“Hey gidinin efesi,
Efesi, efelerin efesi”
Der anonim bir türkü bizim oralarda. Son Zeybekler’den birisi olan ve de Efelerin Efesi lakabıyla anılan Yörük Ali Efe için söylenmiştir zamanında.
1895 yılında, Kavaklı, Sultanhisar, Aydın’da dünyaya gelen Yörük Ali Efe’nin babası Sarıtekeli aşiretinden Abdi, annesi ise Atmaca aşiretinden Fatma idi. Henüz bebek yaşlarındayken babasını kaybetmesi üzerine annesi ile beraber büyüyen Yörüklü Ali, kendisine Atçalı Kel Mehmet Efe’yi örnek alıyor ve büyüdüğünde Zeybek olmayı arzuluyordu. 1916 yılında Osmanlı Ordusu’na alınan ve Kafkas Cephesi’nde Ruslar’la savaşan Yörük Ali, Sarıkamış Trajedisi’nin ardından ordudan ayrıldı ve doğduğu köye geri döndü.
Dönüşünden sonra Yunanların Aydın’daki faaliyetleri nedeniyle Alanyalı Molla Ahmet Efe komutasında bulunan Zeybek grubuna katıldı. Bir süre Aydın dağlarında dolaşan Yörük Ali, Alanyalının bir çatışmada ölmesi üzerine grubun hakimiyetini ele alarak “Yörük Başı” anlamına gelen “Efe” unvanına kavuştu.
15 Mayıs 1919 tarihinde Yunan Ordusu’nun İzmir’e çıkartma yapması ve bölgenin etrafını ele geçirmesi üzerine Ali Efe, aralarında Kıllıoğlu Hüseyin Efe’nin de bulunduğu pek çok Zeybek’i bir araya toplayarak işgalci güçlere karşı direnişe başladı. Böylece 16 Haziran 1919 tarihinde Malgaç’daki tren istasyonunda bulunan Yunan güçlerine düzenledikleri sürpriz baskın sonucunda işgalcilere büyük kayıplar verdiren Zeybekler, Kurtuluş Savaşı’nın ilk zaferini kazanmış oldular.
Yörük Ali Efe ve güçleri 1920 yılının Kasım ayında Türk Silahlı Kuvvetleri’ne katılarak mücadeleyi burada sürdürdüler; Yörük Ali Efe ise albay rütbesini kazandı. Cumhuriyet’in ilanından sonra ordudan istifa eden ve İzmir’e taşınan Ali Efe burada altı yıl yaşadıktan sonra Yenipazar’a taşındı ve hayatının sonuna kadar burada yaşadı. 1951 yılında geçirdiği bir araba kazası sonucunda ağır yaralandı ve de tedavi amacıyla gittiği Bursa’da hayatını kaybetti. Yenipazar’da bulunan evinin bahçesine gömülen Ali Efe’nin yaşadığı ev, 2001 yılında müzeye çevrildi.
İlgili Yazılar
Yörük Ali Efe Evi Müzesi
Aydın’ın Yenipazar ilçesi merkezindeki evi 1980’li yıllarda çıkan yangında tamamen yanmıştır. 1995 yılında Aydın Valiliği tarafından Kültür Bakanlığı’na yapılan öneri kabul edilmiş, Yörük Ali Efe’nin mirasçıları evin müze yapılması koşulu ile evi Kültür Bakanlığı’na bağışlamışlardır. Tahsis işlemleri 1999 yılında tamamlanmıştır. Evin aslına uygun restorasyonu ve bahçe düzenleme çalışmaları sonucu açılışa hazır hale getirilmiştir. Yörük Ali Efe’nin Muslukuyu Mezarlığı’ndaki mezarı da Bakanlar Kurulu kararı ile müze bahçesindeki yerine taşınmıştır. Yörük Ali Evi Müzesi Aydın Müzesi Müdürlüğü’ ne bağlı bir birim olarak 8 Haziran 2001 tarihinde ziyarete açılmıştır. Müze girişi ücretsizdir ve haftanın her günü ziyaret edilebilmektedir.
Yörük Ali Efe Müzesi Ziyaret Saatleri Yaz Dönemi: 08:30-19:00
Yörük Ali Efe Müzesi Ziyaret Saatleri Kış Dönemi: 08:30-17:30
Yazı ve Fotoğraflar: Gülfer Avşar
