Coğrafyası
Phrygia Bölgesi günümüzde, yaklaşık olarak Ankara, Afyonkarahisar ve Eskişehir illerinin tümünü; Konya, Isparta ve Burdur illerinin kuzey, Kütahya ilininse bazı bölümlerini kapsamaktadır.
Klasik Phrygia genel olarak, doğuda Kappadokia, sonraları Galatia; güneyde Lykaonia, Pisidia bölgeleri, Kabalis, Milyas ve Kibyratis yöreleri; batıda Mysia, Lydia, Karia; kuzeyde de Bithynia ve Paphlagonia bölgeleriyle komşudur. Kolaylıkla çizilebilen bu genel şemaya karşılık, bölgenin kesin sınırlarını saptamak oldukça güçtür.
Ancak Phryglerce kutsal olan esas bölge, Helenistik Çağ’da Phrygia Epiktetos (yani Küçük Phrygia) adını taşıyordu; burası bugünkü Eskişehir ile Afyon illeri arasındaki dağlık bölgeyi kapsamaktadır. Daha doğuda Ankyra (bugün Ankara) ve çevreside önemli bir Phryg yerleşme bölgesiydi. Kızılırmak’ın doğusunda ise Boğazköy, Pazarlı, Alişar, Alacahöyük, Kültepe ve Göllüdağ gibi Phryg merkezleri vardı.
Eski Çağ’ın ünlü coğrafyacısı Strabon, Geographika adlı eserinde bize bu bölge hakkında en geniş bilgiyi vermektedir. Geographika’ya göre “Aizanoi (Çavdarhisar), Nakoleia (Seyitgazi), Kotiaeion (Kütahya), Midaeion (Karahüyük), Dorylaion (Eskişehir) Phrygia Epiktetos’un kentleridir; keza bazı yazarlara göre Mysia’ya ait olduğu kabul edilen Kadoi (Gediz) de bunlar arasında yer alır. Phrygia Epiktetos’un üstünde güneye doğru Büyük Phrygia yer alır, bunun sol tarafında Pessinus (Ballıhisar), Lykaonia ve Orkaorki bölgeleri, sağ tarafında ise Maiona’lılar, Lydia’lılar ve Karia’lılar bulunur. Epiktetos’ta Phrygia Paroreia olarak adlandırılan kısım (Phrygia’nın dağlar boyunca uzanan parçası) ve Phrygia’nın Pisidia boyunca uzanan parçasıyla Amorion dolayındaki kısımları ve Eumenia (Işıklı) ve Synnada (Şuhut) ve ondan sonra Phrygia kentlerinin en büyükleri olan Laodikeia kentiyle Apameia Kybotos olarak adlandırılan bir kent bulunur.”
Tarihi
Phrygia’nın tarih öncesi çağlardan itibaren iskân bölgesi olduğu Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik ve Tunç Çağlarına ait buluntularla kanıtlanmış durumdadır. Bu çağlara ait en önemli arkeolojik veriler Demirci höyük kazılarında ortaya çıkmıştır. Kazısı halen devam etmekte olan Şarhöyük (Dorylaion) ve araştırmaları bitmiş olan Fidanlık bölgesi, yukarı Phrygia’nın tarihi açısından önemli sonuçlar vermektedir. İ.Ö. 2. Binde bölgede Hitit egemenliği görülür. Bu egemenlik İ.Ö. 1200 yıllarında Hitit Devletinin yıkılmasıyla son bulur. Tamda bu yıllarda balkanlardan göç eden bir topluluk olan Phrygler, geniş kitleler haline boğazlar yoluyla Anadolu’ya ayak basmış Thrak boylarından biri olduğu bilim dünyasındaki hâkim görüştür. Ama bazı bilim insanları ise bu topluluğun Anadolu’nun yerel halklarından biri olduğu görüşünü savunmaktadır.
İlgili Yazılar
Phryg göçünün Balkanlar’dan İ.Ö. 1200’de ya da hemen sonra mı gerçekleştiği yoksa daha Tunç Çağı’nda mı olduğu ve Phryg etnik kimliğinin Anadolu topraklarında gelişmiş bir olgu olduğu sorularına tam bir yanıt vermek en azından bugün için çok zordur.
İ.Ö. 1200’ler de ya da daha sonraları gerçekleşen Phryg göçüne dair bilgiler özellikle Herodot ve Strabon tarafından aktarılır. İçinde, Phryglerin Anadolu’ya yerleşmeleri ve bir Phryg devletinin varlığından bahsedilen, İlyada’nın da, İ.Ö. 8.yüzyılda gerçekleşen tarihsel olayları yansıttığı kabul görür.
Phrygler, İ.Ö. 8. Yüzyılda bölgede merkezi Gordion olmak üzere güçlü bir devlet kurmuşlardır. Arkeolojik buluntuların yardımıyla Phryg Krallığı’nın sınırlarının güneyde Burdur çevresine, kuzeyde Zile Maşat Höyük ve Samsun yakınlarında Akalan’a kadar genişlediği görülür. Kızılırmak’ın doğusunda Boğazköy, Alişar, Alacahöyük, Kültepe ve Göllüdağ’da da Phryg yerleşimleri olduğu buluntular sonucu ortaya çıkmıştır.
İ.Ö. 7. Yüzyılın birinci çeyreğinde Kimmer akınlarına karşı koyamayan Phryg Devleti yıkılmıştır. Bu dönemin ardından bölgede İ.Ö. 6. Yüzyılda Pers egemenliği görülür. İ.Ö. 4. Yüzyıla gelindiğinde tarih sahnesine bu kez Büyük İskender çıkar. Anadolu’ya gelip Persleri yenerek bütün Phrygia’yı egemenliği altına almış; böylece Phrygia’da Helenistik Çağ başlamıştır. Bu dönemde Pessinus, Dorylaion, Midaion Helenistik Çağ Phrygia’sının en ünlü kentleri olmuşlardır. İ.Ö. 2. Yüzyılda Bergama Krallığı Phrygia topraklarına egemen olmuş; Phrygia’nın kuzey kısımları bu tarihten itibaren “Phrygia Epiktetos” olarak anılmaya başlanmıştır. İ.Ö. 133’de Bergama Krallığı veraset yoluyla Roma’ya bırakılınca Phrygia, “Asia” eyaletinin toprakları içerisinde kalmıştır. İ.S. 1. Yüzyıl ile 3. Yüzyıl arasında Roma İmparatorları Flavius ve Antoninler dönemi Phrygia’nın zenginlik, bereket ve barış dönemidir. 395 yılında Roma’nın ikiye bölünmesi ile de Phrygia Doğu Roma topraklarında kalmıştır.
Yazı: Tolga Candur
“PHRYGİA BÖLGESİ AZİZLERİ VE HAC MERKEZLERİ” isimli tezden alınmıştır.