Antik Mezopotamya’nın Dicle Nehri
Dicle, Batı Asya'nın Fırat'tan sonraki en büyük ikinci nehridir ve Türkiye'nin doğusundaki Hazar Gölü yakınlarından 1.150 metre (3.770 feet) yükseklikte doğar. Dicle Nehri, her yıl Türkiye'nin kuzey ve doğusu, Irak ve İran'ın yüksek kesimlerine düşen karlardan beslenir.
Dicle Nehri, günümüzün modern Irak’ı olan antik Mezopotamya’nın iki ana nehrinden biridir. Mezopotamya adı “İki nehir arasındaki toprak” anlamına gelir; belki de “iki nehir ile bir delta arasındaki arazi” anlamına gelmelidir. Yaklaşık MÖ 6500’de Mezopotamya uygarlığının en eski unsurları olan Ubaid için gerçek anlamda bir beşik görevi gören şey, bitişik nehirlerin bataklık alt sıralarıydı.
İkisinden Dicle doğudaki nehirdir (İran’a veya modern İran’a doğru), Fırat ise batıda yer alır. İki nehir, bölgenin engebeli tepeleri ve tüm eğrileri boyunca aşağı yukarı paralel akmaktadır. Bazı durumlarda nehirler zengin, geniş bir nehir kıyısı habitatına sahiptir, diğerlerinde ise Musul’dan geçen Dicle gibi derin bir vadi tarafından sınırlanmıştır. Dicle-Fırat, kolları ile birlikte Mezopotamya’da gelişen son şehir uygarlıklarına- Sümerler, Akadlar, Babilliler ve Asurlular’a- beşik görevi gördü. Kentsel dönemlerdeki en parlak günlerinde nehir ve onun insan yapımı hidrolik sistemleri yaklaşık 20 milyon nüfusu barındırıyordu.
Jeoloji ve Dicle
Dicle, Batı Asya’nın Fırat’tan sonraki en büyük ikinci nehridir ve Türkiye’nin doğusundaki Hazar Gölü yakınlarından 1.150 metre (3.770 feet) yükseklikte doğar. Dicle Nehri, her yıl Türkiye’nin kuzey ve doğusu, Irak ve İran’ın yüksek kesimlerine düşen karlardan beslenir. Bugün nehir, Irak’a geçmeden önce 32 kilometre (20 mil) uzunluğunda Türkiye-Suriye sınırını oluşturuyor. Uzunluğunun yalnızca yaklaşık 44 km’si (27 mil) Suriye’den geçiyor. Birçok koldan beslenir ve en önemlileri Zab, Diyalah ve Kharun nehirleridir.
Dicle, iki nehrin ve Kharkah nehrinin devasa bir delta oluşturduğu ve Şatt-al-Arab olarak bilinen nehrin bulunduğu modern Kurna kenti yakınlarında Fırat’la birleşiyor. Bu birleşik nehir, Kurna’nın 190 km (118 mil) güneyinde Basra Körfezi’ne akar. Dicle’nin uzunluğu 1.180 mil (1.900 km)’dir. Yedi bin yıl boyunca yapılan sulama nehrin gidişatını değiştirdi.
İlgili Yazılar
İklim ve Mezopotamya
Nehirlerin maksimum ve minimum aylık akışları arasında aşırı farklar vardır ve Dicle Nehri arasındaki farklar, bir yılın belirli bir döneminde neredeyse 80 kat ile en keskin olanıdır. Anadolu ve Zagros yaylalarında yıllık yağış miktarı 1 metreyi (39 inç) aşmaktadır. Bu gerçeğin, yaklaşık 2.700 yıl önce Asur Kralı Sennacherib’i dünyanın ilk taştan yapılmış su kontrol sistemlerini geliştirmesinde etkili olduğuna inanılıyor. Dicle ve Fırat nehirlerinin değişken su akışı Mezopotamya uygarlığının büyümesi için ideal ortamı yarattı mı? Sadece spekülasyon yapabiliriz ama en eski kentsel toplumlardan bazılarının orada yeşerdiğine şüphe yok.
- Dicle üzerindeki antik şehirler: Bağdat, Ninova, Ctesiphon, Seleucia, Lagash ve Basra.
- Alternatif isimler: Idigna (Sümerce, “akan su” anlamına gelir); Idiklat (Akadça); Hiddekel (İbranice); Dijlah (Arapça), Tigris (İngilizce)
Çeviri: Zeynep Gizem Şenel
