Nereye Dergisi
Arkeoloji, Tarih, Gezi, Seyahat ve Yaşam Kültürü Dergisi

Papirüsten Parşömene: Bizans İmparatorluk Kütüphanesi

Kimi tarihçiler İmparatorluk Kütüphanesi’nin İskenderiye Kütüphanesi’ni yok eden yangından geriye kalan yaklaşık 100.000 el yazması cildine ev sahipliği yaptığını düşünüyordu.

0 2.278

Bergama ve İskenderiye kütüphaneleri gibi antik dünyanın büyük kütüphanelerinin yıkımından yıllar sonra Bizans İmparatorluk Kütüphanesi yaklaşık bin yıl değerli Antik Yunan ve Latin metinlerini sakladı. Bizans İmparatorluğu’nun başkentinde yer alan kütüphane İmparator II. Constantius tarafından M.S yaklaşık 357-353 yıllarında inşa edildi. Çünkü papirüsler üzerine yazılan eski metinlerin kaybolduğunu fark etmişti. Kütüphanenin manastır yazıhanesinde kâtipleri papirüsleri parşömenler gibi daha dayanıklı maddelere geçirmek olan zor bir işle görevlendirdi. Kâtiplerden sorumlu kişinin bizzat II. Constantius emrinde kütüphane denetiminde görev alan Themestios olduğu düşünülüyordu.

II. Constantius’un büstü
II. Constantius’un büstü

M.S yaklaşık 372’de İmparator Valens atası II. Constantius’un çabalarını dört Yunan, üç Latin hattat görevlendirerek devam ettirdi. Bununla birlikte bugün sahip olduğumuz çoğu Yunan klasiği Bizans İmparatorluk Kütüphanesi’nden ortaya çıkan Bizans kopyaları aracılığıyla elde edilmiştir. Fakat belli ciltler diğerlerine tercih edildi. Metinleri papirüslerden parşömenlere aktaran bu kâtipler son derece değerli olarak görülen şeyleri korumak için büyük bir çaba ve zaman harcadılar. Homer ve Helenistik tarihçileri gibi daha eski eserlere daha sonraki Latin eserlerine nazaran daha çok öncelik verildi. Buna benzer olarak Sofokles ve çağdaş filozoflar gibi daha tanınmış isimlere daha az tanınmış isimlerden daha çok önem verildi.

Muhtemelen Valens’i temsil eden mermer büst
Muhtemelen Valens’i temsil eden mermer büst

Kimi tarihçiler İmparatorluk Kütüphanesi’nin İskenderiye Kütüphanesi’ni yok eden yangından geriye kalan yaklaşık 100.000 el yazması cildine ev sahipliği yaptığını düşünüyordu. Ancak İskenderiye Kütüphanesi’nin yıkımına ilişkin kayıtlar çelişkili ve Bizans İmparatorluk Kütüphanesi’nin içeriğine ilişkin bilgiler de sınırlıdır. İskenderiye’nin uzun zamandır birçok cilde ev sahipliği yaptığı söylenmektedir. Ancak koleksiyonun farklı zamanlarda farklı yerlere taşındığı, hediye edildiği ya da yok edildiği söylendiği için tarihi belirsizdir. Sonunda İskenderiye Kütüphanesi yıkıldığında koleksiyondan geriye ne kaldığı belirsizdir. Eğer gerçekten öyleyse, Bizans İmparatorluk Kütüphanesi Eski Ortaçağ Batı dünyasındaki en geniş yazılı bilgi olabileceği ileri sürülen 100.000 cilde ev sahipliği yapmıştır.

İskenderiye Kütüphanesi
İskenderiye Kütüphanesi

Tıpkı İskenderiye Kütüphanesi’ninki gibi Bizans İmparatorluk Kütüphanesi’nin yıkım hikâyesi de belirsizdir. Hepsi olmasa da ciltlerin çoğunun M.S 475’teki yangında yok olduğu iddia edilmektedir. Ancak diğer kaynaklara göre kütüphanenin koruyucuları olan II. Constantius and Themistios yangında kaybolmuş olabilecek eserleri korumak ve tekrar kopyalamak için yorgunluk nedir bilmeden emek sarfettiler. Kütüphanenin bin yıldır koruduğu koleksiyona daha fazla zarar veren sonraki yangınların bilgileri vardır. Bununla birlikte koleksiyonun bir kısmının daha sonra 8.yy’da Şarlman tarafından ele geçirilen kütüphanede kaldığına ilişkin bazı görüşler bulunmaktadır. Benzer ciltler Şarlman’ın maiyetinde 8. ve 9. yüzyıl Rönesansı’ nı oluşturmak için kullanılırken, ciltlerin Bizans İmparatorluk Kütüphanesi’nde olduğu veya sadece Şarlman’ın Aache Kütüphanesi’nde yapılan kopyalar olup olmadığı belirsizdir.

