Hindistan’da ilk inşa edilen bahçe-mezar, ikinci Mugal İmparatoru’na atfedilen olağanüstü Hümayun Şah Türbesi idi. Agra’da, kendisinden yaklaşık bir asır sonra inşa edilmiş olan dünyaca ünlü Tac Mahal de dahil olmak üzere, Mugal İmparatorluğunun egemenliği süresince başlıca mimari yenilikleri etkilemek üzere gelmiş olan Hümayun Şah Türbesi, böylesine görkemli bir anıttır. Bu türbenin inşası Mugal bahçe-mezar yapısının zirvesinin sembolü olmuştur.
Hümayun Şah, 16. yüzyılda yaşamıştır. 1556’daki ölümü üzerine Hümayun Şah, ilk olarak Delhi’deki bir kale olan Purana Quila’ya gömülmüştür. Kale, Hindu İmparator Hemu tarafından ele geçirildiğinde Hümayun Şah’un bedeni kaçan Mugaller tarafından çıkarılmış ve Pencap, Kalanaur’a götürülmüştür. 1569-70 yıllarında, Hümayun Şah’un ölümünden 14 yıl sonra, ilk karısı Bega Begum, merhum eşi için Delhi’de bir türbe yapılmasını istemiştir. Türbenin tasarımından sorumlu olan kişi Bega Begum tarafından seçilmiş Pers mimar Mirak Mirza Ghiyas’tı. Belki de Ghiyas’ın sayesinde türbe Pers mimarisinden son derece etkilenmişti.
Türbenin bulunduğu bahçe, Cennet Bahçesi’ni simgelemekte ve köklerini Farsça char bagh (dört bahçe) tamlamasından almaktadır. Hümayun’un saltanatı sırasında, Mugal Bahçesi olarak da bilinen bu bahçe düzeni, Hindistan’da daha yeni yeni ortaya çıkarken, Mugal İmparatorluğu süresince bahçe tasarımının benzerleri yapılmıştır. Hümayun’un son dinlenme mekanını çevreleyen Pers ilhamlı bahçeler, geçitlerle dört bölüme ayrılmıştır. Her geçidin ortasında, havuzlara bağlanan sığ bir su kanalı vardır. Çevrili alana girişler güney ve batı tarafında yer almakta ve çift katlı geçitler halinde bulunmaktadır. Ek olarak, sırasıyla doğu ve kuzey duvarlarının merkezinde yer alan bir baradari (pavilyon) ve bir hamman (banyo odası) vardır. Bahçenin ortasında bir dizi hücre üzerinde yükselen 7 metre yüksekliğinde teraslı bir platform bulunmaktadır. Bu hücrelere, kenarları boyunca küçük kavisler yoluyla erişilebilmektedir. Bu platform Hümayun’un gerçek mezarının bulunduğu yerde bulunmaktadır.
Türbenin kendisi kırmızı kumtaşından yapılmış iki katlı bir yapıdır. Anıtın tasarısı kare olmasına rağmen, yivli kenarları ise dört uzun ve dört kısa kenarlı düzensiz bir sekizgen görüntüsü vermektedir. Binanın üstünü 42,5 m yüksekliğinde bir Pers çift kubbesi (bu tür bir mimari tekniği kullanılan ilk Hindistina ait anıt) kaplamaktadır. Bu kubbe, ayrı bir Hint mimari özelliği olan chhatri ile kuşatılmıştır. Ancak iki farklı kültürden gelen bu mimari unsurlar birbirlerini uyumlu bir şekilde tamamlamakta, Pers ve Hint mimari stilleri arasındaki sentezin bir örneğini sergilemektedir.
İlgili Yazılar
Yapının iç kısmı büyük bir sekizgendir. Bu sekizgenin merkezinde, güney cepheden bir geçitle ulaşılabilen Hümayun’un mezarı bulunmaktadır. Sekizgen üzerinde tüneller ve koridorlar ile birbirine bağlı tonozlu tavan bölümleri vardır. Hümayun’a ek olarak, ailenin diğer üyelerinin mezarları da yapıda bulunabilmektedir. Onlar merkezi odanın çapraz kenarlarındaki köşe bölmelerinde bulunmaktadır. Toplamda yaklaşık 150 mezarın olduğu ve bu yüzden de türbenin ‘’Mugal hanedanlığının kabristanı’’ olarak tanımlandığı iddia edilmiştir.
20. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde, Hümayun Şah Türbesi, duvarcılık ve taş işçiliği kırılmış ve çatlamış, bahçeler kurumaya başlamış olduğundan bakıma ihtiyaç durumdaydı.1997 yılında, türbeyi çevreleyen bahçenin restorasyonu, Ağa Han Kültür Vakfı tarafından üstlenilmiş ve 2004 yılında tamamlanmıştır. Ancak 2007’de, Ulusal Karayolu-24’ten altı şeritli bir bağlantı için bir proje sunulmuştur. Bu proje, Hümayun’un Türbesini kirliliği arttıracağı ve anıta trafiği daha da yakınlaştıracağı için tehdit altında bırakacaktı. Muhalefet sonucunda da proje reddedilmiştir. Aynı yıl içerisinde, türbenin üzerinde büyük anıtı eski ihtişamını geri getirecek daha ileri koruma çalışmalarına başlanmıştır.
2018 Haziranında, türbenin yakınında 16. yüzyıldan kalma bir Mugal anıtı olan Sabz Burj’un kubbeli tavanında katmanların altına gizlenmiş Mugal hazinesini, mavi, sarı, kırmızı, beyaz ve altın renkli gizli boyamaları keşfeden arkeolog ve çevreciler arasında büyük bir heyecan yaşanmıştır. İlk kez 16. yüzyılın başlarında yapılmış duvar resimleri Delhi’de anıtın üzerinde bulunmuştu.
Daha fazla bilgi için tıklayınız
Çeviri: Gülnihal Kafadar
Kaynak
Ancient-Origins