Bilge Adamın Çağı: Homo Sapiensleri Diğer Büyük Maymunlardan Ayıran Nedir?

Homo Sapiensler, bir zamanlar dört kıtaya yayılmış beş farklı türden oluşan geniş hominin ırkının son kolunu temsil eder. Bugün, bizler son insanlarız, yani Homo familyasının sonuncusuyuz. En yakın yaşayan akrabalarımız şempanzeler ve gorillerdir. Bununla birlikte, birçok açıdan öne çıkıyoruz. Soyut düşünce, dil becerileri ve sosyal uyum için benzersiz kapasitelere sahibiz. Bilim insanları, bu insan becerilerinin çoğunun diğer büyük maymunlarca paylaşılmasına rağmen daha az etkileyici seviyelerde seyrettiğini keşfettiler. Bu da bizi şu soruya yöneltiyor: Homo Sapiensleri diğer maymun türlerinden farklı yapan nedir? Şu anki araştırmalar, insanlar ve diğer büyük maymunlar arasındaki farkın bir seviye değil, tür farkı olduğunu ortaya koyuyor. Diğer hayvanlar, büyük maymunlar ve yunuslar da dahil, soyut düşünce ve dil becerisi kapasitesine sahiplerdir ancak bu yetenekler özellikle Homo Sapienler söz konusu olduğunda telaffuz edilir. Diğer büyük maymun türlerine kıyasla üstün olduğumuz alanlar, maddi kültür üretimi, sosyal öğrenme, diğer gamlık ve dil becerileridir.

Homo Sapienslerin Maddi Kültürü

Arkeologlar, insana dair pek az şey üzerine fikir birliğine varmışlardır; fakat hepsinin kabul ettiği tek şey vardır o da tüm insanların, maddi kültür de dahil olmak üzere bir kültüre sahip olduğudur. Maddi kültür, insanlar tarafından akıllıca üretilen veya değiştirilen nesnelerden veya bazı amaçlar için kullanılan canlı varlıklardan oluşur. İnsan maddi kültürünün en eski kanıtı, 2.5 milyon yıl önce ilk insan türü Homo cinsinin ilk üyesi olan Homo Habilis tarafından yapılan ve taş aletlerle temsil edilmektedir. Maddi kültürü, çevresine uyum sağlamanın başlıca yolu olarak   ilk kucaklayan insan türü, açıkça Homo Habilis’den daha karmaşık bir taş alet yelpazesine sahip olan Homo Ergaster’dir. Yine de Homo Ergaster tarafından yapılan aletler daha sonra Homo Sapiensler tarafından geliştirilenlerle kıyaslandığında hala ilkeldi.

### İlk İnsan Avrupa’da Ortaya Çıkmış Olabilir

Homo Sapiensler tarafından yapılan maddi kültür daha verimli ve karmaşıktır. Mızrak atıcılar, iğneler, bıçaklar, tablolar, yaylar, tekerlekler, buhar motorları, cep telefonları ve roketlerin her biri sadece Homo Sapienler (ya da modern insanlar) tarafından yapılan maddi kültür örnekleridir.
Modern insanlar, neredeyse bilinen her iklim rejimine, tropik yağmur ormanlarından tundralara ve dış uzaya her türlü çevreye ayak uydurmak için çok yönlü alet yapma yeteneklerini kullanabiliyorlar.

Şempanzeler de teknoloji geliştirebilir, ancak şempanze teknolojisi basit sopalar ve taşlarla sınırlı görünüyor. Şempanzelerin ara sıra sopaları mızraklara keskinleştirdiğinin kanıtı var, ancak şu ana kadar bu basit mızraklar, şempanze teknolojik gelişiminin en ileri noktasını temsil ediyor. Hikaye, insanların yanı sıra, diğer büyük maymunlar için de aynıdır. Homo Sapienler ve diğer insan türleri ile karşılaştırıldığında, büyük maymun teknolojisinin arkeolojik kaydı neredeyse hiç yoktur…

### İnsan Ellerinin Şempanze Ellerinden Daha İlkel Olduğunu Biliyor Muydunuz? O zaman Bu Yazımızı Mutlaka Okumalısınız

Öğrenmenin Hatırı İçin Öğrenmek

Büyük maymunlarla karşılaştırıldığında insanlarda ayırıcı olan başka bir özellik, insanların sosyal davranış üzerinden öğrenebilme seviyeleridir. Deneyler, hem insan bebeklerinin hem de şempanzelerin taklit yoluyla öğrendiklerini gösterdi. Bununla birlikte, şempanzeler ve Homo Sapiensler arasındaki önemli bir fark, şempanzeler ödüllendirilen davranışı öğrenmesine rağmen, ödüllendirilmeyen davranışı atlama eğilimindeler. Diğer bir deyişle, şempanzeler, hedeflerine ulaşmalarında onlara yardımcı olacağını bildikleri davranışlara girişeceklerdir; ancak bir davranış onları hedeflerine yaklaştırmıyorsa, davranışı çabucak atlayacak yada terk edeceklerdir. Diğer yandan, insan bebekler, yalnızca ödüllendirilmiş davranışları taklit etmekle kalmaz, aynı zamanda ödül almayan davranışları da taklit eder. Öyle görünüyor ki, şempanzeler bir davranışı ödül almalarına yardımcı olduğu için taklit ederken, insanlar bir davranışı diğer insanlar gibi davranmayı öğrenmek için taklit edecektir. İnsan bebekler, aynı zamanda öğrenilmiş davranışı benimseyeceklerdir ve yapmaları öğretilen bir görev bir başkası tarafından farklı bir şekilde yada ‘yanlış bir biçimde’ yapıldığında duygusal tepki göstereceklerdir.

