Günümüz Ay İsimleri Nereden Geliyor?

Romalılara özgü zaman kavramları yaşamlarımızda hala kendine yer buluyor. Papa XIII.Gregory’nin Gregoryen Takvimi tarafından düzenlenen takvimde; doğum günleri, evlilik yıldönümleri ve resmi tatiller düzenlenmiştir. Bu takvim M.Ö.45’te ortaya çıkan Julius Caesar’in takviminin yeniden düzenlenmiş versiyonudur. Ay isimlerinin kökenleri Romalı tanrılara, liderlere, Roma festivallerine ve rakamlarına dayanmaktadır. Eğer hiç neden 12 ayın yedinci, sekizinci, dokuzuncu ve onuncu aylarının September (Eylül), October (Ekim), November (Kasım), December (Aralık) isimleri ile son bulduğunu merak ettiyseniz, Romalıları bundan sorumlu tutabilirsiniz.

Antik Dönem Takvimleri Hakkında Tüm Yazılarımıza Buradan Ulaşabilirsiniz

Romulus Takvimi

Roma takvimi aslında on aya sahipti. Bu takvim Roma’nın efsanevi kralı Romulus’a atfedilmiştir. Geleneğe göre Romulus takviminde ilk ay Romulus’un babası olduğu söylenen Roma savaş tanrısı Mars’dan esinlenilerek Martius adını almıştır. Bu ayı Aprilis (Nisan), Maius (Mayıs) ve Iunius (Haziran) ayları takip eder. Bu ayların Roma tanrılardan ya da kültürünün değerlerinden türetildiğini söylemek yanlış bir yorum olmaz. Bunlardan sonra gelen aylar çok daha basit bir şekilde beşinci ay (Quntilis), altıncı ay (Sixtilis) ve devamında onuncu ve son ay olan December (Aralık)’a kadar bu böyle devam eder.

Bu takvime daha sonrasında iki ay daha eklendi; Ianuarius (Ocak) ve Februarius (Şubat), yılın başlangıcı Roma’nın ikinci kralı Numa’ya atfedilmiştir. Artık ay sayısı 12 olmasına rağmen ayların sıralarında herhangi bir değişiklik yapılmadan aynen korunmuştur.

Bir Yılda Neden 365 Gün Var? Detayları Bu Yazımızda

Tanrılar ve Ritüeller

January (Ocak) ayı ismini Roma’nın ikiyüzlü geçmiş ve gelecek tanrısı Janus’tan alır. Şubat ayı (February) ise ritüellerde arınmak -februum- fiilinden ya da arınmak için kullanılan gereçlerden- februa-  türetilmiştir. Kuzey yarımkürenin bahar hazırlıklarına girmesini temsil eder.

Februa, evlerin buğday ve tuzla arındırılması, rahipler tarafından yaprak ve yüzülmüş keçi derisi giyildiği bir arınma ayıdır. Bu derilere her yıl Şubat ayının 15’inde Lupercalia Festivali’nde kullanılmak üzere iyi bakılırdı. Deriden pelerinleri hariç çıplak genç erkekler, kadınları kırbaçlamak için Roma’nın kutsal alanında koşarlardı. Bu antik çıplak koşu verimliliği arttırmak ve şehrin arınması amacıyla düzenlenirdi.

Bazı ayların kökenleri hakkında Romalılar bile tartışmaktadır. Herhangi bir fikir birliğine varılamamıştır. Tanrıça Aphrodite’den sonra Nisan ayının April olarak adlandırıldığına dair bir söylem vardır. Aphrodite’in deniz köpüğünden (Eski Yunanca’da aphrosin) doğduğuna inanılırdı. Aphrodite’in Roma mitolojisindeki karşılığını Venus olarak görmekteyiz. Troya’dan İtalya’ya kaçan ve Roma halkını oluşturduğuna inanılan Aeneas (Ege)’ın da annesidir. Diğer bir söylem de Latince fiil aperio “ben açarım” dan türetilmiştir. Şair Ovidius’un yazdığına göre;

“Nisan’a açma ayından ötürü bu ismin verildiğini söylerler, çünkü baharla beraber her şey açılır, topraktan soğuk tabaka kalkar, toprak bereketine kavuşur”

Benzer bir fikir ayrılığı Mayıs ve Haziran aylarının kökenlerinde de görülür. Roma’nın erkek vatandaşlarının maiores (yaşlılar) ve iuniores (gençler) olarak ikiye ayrılışından ileri gelir. Buna rağmen, bu iki ayın isimlerinin tanrılardan geldiğine de inanılmaktadır. Nymphe Maia, yeryüzüyle bağdaştırılmıştır ve buradan hareketle ona kendi adını –May- verir. Juno ise Kadınların ve savaşların tanrıçasıdır. Haziran ayı -June- ile onurlandırılmıştır.

Antik Mezopotamya’dan Günümüze Ay İsimlerinin Değişimi

İmparatorların Aylara Verdikleri İsimler

Roma Cumhuriyeti Dönemi’nin sonuna kadar yılın ikinci yarısındaki ay isimlerinin sıralaması değiştirilmeden korunmuştur. M.Ö.44’te Quintilis (Latince beşinci) Iulius olarak yeniden adlandırıldı. Diktatör Julius Caesar’ın doğduğu ay olarak kutlandı.

Bu değişiklik Caesar’ın suikaste uğramasının ardından da devam etmiştir. M.Ö.8.yüzyılda Caesar’ın evlatlık oğlu ve varisi imparator Augustus onuruna Sextilis (altıncı) ayı değiştirilmiştir. Bu ay onun doğduğu ay olmamasına rağmen (Eylül doğumludur), Mısır’ın ele geçirildiği ve ilk konsülün başlangıç tarihidir.

Bu değişim durumu son 4 ayda-September, October, November, December- bugün yeni isimlerinden hiçbiri geriye kalmasa da sonraki imparatorlara uygun olması için bırakılmışlardır. Domitian September, imparator olduğu aydan ileri gelerek, Germanicus’un Almanya üzerindeki zaferinden ötürü, October doğum ayı, kendisinden sonra Domitianus alçak gönüllükle yeniden adlandırdı.

Buna rağmen, Dominitian’nın kendini beğenmişliği Commudus’un megalomanlığı ile kıyaslanacak olursa oldukça sönük kalacaktır. Tüm ayları yeniden kendi imparatorluk unvanları ile yeniden adlandırmıştır. Amazonius (January-Ocak), Herculeus (October-Ekim) gibi.

Eğer bu unvanlar Commodus’un ölümünün ardından hala yaşıyor olsaydı, yılın son ayının yanlış sıralama adına sahip olması problem olmazdı. Fakat  Noel’i Exsuperatorius (Lat.zafer kazanan) ayının 25’inde kutlayacaktık.

Miladi Takvimin Kökenleri Bu Yazımızda

Çeviri: Ecem Eralp Güner