Zohar’da imanlı insanların Lilith’den korkması gerektiği yazmaktadır. Eğer bir insanın imanı tamsa, Rab onu çocuğunun korunması için üç melek yollar ve melekler çocuğa göz kulak olurlar, Lilith çocuğa zarar veremez. Ama bir adamın imanı yoksa onun ruhu pisliğe çekilir ve Lilith o kişinin çocuğuna musallat olur. Eğer çocuğu öldürürse ruhunu emer ve ruhu asla bırakmaz.
Ortaçağ kaynaklarında Lilith ve Âdem’in hikâyesini 10. yüzyıla ait olan Midrash Abkir’den alıntılayarak anlatılmaktadır. Bu metinlerde anlatıldığına göre, Adem kusursuz bir azizdir. Ölümünün yakınlaşdığını anlayan Âdem, Havva’dan uzaklaşır ve yalnız uyumaya başlar. Lilith, metinde geçen ismi ile Pizna ya da Zohar’da geçtiği haliyle iki dişi ruh ( Lilith ve Naamah ) Âdem’i uyurken bulurlar, güzelliğinden etkilenirler ve onunla yatarlar. Bu birliktelikten kuyularda, tuvaletlerde pusuda bekleyen ve insanları yoldan çıkaran iblisler doğar. Ayrıca Mishnah ‘ın Niddah bölümünde Lilith, yarı insan kanatlı bir dişi iblis olarak tanımlanır.
Lilith’in özellikle Hristiyan yazarlar aracılığı ile Avrupa’ya taşınması toplumda açıklanamayan olayların bir şekilde Lilith’e mal edilmesine neden oldu. Cadılar ve büyücü kadınlar Lilith ile özdeşleştirildiler. Kan emici özelliklerinden dolayı Lilith vampirler ile de özdeşleştirilmiştir. Böylece Avrupa folklöründe yer alan vampirler için bir köken bulunmuş olur
On dokuzuncu yüzyılda Yahudilerin aileler için Lilith ciddi bir tehditti ve Lilith’i evden, dolayısı ile bebeklerinden uzak tutmak için uyguladıkları bazı ritüeller vardı. Yeni doğan bir bebeğin doğduğu odanın duvarına kireç ile bir daire çizilir ve içine : ‘’Adem ve Havva Lilith’den uzak durun’’ yazılıdır. Aynı daire içerisine aynı zamanda çocukları koruyan üç meleğin isimleri olan Senoy, Sansenoy ve Semangelof’da yazılırdı. Özellike yeni ayın çıktığı günlerde, eğer bebek rüyasında güler veya oda da yalnız kaldığı sırada gülmeye başlarsa, Lilith’in çocuklar ile oynadığı ve onları kandırmaya çalıştığına inanılırdı. Bebeğin güldüğünü gören ebeveyn parmağı ile bebeğin burnuna vurur ve şunları söylerdi: ‘’Sana burada miras ya da porsiyon yok, burada hoş karşılanmıyorsun. O halde izin ver ‘Wihi no’am’’ duasını üç kere ezberden okusun, sonrasında buradan git Pelonith (Lilith) ‘’ .
Süleyman’ın Lilith üzerindeki hâkimiyeti Ortaçağ Arap ve Yahudi demonolojisinde önemli bir rol oynamaktadır. Süleyman Mührü’nün Lilith’i kaçıran bir özelliği olduğuna inanılıyordu.
Mishnah ‘ın Niddah bölümünde Lilith, yarı insan kanatlı bir dişi iblis olarak tanımlanıyor.
AVRUPA EDEBİYATINDA VE SANATINDA GÖRÜLEN LİLİTH ÖRNEKLERİ
Lilith’in yılan formu alması sadece Yahudi din adamları tarafından değil, hristiyan din adamları tarafından da kabul görmüştür. Bu görüş toplumda da kendisine yer bulmuş olmalı ki 13.yüzyılda Notre Dame Kilisesi’nin yüksek kabartmalarında, Michalengelo’nun 16.yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenen ‘’ İlk Günah ve Cennetten Kovuluş’’ freskinde ve 16.yüzyılın sonunda Cornelius van Haarlem’in ‘’ İlk Günah ve Cennetten Kovuluş ‘’ isimli yağlı boya tablosunda Lilith figürü kullanılmıştır. Lilith, bu eserlerde Adem ve Havva’yı ilk günaha teşvik eden yılan şeklinde betimlenmiştir.
