Büyük Yokedici Vandalların Kökenlerini Keşfetmek

Vandal kelimesi günümüzde varlıkları/mülkleri yok eden ya da bunlara zarar veren kişi olarak tanımlanıyor olabilir. Tarihsel olarak konuşursak, Vandal, “ Baltık denizinin güneyinde Vistül ve Oder nehirleri arasında yaşamış, M.S 455’de Roma İmparatorluğu’nun değişik eyaletlerini Galya (Gallia), Galiçya, Endülüs (Hispania Baetica), Kuzey Afrika ve Akdeniz adaları, yağmalamalarıyla tanınan Germen kavimlerinden birinin üyesi anlamına geliyordu. Daha sonraları, ‘vandal’ kelimesi, mal ya da mülkleri tahrip eden yada yok eden kişileri tanımlamak için kullanıldı.

Vandalların Belirsiz Kökenleri

Vandalların erken tarihleri hakkında pek az şey biliniyor. Vandalların İskandinavya’dan (merkezi İsveç’te Vendel adlı bir cemaat var) çıktıkları, güneye doğru Silezya bölgesine göç ettikleri ve sonunda Romalılarla temas ettikleri düşünülüyor.

Romalıların Vandallara yaptığı ilk atıf Plinius’un Doğal Tarih adlı eserinde bulunabilir. Bu yazara göre, Vandallar ya da Vandili, beş Germen kaviminden biriydi ve daha küçük birkaç klandan oluşuyorlardı: “Beş Germen ırkı vardı; bir anlamda Burgundlar’a dahil olan Vandallar Gepidler, Cariniler, Gotlar.”

Diğer yazarlar, Taticus ve Batlamyus da Vandallardan bahsetmişlerdir. Fakat Lugii terimini kullanmışlardır. Bununla birlikte, Plinius’unki gibi Vandallara ilişkin bu nevi yorumlar tesadüfen yapılmıştır. Dolayısıyla, mevcut edebi kaynaklarda Vandalların erken tarihleri ​​hakkında söylenecek çok şey yoktur.

Romalılar ve Vandallar geçici bir barış antlaşması yapıyor

Vandallara dair başka bir önemli referans, Cassius Dio’nun Roma Tarihi’nde bulunabilir. Dio bu çalışmasında, Marcomannic Savaşları sırasında (M.S 166-180) Astingi (Hasdingi)^[1] adındaki bir kabilenin Daçya^[2]’ya girdiğini ve Roma İmparatorluğu’na bağlılıklarını sunduklarından bahseder.

Raüs ve Raptus adındaki kabile şefleri tarafından yönetilen Astingiler, aileleri ve mallları ile Roma’ya gelerek sadakatlerini sunmaları karşılığında toprak ve para almayı umut etmişlerdi.

Fakat teklifleri reddedilen kabile, Costobocileri^[3] yendikten sonra Daçya’daki Roma bölgelerini talan etmeye başladılar. Ancak başarıları uzun sürmedi ve Lacringi^[4] tarafından kararlı bir şekilde yenilen Astingi, Romalılara karşı düşmanlıklarını sona erdirdi ve imparatora yalvardılar:

“Sonuç olarak, Astingi, Romalılara karşı daha fazla düşmanca eylemlerde bulunmayacaktır. Ancak Marcus’a sunulan bağlılıklarına karşılık ve ona karşı savaşanlara kayıp verdirmeleri durumunda ondan para ve toprak isteme hakkı elde etmişlerdir.”

Vandallar Gotlara karşı

Bu olaydan sonra, Vandallar, Jordanis’in^[5] ‘Gotların kökenleri ve eylemleri’ eserinde ortaya çıkana dek gizlilik içinde yaşadılar. Bu M.S 6.yy eserinde Vandalların İmparator Konstantine hükümdarlığı sırasında Gotlarla çatıştıkları söyleniyordu. Vandallar, Gotlar tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra Panunya^[6]’ya göç ettiler.

“Sonrasında kaçan Vandalların kalıntıları, savaşmak istemeyen bir grup toplanarak ülkelerinden ayrıldılar ve İmparator Konstantine’den Panunya’yı istediler. Burayı 60 yıl boyunca evleri bellediler ve imparatorların emirlerine itaat ettiler. Uzun zaman sonra,  Galya^[7]’yı ele geçiren askerlik uzmanı, eski konsül ve aristokrat Stilico^[8]’nun egemenliği altına girdiler. Burada komşularını yağmaladılar ve belirli bir yerde yerleşmeden yaşadılar.“

Jordanis Vandallar hakkında yazmaya gidiyor. İmparator Honorius döneminde Gaul ve İspanya ya yolculuk (393 – 423 AD).