Homo Sapiensler – Aşırı Sosyal Maymun

Bu sosyal öğrenme kapasitesi, diğer maymunlara kıyasla bile insanların son derece sosyal olduğunu gösteriyor. Bunun başka bir örneği de insan diğer gamlığıdır. Örneğin şempanzeler ekseriyetle sadece kendi aile topluluklarına karşı fedakarlık gösterirler; ve o zaman bile, dişi şempanzeler [dahi] kendi yavrularıyla rahatlıkla paylaşımda bulunmazlar. Öte yandan, insanlar, akraba olmayan insanlarla da yoğun şekilde yardım ve paylaşımlarda yer alacaklardır. Deneysel ekonomi, insan davranışlarının, piyasa ekonomisi modeli ve bireylerin esasen bencil ve kişisel çıkarlarını gözetir oldukları evrimsel biyoloji ile çeliştiği vakalar olduğunu göstermiştir. Ekonomide insan doğası ile ilgili teorileri test eden oyunlarda, insanlar çoğunlukla bireye grup üzerinde üstünlük sağlayacak seçenekler yerine iş birliği ve cömertliği destekleyen seçenekleri tercih edeceklerdir. Şempanzeler benzer testlere tabi tutulduklarında neredeyse her zaman bireye daha fazla avantaj sağlayan seçeneğe yönelmişlerdir. Diğer büyük maymunlar fedakârlık yapabilmelerine rağmen, fedakarlıkları insanın fedakarlığına kıyasla sınırlı görünür.

Dilsel üstâdlar

İnsanları birçok bakımdan diğer büyük maymunlardan farklı kılan başka bir özellik, olağan dışı derecede gelişmiş bir dil kapasitesidir. Büyük maymun dili üzerine yapılan araştırmalar, gorillerin, şempanzelerin ve orangutanların tümünün dil kapasitesine sahip olduğunu gösterdi. Birçok maymun işaret dilini esaret içinde, aynı insan çocukların dil becerisi kazandığı gibi öğrendi. Bu etkileyici başarılara rağmen, şempanzeler, goriller ve dil öğretilen orangutanlar asla öğrenmeye başlayan insan çocukların erken aşamalarının ötesine geçemedi.

Homo Sapiens’in dışındaki yetişkin maymunların dilsel ve bilişsel becerileri, bir anaokulu öğrencisinin seviyesinde sonsuza dek donmuş gibi görünüyor. Her ne kadar bu dili kullanabilen tek tür Homo Sapiens değilse de, modern insanlar kurallı dil geliştiren tek türdür. Dil kullanan bütün diğer büyük maymunlar, bu beceriyi insanlardan öğrenmelidir.

Dili vahşi doğada bizim anladığımız şekilde kullanmayan maymunların aksine, dil, insan düşüncesinin ve davranış kalıplarının içine işlemiştir. Normal olarak kabul ettiğimiz ve dil olmadan var olamayacak birçok sosyal duruma bir dereceye kadar iliştirilmiştir. Oyunlar, sınıflar, kutlamalar ve dini törenler, dil olmadan var olamayacak ya da çok farklı görünecek insani sosyal olaylara örnektir. İnsanların sosyal ya da kültürel hayvanlar oldukları kadar dilsel hayvanlar oldukları da söylenebilir.

Homo Sapienslerin entelektüelliği

Çoğu insan özellikleri diğer türlerde daha düşük oranlarda bulunur. Bununla birlikte, insanları benzersiz kılan şey, özelliklerin sahip olunduğu derece veya onun nasıl kullanılacağıdır. Diğer maymunlarla karşılaştırıldığında insanlar, son derece sosyaldirler; kültürü birincil olarak çevrelerine ayak uydurmak için kullanırlar ve dil konusunda hayli yeteneklidirler. Bu özelliklerin insanlarda neden daha güçlü olduğu tam olarak bilinmiyor, ancak bütün bu özellikler insanların değişen bir çevreyle karşılaştıklarında daha uyumlu ve dirençli olmasını sağlamıştır. İnsanların bu özellikleri edinmesine yardım eden Buzul Çağı’ndaki istikrarsız iklimle bağlantılı ani çevresel değişiklikler de olabilir; ancak görüldüğü üzere bu özellikler zamanla doruğa ulaşmıştır.

Yazar: Caleb Strom

Çeviri: Zeynep Şenel Gencer

Kaynakça

• Hill, Kim, Michael Barton, and A. Magdalena Hurtado. “The emergence of human uniqueness: Characters underlying behavioral modernity.” Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews 18.5 (2009): 187-200.
• Boyd, Robert, Peter J. Richerson, and Joseph Henrich. “The cultural niche: Why social learning is essential for human adaptation.” Proceedings of the National Academy of Sciences 108.Supplement 2 (2011): 10918-10925.
• Semaw, Sileshi, et al. “2.5-million-year-old stone tools from Gona, Ethiopia.” Nature 385.6614 (1997): 333-336.
• Pruetz, Jill D., and Paco Bertolani. “Savanna chimpanzees, Pan troglodytes verus, hunt with tools.” Current Biology 17.5 (2007): 412-417.