İngiliz ressam Dante Gabriel Rossetti’nin yaptığı “Lady Lilith” tablosunda bu cadı, Victoria Dönemi’nin güzellik anlayışına uygun olarak tasarlanmış ve gösterişli dekoltesiyle uzun kızıl saçlı, biraz dolgun, etli dudaklarla resmedilmiştir.
Lilith her ne kadar toplumda korku uyandıran bir figür olsa da 19.yüzyıla gelindiğinde sanatçılar için cezbedici bir figür haline geldiğini görüyoruz. Psikanaliz uzmanı Siemund Hurwitz’e göre Lilith ve Adem arasında süren mücadele çağlar boyunca süren kadın – erkek mücadelesinin toplum bilincine olan bir yansımasıydı.
Alman Edebiyatı’nda Goethe 1808 yılında yayınlanan Faust isimli eserinin ‘’ Walpuring Gecesi’’ isimli bölümünde Lilith’den bahsedilir. Faust’un ‘’ Bu kim? ‘’ sorusuna Mephisto ‘’ Lilith ‘’ cevabını verir ve özelliklerini sayar.
Fransa’da Victor Hugo’nun tamamlayamadığı La fin de Satan isimli kitabında dünyayı kurtarmak üzere yeryüzüne Lilith yeryüzüne ineceğini yazmıştır.
İngiltere’de Victoria Dönemi şairi Robert Browning 1883 yılında ‘’Adem, Lilith ve Havva’’ isimli şiirini yayınlamıştır. 1895 yılında İskoç yazar George MacDonald, ‘’ Lilith ‘’ isimli kitabını yayınlamıştır. Lilith bu kitapta mitolojik özelliklerine bağlı kalınarak uzun saçlı, soluk derili, çocukları yiyen bir vampir olarak tanımlanmıştır.
Lilith özellikle bu dönemden sonra edebiyatın önemli figürlerinden birisi haline gelmeye başlamıştır. Günümüzde ise pek çok internet görselinin, bilim kurgu romanının, dizilerin ve bilgisayar oyunlarının ana figürlerinden birisidir.
Kötü Kadın “Lilith” İyi Kadın “Havva” Bölüm – 3
İlgili Yazılar
Kötü Kadın “Lilith” İyi Kadın “Havva” Bölüm – 1
Devam Edecek…
Yazı: Uğurcan Uludağ, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klasik Arkeoloji, Yüksek Lisans Öğrenci,
u-can@windowslive.com
KAYNAKÇA
Patai 1964 R. Patai, ‘’ Lilith ‘’ The Journal of American Folklore, Vol 77, 295 – 314.
Hoffeld 1968 J. M. Hoffeld, ‘’ Adam’s Two Wives ‘’ The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol 26, 430-440.
Russel – Briggs 1981 W . M. S. Russell ve K. M. Briggs, ‘’ The Legends of Lilith and of the Wandering Jew in Nineteenth-Century Literature’’ Folklore, Vol 92, No. 2, 131 – 140.
Dan 1980 J. Dan, ‘’ Samael, Lilith, and the Concept of Evil in Early Kabbalah ‘’ AJT Review, Vol 5, 17-40.
Kitab-ı Mukkades
Graves – Patai 1965 R. Graves – R. Patai, ‘’ Hebrew Myths: The Book of Genesis’’ The Journal of American Folklore, Vol 78, 356-358.
Zohar
Rosenberg 2006 Rosenberg, Dünya Mitolojisi – Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi, Ankara, 2006, s. 22.
Acıpayamlı 1974 O. Acıpayamlı, Türkiye’de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü, Yayın No.68, Araştırmalar Serisi No.57 Erzurum, 1974, s. 11.
Erhat 1993 A. Erhat, Mitoloji Sözlüğü, İstanbul 1993.
Özbay 2004 E. Özbay, ‘’ Adem – Havva – Lilith Figürleri İzlediğinde Bir Olanaksızlık Miti: Aşk ‘’ İdil Dergisi, Cilt 2, Sayı 10, İzmir, 2004 , sayfa 45, 46.
Lesses 2001 R. Lesses, ‘’ Exe(o)rcising Power: Women as Sorceresses, Exorcists, and Demonesses in Babylonian Jewish Society of Late Antiquity’’ Journal of the American Academy of Religion, Vol 69, 343-375.
Gaines 2014 J. H. Gaines, ‘’Lilith’’ Bible History Daily, Sayı Eylül 2014.
Ercan 2014 C. A. Ercan, ‘’Mitolojide Çocuk Katili Kadınlar: Lilith, Lamia, Medea’’ Zeitschrift für die Welt der Türken, Vol 5, No 1, s. 97.