“Şimdi Vandallar ve Alaniler^[9], daha önce söylediğimiz gibi, Roma İmparatorlarının izniyle Panunya da yaşıyorlardı. Fakat Gotların dönmesi ihtimaline karşı burada güvende olmayacaklarından endişe ederek Galya’ya göç ettiler. Ancak Galya’yı ele geçirdikten kısa bir süre sonra oradan da kaçıp kendilerini İspanya’ya kapattılar ”

Vandallar Kuzey Afrika’ya taşınıyor

Vandalların bir sonraki durağı Afrika’ydı. Jordanis’e göre, Vandal kralı Gaiseric, Roma generali ve Afrika piskoposluğu valisi Boniface^[10] tarafından Kuzey Afrika’ya davet edilmiştir. Yazara göre, bunun sebebi, valinin “İmparator Valentin’le bir anlaşmazlık içine düştüğü ve sadece imparatorluğa zarar vererek intikam alabildiği” idi.

Vandalların Katolik tebaaya, muhtemelen Aryan Hırisitiyanlığı^[11] kabul etmelerinden ötürü diğer Cermen halktan daha kötücül davrandıkları rivayet olunur. Yine de, Katolikler iyi muamele gördükleri için bunun her zaman böyle olmadığı belirtilir; örneğin Genseric^[12]’in, halefi Huneric ve onun varisi Gunthamund’un hanedanlıkları süresince Roma ve Konstantinapolis ile iyi geçinildiği bilinmektedir. Kuzey Amerika’daki Vandal hükümranlığı, Bizans imparatoru Büyük Justinyen(M.S 527-565) döneminde, ancak bir asır sonra sona ermiştir.

Vandallar Roma’ya gittiklerinde

Roma’nın M.S 455’deki yağmalanması Genseric hükümranlığı döneminde meydana gelmiş ünlü bir olaydır. Jordanis bu hadise hakkında kısaca şöyle yazmıştır:

“İmparator Valentinianus(III-423-424) Maximus’un (Flavius Anicius Petronius Maximus (396 civarı – 22 Nisan 455) hainliğiyle öldürüldü. Ve Maksimus, bir tiran gibi hanedanlığı ele geçirdi. Vandalların kralı Genseric bu olayı duyarak savaş gemileriyle Afrika’dan İtalya’ya döndü; Roma’ya girdi ve her yeri harap etti. Maksimus kaçtı ve bir Ursus; bir Roma askeri tarafından öldürüldü.”

Başka bir yazar, Procopius, Vandalların Valentinianus ‘un dul eşi Eudoxia’nın isteği üzerine Roma’ya geldiklerini yazar:

“Sonrasında Maksimus kralı kolaylıkla öldürdü ve tiranlığını garantiledi; Eudoxia ile zorla evlendi… Kötücül bir adam tarafından hem kendisine hem de itibarına layık olmayan şekilde küstah muamele görerek öldürülen Valentinian’ın intikamını almak için Gizeric’e (Gaiseric) Kartaca’ya kadar eşlik etti.”

Bununla birlikte, Gaiseric’in yalnızca yağma ile ilgilendiği söylendi: “Ve Gaiseric, o kadar çok paranın kendisine gelmesi dışında başka hiçbir nedenden şüphelenmeyerek, büyük bir filo ile İtalya’ya yelken açtı.” Procopius, yağma konusunda şunları yazdı:

“Gemilere fazlasıyla altın ve imparatorluk hazinesi yükleyerek Kartaca’ya doğru ilerledi ve sarayda bronzdan başka bir şey bırakmadı. Jupiter Capitolinus tapınağını da yağmaladı ve çatısının yarısını uçurdu. Bu çatı en iyi kalitede bronzdu ve altın çok kalın bir şekilde döşendiğinden görkemli ve harika bir şekilde parlardı.”

Papa Leo Arabuluculuk etti ve Gaiseric O’nu Hüzünlendirdi

Papa Leo’nun ricası olmasa Vandalların yağmasının daha kötü olabileceği söylenir. Popüler bir açıklamaya göre, Gaiseric Roma’nın surlarının önüne geldiğinde, Papa onu karşılamaya ve merhamet için yalvarmaya gönderildi. Leo krala şehri yağmalamakta özgür olduğunu ancak ne binalara ne de halka zarar vermemesi gerektiğini söyledi Gaiseric de bunu kabul etti.

Gaiseric’in Papa’nın talebine onay vermesinin olası bir nedeni de, İtalya’da bir kıtlık olması ve surların hala güçlü olması sebebiyle şehri uzun süre kuşatmak istememesiydi.

Bu hikâyenin ne kadar doğru olduğu bilinmiyor. Ancak Genseric sözünü tuttu. Böylece, Vandallar günümüzdeki olumsuz itibarı hak etseler de, bu durum hâlâ tartışma konusu olabilir …
Üst resim: ‘Roma’nın Yağmalanması’ Karl Briullov. (1833-1836) Tretyakov Galerisi, Moskova

Orta Çağ Dünyasını Değiştiren 10 Cesur Kâşif

Viking Baskınlarının Gerçek Nedeni Çok Başkaymış?

Veriler Teorisi Ve İskandinav Destanlarının Kahramanları

 

^[1] Bugün güney Polonya, batı Ukrayna, Slovakya ve Macaristan olarak bilinen bölgelerde yaşamış Vandalların bir kolu olduğu bilinen kabile.

