Kent Müzeciliğinin Tarihsel Gelişimi Üzerine Bir Bakış
Ortak bir geleceği kuran insanlar, yaşadıklarını unutmamak ve unutturmamak, kendilerinden sonra gelenlere buraların sahibi olduklarını kanıtlamak, onlara ortak bir geçmiş sunabilmek için kent müze ve arşivlerini kurdular.
Kent Müzelerinin ilk temelleri 19. yy sonları 20. yy başlarında ABD’de atılmıştır. 19. yüzyılda Kent Müzeleri’nin ABD’de ortaya çıkmasının nedeni, Amerika’nın sahip olduğu farklı demografik yapıdan dolayı insanları ortak bir kültürde birleştirmeye duyulan ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır (Albayrak, 2014: 24). Yeni bir kıtada yeni bir hayat kurmak için Avrupa’nın farklı ülkelerinden Amerika’nın uçsuz bucaksız topraklarına doğru yola çıkan göçmenler, bu tanımadıkları topraklarda birçok kent oluşturdular. Kurulan yeni kentlerde birlikte yaşamayı öğrenirken başlarından geçenleri belgelemek istediler, kentin tarihi ile birlikte kendi tarihlerini de yazdılar. Ortak bir geleceği kuran insanlar, yaşadıklarını unutmamak ve unutturmamak, kendilerinden sonra gelenlere buraların sahibi olduklarını kanıtlamak, onlara ortak bir geçmiş sunabilmek için kent müze ve arşivlerini kurdular (Kent Tarihi Müzeleri ve Arşivleri, Çekül Vakfı-Tarihi Kentler Birliği Yayınları, Kılavuz Kitapçıklar Dizisi 2, İstanbul, 2013, s. 16).
Günümüz Kent Müzelerinden birtakım farklılıklar göstermesine rağmen genel olarak kurulma amaçları, kentlerde birlikte yaşamayı öğrenirken başlarından geçenleri belgeleyerek kentin tarihi ile birlikte kendi tarihlerini de oluşturma isteğiydi. Bu bağlamda yaşadıklarını unutmamak ve unutturmamak, sonraki nesillere de buraların sahibi olduklarını ispat etmek, onlara ortak bir geçmiş sunabilmek amacıyla kent müzelerinin ilk örnekleri oluşturulmaya başlamıştır (Bilgiç, 2009: 56). 20. yüzyılın ikinci yarısında katılımcı yerel yönetim anlayışının öne çıkmasıyla önem kazanan kent müze ve arşivleri, kentlerde yaşanan değişim ve gelişimin sergilendiği, paylaşıldığı kentsel hizmet kurumları olarak farklı bir işlev üstlenmiştir. Böylelikle Kent Müzeleri, kentin geçmişiyle bugününü birbirine bağlayan, geleceğe uzanan bir bütünlükle, kentlinin gelişim sürecine katılımını ve kentine sahip çıkmasını sağlamaktadır.
Kapsamı, içeriği, işlevleri ve etkinlikleri çeşitlenen kent müzeleri, yeni dönemle birlikte geçmiş kültürün belge ve objelerini derleyen, sergileyen, depolayan durağan mekanlar olmanın ötesinde, bilgi üreten, paylaşan, çoğaltan devingen ortamlara dönüşmüştür. İlk Kent Müzeleri’ndeki dar bakış açısı, 20. yüzyılla birlikte yerel yönetim anlayışının öne çıkmasıyla değişime uğramıştır. Bu değişim sayesinde Kent Müzeleri, toplumun tüm kesimlerine ulaşmak için yeni politikalar geliştirmiştir (Albayrak, 2014: 24 ).
