak da bilinen Meksika halkı tarafından inşa edilen ada şehri Tenoktitlan’dı. Aztek Üçlü İttifakı, Hernán Cortés liderliğindeki İspanyol fetihlerine yakalanmadan önce, sadece 100 yıl (1420’lerden 1521’e) ürkek bir şekilde, Orta Meksika’nın geniş bir alanı üzerinde muazzam bir güç uyguladı.
Kalabalık Bir Vadiye Geç Gelenler
Aztek mitolojisine göre, Tenoktitlan’a yerleşen eski insanlar Aztlán adlı efsanevi bir ülkeden geldiler (dolayısıyla Azteca veya Aztek adının daha sonra benimsenmiştir). Mezoamerika’nın modern bilginleri, şimdi Tenoktitlan’ı inşa eden Meksikalıların, kavrulmuş Güneybatı Amerika’dan günümüz Meksika bölgesi olan verimli Meksika Vadisi’ne uzun bir göçün sonuncusu olduğuna inanıyor.
Meksika 1300’lerin başlarında geldiğinde, vadide zaten 40 ila 50 yerleşik şehir devleti (Nahuatl dilinde altepetl olarak adlandırılır) vardı ve bunların çoğu büyük Texcoco Gölü’nü çevreliyordu. O zamanlar en baskın altepetl, Meksika’ya yeni gelenlerin haraç ödediği ve paralı asker olarak çalıştığı Azcapotzalco’ydu. Fakir ve güçsüz Meksika, yerleşimlerini Texcoco Gölü’nün ortasındaki bir adada inşa etti.
Rutgers Üniversitesi’nde tarihçi ve “Fifth Sun: A New History of the Aztecs” kitabının yazarı Camilla Townsend, “O yeri başka kimse istemediği için aldılar” diyor. “Hepsinin üzerinde yaşadığı bu yer mısır, fasulye ve kabak yetiştirmek için iyi değildi.
Ancak kısa süre sonra Meksika, onlara dokuma sazlardan sepet benzeri çitler kullanarak sığ alanlarda verimli yükseltilmiş yatak bahçeleri inşa etmeyi öğreten komşu Xochimilca’dan bir tarım numarası öğrendi. Zamanla, daha önce çekici olmayan ada konumu Tenoktitlan’da alım satım yapmak için gölü çaprazlayan mallarla dolu kanolarla merkezi bir ticaret merkezine dönüştü.
Itzcoatl Cesur Bir Darbe Yapıyor
Texcoco Gölü çevresindeki yerleşimciler tarımsal olarak gelişirken, geçici bir yönetim altında yaşadılar. 14. yüzyıl Meksika’sındaki güç dinamikleri en hafif tabirle karmaşıktı.
“Her şehir devleti her zaman iç savaşın eşiğindeydi” diyen Townsend, bunun enerjik olarak çokeşli bir yönetici sınıfın sonucu olduğunu düşünmektedir.
Tlàtoani (“konuşmacı” veya “sözcü” anlamına gelir) olarak bilinen krallar, siyasi müttefiklerinden hediye ve haraç olarak birden fazla eş aldı. Çok eşli birliktelikler, her biri annelerinin memleketinin askeri desteğiyle taht için yarışan düzinelerce potansiyel varis ortaya çıkardı.
1426’da hala en güçlü şehir devleti olan Azcapotzalco’nun tlàtoani aniden öldü. Her biri başka bir şehir devletinin çıkarlarını temsil eden mirasçıları taht için umutsuz bir şekilde birbirlerini öldürmeye başladılar. Kaos başladı.
O zamanlar Tenoktitlan’ın tlàtoani’si Itzoatl veya “Obsidian Snake” adında bir adamdı. Itzcoatl, eski bir kral ve köleleştirilmiş bir kadının oğlu olarak Tenoktitlan tahtının olası bir varisiydi. Ama o, bilgili bir entrikacıydı ve bir fırsatı gördüğünde anlamıştı.