^[2] Balkanlarda kuzeyde Karpat dağları, güneyde Tuna nehri, batıda Tisa nehri, doğuda ise Dinyester nehri ile sınırlı bölge. Bugünkü Romanya, Moldovya ve Ukrayna’nın bir bölümüne tekabül eder. Başkenti Sarmizegetusa idi. Ahalisi genellikle Traklara mensup kabul edilir.

^[3] Karpatya Dağları ve Dinyester ırmağı arasındaki bölgede yaşayan bir halk.

^[4] Marcus Aurelius döneminde Marcomannic Savaşlara katılmış olan antik bir kabile.

^[5] 6. yüzyıl Romalı bürokrat, hayatının sonraki bölümünde tarih konusuna yönelmiştir.

^[6] Kuzey ve Doğusundan Tuna, Batısından Noricum ve daha yukarıda İtalya, Güneyinden Dalmaçya ve daha aşağıda Moesia eyaletleriyle çevrili olan Roma İmparatorluğu eyaleti.

^[7] Günümüzde başta Fransa olmak üzere Batı Avrupa’nın büyük bir bölümüne tarihte verilen isim.

^[8] Flavius Stilicho (çok seyrek Stilico yazılır) (y. 359 – Ravenna, 22 Ağustos 408) zamanında Batı Roma İmparatorluğu’nun en güçlü kişisi Askeri başarıları ve görev bilinci, Stilicho’yu, tarihçi Edward Gibbon’un kelimeleriyle, “Roma Generallerinin Sonuncusu” yapmaktadır.

^[9]İskit-Sarmat kökenli göçebe halk.

^[10] Montferratlı Boniface (İtalyanca: Bonifacio del Monferrato; Yunanca: Βονιφάτιος Μομφερρατικός, Vonifatios Momferratikos) (d. yaklaşık 1150 – ö. 1207), Montferrat Markisi ve Dördüncü Haçlı seferi lideridir.

^[11] 4. yüzyılda İskenderiye’de yaşamış olan Arius’un geliştirdiği kuramsal öğretidir. Aryanizmin en tartışmalı tarafı Hristiyanlık’taki baba-oğul ilişkisiyle ilgilidir. Kısaca İsa’nın tanrısallığının inkârıdır.
Ortodoks Hristiyanlığa göre İsa, Tanrı Baba’nın oğlu ve Tanrı Baba gibi gerçek tanrıdır. Oysa, Arius ve taraftarlarına göre İsa ancak ikinci derecede ve bağımlılığı olan bir tanrılığa haizdir. Başka bir deyişle, İsa başlangıcı olmayan, sonsuz ve her şeye gücü yeten gerçek tanrı değildir. Bu öğreti, Hristiyanlığın ilk yüzyıllarında yazılmış bazı metinlerde birkaç dayanak noktası bulabiliyordu. 3. yüzyılda Origenes, oğlun babanın buyruğu altında olduğu fikrini uyandırabilecek bazı deyimler kullanmıştı. Arius bu formülleri genişletti ve bundan kapsamlı bir kuram çıkardı.

^[12] Genseric ya da daha sık Gaiseric ya da bazen Geiseric, 428 ile öldüğü 477 yılına kadar Vandallar ve Alanlar’ın kralı.

Çeviri: Zeynep Şenel Gencer

Kaynak: ancient-origins “Exploring the Origins of the Vandals, The Great Destroyers“

References

Adam, B., 2015. History of the Vandals. [Online]
Available at: http://www.roman-empire.net/articles/article-016.html

Cassius Dio, Roman History [Online]
[Cary, E. (trans.), 1914-27. Cassius Dio’s Roman History.]
Available at: http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/home.html

Jarus, O., 2014. Who Were the Vandals?. [Online]
Available at: http://www.livescience.com/46150-vandals.html

Jordanes, The Origin and Deeds of the Goths [Online]
[Mierow, C.C. (trans.), 1908. Jordanes’ The Origin and Deeds of the Goths.]
Available at: http://people.ucalgary.ca/~vandersp/Courses/texts/jordgeti.html

Löffler, K., 1912. Vandals. [Online]
Available at: http://www.newadvent.org/cathen/15268b.htm

Mark, J. J., 2014. Vandals. [Online]
Available at: http://www.ancient.eu/Vandals/

Merriam-Webster, 2015. Vandal. [Online]
Available at: http://www.merriam-webster.com/dictionary/vandal

Pliny the Elder, Natural History [Online]
[Bostock, J., Riley, H. T. (trans.), 1917-32. Pliny the Elder’s Natural History.]
Available at: http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.02.0137

Procopius, History of the Wars, Books III and IV (of 8): The Vandalic War [Online]
[Dewing, H. B. (trans.), 1916. Procopius’ History of the Wars, Books III and IV (of 8): The Vandalic War.]
Available at: http://www.gutenberg.org/files/16765/16765-h/16765-h.htm