Dünyada ilk kent müzelerinin 19. yüzyılda ortaya çıkışı, nedenleriyle birlikte ele alındı. Şimdi ise o tarihlerde kurulan ilk kent müzelerinden örneklere yer verilecektir. Bunlardan ilki, Bratislava Kent Müzesi’dir. 1868 yılında kurulan Bratislava Kent Müzesi, Bratislava’nın tarihini kronolojik olarak anlatmaktadır. Müzede, ilk çağlardan itibaren kentin tarihi değerlerini yansıtan arkeolojik buluntular, etnografik eşyalar ve tarihsel belgeler yer almıştır. Ayrıca kentteki zanaat, bağcılık, endüstri ve tıp faaliyetlerinin yanı sıra tarihi, kültürel ve sosyal hayata dair belgeler ile kullanılan madeni paraları da içeren çok sayıda koleksiyon bulunmaktadır (Albayrak, 2014: 25).
Şu anda dünyada Melbourne Kent Müzesi, Atina Kent Müzesi, Birmingham Kent Müzesi, Köln Kent Müzesi, Bratislava Kent Müzesi, Portsmouth Kent Müzesi, Hiroşima Kent Müzesi, Stockholm Kent Müzesi ve Londra Kent Müzesi gibi önde gelen kent müzeleri, kentin farklı dönemlerine ait kültürel, tarihi ve kentsel yaşama ait bilgilerini, o kentin bir nevi hikâyesini görsel ve işitsel malzemelerle canlandıracak şekilde, kentlilik bilincini canlı tutmaya çalışmaktadırlar (Bilgiç, 2009: 58).
İlgili Yazılar
Kent müzelerinin Türkiye’deki seyri ise son 15 yıla dayanmaktadır. Kentlere doğru ivme kazanan kentleşme hareketleri neticesinde, kaybolmaya yüz tutan kent kimliği, kent kültürü ve toplumsal belleğin yeniden kazanılması için unutulan değerlerin bir an önce derlenmesi gereği ortaya çıkmıştır (Bilgiç, 2009: 58).
Türkiye de belirli başlı Kent Müzeleri ise; Alanya, Hüseyin Azakoğlu Kent Müzesi ve Kent Belleği Merkezi, Beypazarı Kent Tarihi Müzesi, Bolyadin Kent Müzesi, Bornova Kent Arşivi ve Müzesi, Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi, Çorum Kent Arşivi, Darende Kent Müzesi, Erbaa Kent Müzesi, İncesu Kent Belleği Müzesi, İnegöl Kent Müzesi, Kadirli Kent Müzesi, Karaman Kent Kültür Müzesi, Kdz.Ereğli Kent Müzesi, Kemaliye Kent Müzesi, Kayseri Kent ve Mimarsinan Müzesi, Kozan Kent Müzesi, Kütahya Kent Tarihi Müzesi, Niksar Kent Müzesi, Osmaniye Belediyesi Kent Müzesi, Ödemiş Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi, Safranbolu Kent Tarihi Müzesi, Samsun Kent Müzesi, Seydişehir Kültür Evi Müzesi, Simav Kent Müzesi, Şanlıurfa Kent Müzesi, Uşak Kent Müzesi, Uzunköprü Kent Müzesi, Yalova Kent Müzesi vb sayılabilir (https://www.cekulvakfi.org.tr/proje/kent-muzeleri-ve-arsivleri).
KAYNAKÇA
Ayhan Albayrak; “Kent Müzelerinde Barış Kültürü: Adalar Müzesi Örneği”, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2014.
Mahir Bilgiç, “Kent Kimliğinin Sürdürülmesinde Kent Müzelerin Rolü: Antakya Kent Müzesi Örneği”, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Burdur, 2019.
Kent Tarihi Müzeleri ve Arşivleri, Çekül Vakfı-Tarihi Kentler Birliği Yayınları, Kılavuz Kitapçıklar Dizisi 2, İstanbul, 2013.
https://www.cekulvakfi.org.tr/proje/kent-muzeleri-ve-arsivleri
Uzm. Arkeolog Halil Özkan
halilozkan051@gmail.com