Itzcoatl, Azcapotzalco tarafından haksızlığa uğrayan kasabalardan müttefikler aradı. Ama sadece bu da değil kendi başlarına iktidara gelme şansları çok az olan ikinci ve üçüncü kademe kraliçelerden kardeş çetelerini bulmaya çalıştı. Itzcoatl, Tenoktitlan ile Tlakopan ve Tetzkoko’nun iki küçük şehir eyaletindeki gelecek vadeden aileler arasında bu şekilde bir ittifak kurdu.
Birlikte, en az güçlü kardeş gruplarının bu olası koalisyonu, kaotik Azcapotzalco’ya karşı savaş açtı ve koordineli bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. Üçlü İttifak doğdu.
Üçlü İttifak: Geçici Bir İmparatorluk
Azcapotzalco bastırıldığında Üçlü İttifak, ordularını Meksika Vadisini, ötesindeki şehir devletlerini ve köyleri korkutmak için birleştirdi. Egemen devletlere Roma kültürünü, dilini ve yönetimini empoze eden Roma İmparatorluğu’nun aksine, Üçlü İttifak kendi yönetimine geçici bir yaklaşım benimsedi.
Townsend, “[Üçlü İttifak] organize, ancak yine de gayri resmi ve değişken bir dizi düzenlemeydi” diyor. “Fethedilen bazı şehir devletleri, haraç verdikleri sürece rahatsız edilmeden iktidarda kalabilirler. Daha ‘zor’ olanlar -belki çok savaşmışlar ya da elçileri öldürmüşler- yok edildiler.”
Örneğin Huastek halkı işgalci ordulara karşı şiddetle savaştı ve saygısızlıkları için ağır bir bedel ödedi. Bir asır sonra yazmış olan bir İspanyol rahibine göre, “[Müttefik askerler] yaşlıları ve gençleri, erkekleri ve kızları öldürdüler, acımasızca ve Huastek halkının tüm izlerini yeryüzünden silme kararlılığıyla, yapabildikleri herkesi acımasızca yok ettiler.”
Tenoktitlan, Tlakopan ve Tetzkoko arasında kadın, savaşçı, yiyecek, tekstil ve değerli malzemeler şeklinde yağma ve haraç paylaşıldı ancak Tenoktitlan’ın, büyüklüğü ve Itzcoatl’ın ittifak fikrini ilk etapta ortaya çıkarmış olması nedeniyle, Townsend açıkça “kıdemli ortak” olduğunu söylüyor.
İlgili Yazılar
Göl üzerindeki şimdiki değerli konumu nedeniyle Tenoktitlan, fetih ganimetleriyle zengin ve büyüyen bir soylu sınıfa hizmet veren yetenekli zanaatkarların yaşadığı hareketli bir pazar kasabasına dönüştü.
İnsan Kurbanının Kartopu Etkisi
Townsend, her antik kültürün bir tür insan kurban ettiğini ve bunun sadece Aztekler için değil, Amerika’daki yerli halk için neredeyse doğru olduğunu söylüyor. 14. ve 15. yüzyıl Meksika’sında, savaş esirleri hem fetheden tanrılara bir övgü hem de yeni başlayan şehir devletlerine bir uyarı olarak rutin bir şekilde kurban edildi.
Aztekler, Üçlü İttifak’ın bir parçası olarak iktidara gelmeden önce büyük ölçekli insan kurbanları yapmıyorlardı. Ancak Townsend, Tenoktitlan’ın tüm Orta Meksika’da baskın güç haline geldiği 1470’lerde ve 1480’lerde bir şeylerin değiştiğini söylüyor.
Townsend, “[Tenoktitlan] dağın kralıydı ve bu konumu korumaları gerekiyordu” diyor. “Ne kadar uzun süre yönetimde kaldıysanız ve diğerlerinden ne kadar uzun süre haraç talep ederseniz, indirilmeniz de o kadar kötü olur.”
Asi şehir devletlerini hizaya sokmak için terörün bir silah olarak kullanılmasına karar verildi. Aztekler çok geçmeden tanrılarını tatmin etmek için sadece bir avuç savaş esirini kurban etmekle kalmıyor aynı zamanda kesme taşının önünde durmak için yüzlerce hatta binlerce gençten haraç talep ediyorlardı.
