İzmir’e 70 km’lik bir karayolu ile bağlanan Foça, İzmir’in kuzeyinde yer alan bir sahil ilçesidir. Bütün Ege’de eski dokusunu nispeten de olsa koruyabilmiş az sayıdaki sahil yerleşimlerinden birisi Foça. Eski ve Yeni Foça olarak iki bölümlü bir ilçe. Korunmuş ve yeniden restore edilmeye çalışılan Eski Foça tertemiz denizi ve ilgi çekici tarihi ile toprağına ayak bastığınız ilk anda sizi büyülüyor. Taş sokakları, Osmanlı Dönemi Türk hâkimiyetinin izlerini taşıyan evleri…
Kent Antik Çağda bir İyon yerleşimi olarak ortaya çıktığında denizde yaşayan foklardan dolayı Phokaia adını almış, günümüze Foça olarak gelmiştir. Foçalılar şimdilerde kentin adının da geldiği nesli tükenmekte olan Akdeniz foklarını korumak için savaşıyor. Akdeniz Foklarını kentin simgesi haline getirmek için çabalıyorlar. Aslında Eski Foça’nın simgesinin horoz olduğu görülüyor. Dirliğin ve erken uyanışın sembolü horoz! Foça’ya girince bir horoz heykeli ile karşılaşabilirsiniz. Açıkçası ben gittiğimde karşılaşmadım. Yüzlerce, yüzlerce yıl önce Phokaialılar, yani Foça’nın eski sakinleri tahtadan horoz heykellerini meclislerine, tapınaklarına ve gemilerinin burunlarına koyarlarmış. Bu günlerde bile hala kentte saklı olduğuna inanılan altın horozu bulmak için birçok defineci Foça’da geziyor. Kim bilir? Belki bir gün gerçekten bulabilirler. (Tabi bunu yaparken onca tarihi eseri tahrip ettiklerini düşünürsek böyle bir şeyin olmadığını anlamaları için bir çalışma yapılmalı bence)
Foça ülkemizde koruma altına alınan 12 Çevre Özel Koruma Bölgesinin içerisinde yer almaktadır. Doğal güzellikleri açısından bu durum oldukça önemlidir. Bu unvanı almasını sağlayan en önemli etken adını aldığı Akdeniz foklarıdır.
Foça Antik Dönemin önemli kalıntılarına sahiptir ancak antik iyon kentinin büyük bir kısmının bugünkü kent yerleşiminin altında kaldığı düşünülmektedir. Bugüne kadar yürütülen çalışmalardan ele geçen önemli eserler bulunmaktadır; halen yürütülen çalışmalar sonucunda birçok kalıntı ortaya çıkartılmaktadır. Antik Yunan dönemi eserleri her ne kadar göze çarpsa da Foça’ da İyon egemenliği sonrası bir tarihinde varlığı göz önünde bulundurulmalı. Liman Kutsal Alanı’nın bulunduğu kayalığın üzerine oturtulan antik surun üzerinde Roma, Ceneviz ve Osmanlı onarımları görülebilir. Bunlardan en göz alıcı olanlarından birisi 16.yy gibi yapıldığı düşünülen yel değirmenleridir. Foça’ya gelirken indiğiniz yokuşun solunda yer alan tepede üç yel değirmeni göze çarpar hemen. Ne yazık ki sadece bir tanesi sağlam olarak ayakta kalabilmiştir. Artık yıkılmaya yüz tutan yel değirmelerinin tamiratı için çalışmaların yapıldığı belirtilse de yel değirmenlerini görmek için tepeye tırmandığınızda böyle bir çalışmanın olmadığını net bir şekilde görebilirsiniz. Tarihi Antik Yunan ve İran’a dayanan yel değirmenlerinin diğer Antik Yunan dönemi, Osmanlı dönemi eserleri kadar önem görmemesi Foça’nın en büyük eksikliklerinden biridir. Özellikle Ege’de hemen her ilçede gördüğümüz tarihi yel değirmenlerinin neredeyse tamamı tahrip edilmektedir.
İlgili Yazılar
NOT: Yel değirmenlerinin Foça’da görülebilecek en güzel gün batımı manzaralarından birine sahip olduğunu düşünüyorum. Temmuz ayında deniz ile güneşin kavuşmasını izlemek isteyen herkese tavsiye ederim.
Yel Değirmenlerinin şehrin gardiyanlığını yaptığı ülkemizin diğer cennet köşeleri şu şekildedir; Bodrum (Muğla), Gölyazı (Bursa), Datça (Muğla), Marmaris (Muğla), Cunda (Balıkesir), Foça (İzmir), Yenipazar (Aydın), Didim (Aydın), Göynük (Bolu).
Yazı: Gülfer Avşar