İskenderiye Kütüphanesi’nin Yıkımıyla Beraber Neler Kayboldu?

İlgili Yazılar

Yangın hasarının yanında koleksiyon ile birlikte binanın kendisi de M.S 1204’te Dördüncü Haçlı Seferi de dâhil olmak üzere yağma ve savaşlar sırasında da zarar gördü. Şehrin Frenk ve Venedikliler tarafından yağmalanması sırasında büyük ihtimalle koleksiyonun büyük bir bölümü yok ederek yakıldı. Tarihçiler yangınlar Bizans şehrini yakıp yıktıktan sonra zamanında resmi bir İmparatorluk Kütüphanesinin varlığına ilişkin bir gösterge olmadığını ve hiçbir kayıp el yazması izi olmadığını belirtmişlerdir. Bu durum yangında nelerin yitirildiğini ve geriye yıkılacak neler kaldığını belirsiz hale getirmektedir. Şehrin 1204’te yağmalanması tarihteki en karlı ve bir o kadar da en utanç verici yağmalamalardan biriydi. Haçlıların nadir Bizans el yazmalarının bazılarını çalmış ve ardından satmış olabileceklerine inanılmaktadır.

Şarlman (solda) ve onun en büyük oğlu Pepin the Hunchback. Orjinali yaklaşık 830 yılı olan kayıp bir eserin 10.yy kopyası
Şarlman (solda) ve onun en büyük oğlu Pepin the Hunchback. Orjinali yaklaşık 830 yılı olan kayıp bir eserin 10.yy kopyası

Tüm bu yıllar ve yıkımlardan sonra geriye ne kaldığı belirsizken, kütüphane kendini 1453’te Bizans şehri ele geçirildiğinde ve kütüphane içinde geri kalan ciltler ile birlikte yıkıldığında Osmanlı İmparatorluğu’na devredilmiş buldu. Osmanlı işgali zamanında geri kalan metinlerin çoğuna ilişkin birçok bilgi mevcutken, kütüphanenin bu zamanda önceki ününe sahip olduğuna ışık tutacak bir kanıt yoktur. Aynı zamanda bizim zamanımızda kurtarılan bir kütüphane bölümü yoktur. 19.yy’da bir hekim ve doğubilimci olan Profesör Carlyle kütüphanenin Osmanlı işgali sonrası içeriklerine ulaşmayı başardı. Ancak hiçbir metnin Bizans İmparatorluk Kütüphanesi’ne dayandığına ilişkin yeterli kanıtının olmadığını belirtti.

1204’teki Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Bizans’ın ele geçirilmesi
1204’teki Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Bizans’ın ele geçirilmesi

Ancak Arşimet Yeniden yazılmış parşömeni Osmanlı sonrası fetih metinleri koleksiyonunun farklı bir boyutudur. 1840’ta ortaya çıktıktan sonra 1915’te tercüme edildi, esrarengiz bir biçimde özel bir koleksiyonun içinde bulundu ve 1998’de satıldı. Parşömen aslında Arşimet ve diğer yazarlar tarafından yazılan bir eserin 10.yy Bizans Yunan kopyasıdır. Bu Yunanca’da bilinen tek ‘‘Yüzen Cisimler Üzerine’’, ‘‘Mekanik Teoremlerin Yöntemi’’ ve ‘‘Stomachion’’ kopyasıdır. Bu metin İmparatorluk Kütüphanesi’ndeki koleksiyon evinin Osmanlı İmparatorluğu içinde bir ölçüde hayatta kaldığının ve bizim zamanımıza da ulaştığının tek kanıtı olabilir.

Arşimet Yeniden Yazılmış Parşömeni’nden bir sayfa

İskenderiye Kütüphanesi’nin Yıkımıyla Beraber Neler Kayboldu? (2. Bölüm)

Kaynak: ancient-origins

Çeviren: Belgin Avşar

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More