Bir Nahuatl kaydına göre, askerler İttifak’ın fethetmek istediği bölgelerden insanları kaçırır ve bu toplu insan kurbanlarından birine tanık olmaları için onları Tenoktitlan’daki Templo Mayor’a (Büyük Tapınak) getirirdi. Sonra gördüklerini yaymaları için tutsakları evlerine gönderirlerdi.
Şiddeti ve kan dökülmesini kınayan Aztek şarkılarına ve şiirlerine işaret eden Townsend, herkesin kurbanlardan yana olmadığını söylüyor. Ancak Tenoktitlan’ın yönetici ve asil sınıfları, güvencesiz yönetimlerini sürdürmek ve zengin yaşam tarzlarını beslemek için başka bir yol görmediler.
Townsend, “Her ulusun tarihinde gücü korumak için alçakça şeyler yaptıkları dönemler vardır ve bu kesinlikle Azteklerin yaptığı bir şeydir” diyor.
Yenildiler Ama Yıkılmadılar
Townsend kitabında, Aztekler’in yerli düşmanlarının nefret ettikleri rakiplerini ezmek için hemen yabancı işgalcilerin tarafına akın ettiği şeklindeki İspanyol Fethi hakkındaki efsanelerin çoğunu alt üst ediyor. Ve kılıçla öldürülmeyen Aztekler’in sonu, çiçek hastalığı gibi salgın Avrupa hastalıklarının elinden oluyor.
Bu geleneksel açıklamalar, Azteklerin kendileri tarafından yazılmış tarihi metinler tarafından yalanlanmıştır. Fetihten kısa bir süre sonra İspanyol rahipler, genç Aztek soylularına İncil’i okuyabilmeleri için Roma alfabesini öğretti. Aynı genç adamlardan bazıları, aile üyelerinden ve geleneksel hikâye anlatıcılarından yüzyıllarca Aztek tarihini topladı ve bunları fonetik Nahuatl’a yazdı.
Townsend, Cortés’in uğursuz gelişi ve imparatorluğun çöküşü de dahil olmak üzere Aztek tarihine yeni bir bakış açısı kazandırmak için bu Nahuatl yıllıklarının düzinelercesini inceledi.
Şu anda net olan şey, Üçlü İttifak’a asla boyun eğmeyen Azteklerin uzun zamandır rakipleri olan Tlaxcalalıların (Tlaşkalar) paylarını hemen İspanyollarla paylaşmadığı. Tlaxcalalılar, diğer birçok yerli Amerikalı gibi işgalcilerin üstün teknolojisiyle rekabet edemeyeceklerine karar vermeden önce bir hafta boyunca İspanyol güçleriyle savaştı.
Townsend, “Kızılderililer Avrupalıları tanıdıkça ve gemileri, pusulaları, topları vs. gördükçe bu savaşı eninde sonunda kaybedeceklerini daha çok anladılar” diyor.
Montezuma’nın 1520’deki ölümünden sonra bile Aztekler İspanyollarla bir yıl daha savaştı. Ancak Tlaxcalalılar ve diğer yerli gruplar İspanyollara katıldığında Azteklerin kaderi mühürlendi. Tenoktitlan yerle bir edildi ve sayısız Aztek Avrupa hastalıklarından öldü ancak bu, hikâyenin sonu değildi.
Tenoktitlan’ın düşüşünden sağ kurtulan Aztekler, sömürge yönetiminin yeni gerçekliğiyle barışmak zorunda kaldılar. Nahuatl tarihinin yazarları gibi onları, bir zamanlar zengin kültürlerine bağlayan dili ve hikayeleri korurken bunun yanında İspanyol derebeylerinin iradesine boyun eğdiler.
Townsend, Fifth Sun’da “Aztekler fethedildi” diye yazıyor, “ama aynı zamanda kendilerini de kurtardılar.”
Çeviri: Büşra Şenel
Kaynak
History