Nereye Dergisi
Arkeoloji, Tarih, Gezi, Seyahat ve Yaşam Kültürü Dergisi

Antik Çağda Kişisel Temizlik -Bölüm 1-

Kişisel temizlik uygulamaları, çevresel ve tıbbi temizlik uygulamalarının yanı sıra temizlikle ilgili mimari alt yapının da kurulması Yunan ve Roma medeniyetlerinin en karakteristik özelliklerindendir.

0 7.854

Antikçağ’da temizlik kavramı ele alınırken daha özel bir tanımlama yapmak düşüncesiyle “Kişisel Temizlik” üzerine yoğunlaşılmıştır. Öncelikle temizlik kavramının (ritüel temizliğin dışında) toplumda nasıl algılandığını ve günlük yaşantıda yer alan öneminden bahsedilmiştir. Aile içindeki temizliğin dışında toplumsal temizlik alanları olan hamamlar ve latrinalarda makalenin ana konuları arasında yer almaktadır. Kişisel temizlik uygulamaları, çevresel ve tıbbi temizlik uygulamalarının yanı sıra temizlikle ilgili mimari alt yapının da kurulması Yunan ve Roma medeniyetlerinin en karakteristik özelliklerindendir.

1. GİRİŞ

Fiziksel temizlik genel anlamda; “herhangi bir nesnenin veya canlının kendi doğasına ait olan veya olmayan, olumsuz algılanan, nahoş duygu ve düşünceler uyandıran, kimyasal, biyolojik, fiziksel unsurlardan arınmayı ve arındırmayı” ifade etmektedir. Fiziksel temizlik uygulamaları genellikle kişisel temizlik, çevre temizliği ve tıbbi temizlik olmak üzere üç ana başlıkta değerlendirilmektedir.

Kişisel temizlik uygulamaları genel olarak; bedenin temizlenmesi, bedenin belli bölümlerinin temizlenmesi, giysilerin ve özel eşyaların temizlenmesi, insanın yaşadığı sürekli uğradığı yerlerin ve o yerlere ait bölümlerin temizlenmesini içermektedir.

Roma Hamamları

Eski Yunan Uygarlığında da geçerliği olan fakat daha öncesindeki medeniyetlerde kişisel temizliği ruhsal arınmanın ön koşulu olarak algılandığını, beden temizliğinin ötesine geçip ruhu arındırdığını ve tanrılar-tanrıçalar tarafından kabul edilmelerine aracı olduğu düşüncesi çerçevesinde gerçekleşmiştir. Daha sonraki dönemlerde tıbbın ve düşünce dünyasının gelişmesiyle birlikte fiziksel temizlik uygulamaları, insanın uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmesi için bedenine özen göstermesi gerektiği fikrinin kabul görmesi sonucu ortaya çıkmıştır.

Roma Dönemi temizlik uygulamaları ise, sosyal değişime paralel olarak bireyin kendisi tarafından özel olarak gerçekleştireceği bir etkinlik olmanın yanı sıra ortak kullanıma açık mimari yapılarda, aynı zamanda ve aynı biçimde, beraberce gerçekleştirebileceği bir konuma geçmiştir.

ANTİK ROMA’DA TEMİZLİK VE HİJYEN: KANALİZASYONLAR VE TUVALETLER

GÜNÜMÜZ GEREÇLERİNİN ATASI “ANTİKÇAĞDA MUTFAK KAPLARI”

Romalılar Anadolu’da yaşayan insanların sağlıklı görünümleri ve uzun yaşamalarından etkilenmişler ve bu durumun kişisel temizlik anlayışından kaynaklandığını kabul etmişlerdir. Bu nedenle Anadolu’da temizlikle ilgili olarak kullanılan yunaklara, gymnasiumlara ve asklepionlara özel ilgi göstererek bunları daha da geliştirmişlerdir.

Romalılar kentlerin ilk kuruluş aşamasında ve daha sonrasında kişisel temizlik ve çevre temizliğinin merkezi otoritenin kontrolünde tavsiye, buyruk ve yaptırımları doğrultusunda gerçekleştirmiştir. Özellikle dikkat ettikleri; kentlerin rüzgârsız fakat serin, aşırı sıcak ya da soğuk olmayan ve bataklıklardan uzak temiz hava, su ve toprağa sahip olan yerlere kurulmasıdır. İçme ve yıkanma amacıyla sağlanan suyun temiz olması için arıtma sistemleri oluşturulması ve su kaynaklarının pis kokulu, çamurlu olmamasına özen gösterilmesidir. Atıkların toplanması ve kentlerin altyapılarının oluşturulması, ortak kullanıma açık hamamların yapılması ve yıkanma etkinliğinin günlük yaşamın içinde yer almasıdır. 20-40 kişinin aynı anda kullanabileceği latrinaların yapılması ve toplu temizlenme alanları olan hamamların yaygınlaşmasıdır.

Bunların içinde; Roma hamamlarının 1- Temizlenerek sağlığı korumak, 2- Bedenleri temiz ve dayanaklı kılmak, 3- Gençleri disipline alıştırmak ve bedenlerini kuvvetlendirmek, 4- Hastalıkları tedavi etmek, 5- Gençlerin kültürünü artırmak ve sosyalleşmelerini sağlamak olmak üzere beş farklı işlevinden söz edilmektedir.

Roma Hamamında Yıkananlar

2. ANTİKÇAĞ YAŞANTISI İÇERİSİNDE GÜNLÜK TEMİZLİK

Eski Yunan kent devletlerinde kölelere dayalı bir ekonomi ve kadınların ev için gerekli üretimi yapmaları sayesinde erkeklerin zevk ve eğlenceye ayıracakları zaman hayal edebileceğimizden çok daha fazlaydı. Böylece kent yaşantısının merkezi ve pazar yeri olan agora’ya, berberin, parfümcünün dükkânına, doktorun muayenehanesine veya eczaneye, güreş alanına, hamama veya ayakkabıcıya takılıyor çene çalıyorlardır. Atinalı erkeklerin zamanlarının büyük bölümünü işgal eden de zaten bu kent yaşantısı idi.

Tipik bir Atinalı erkeğin günü dışarıda, kamuya açık yerlerde, genellikle de kamusal işlerle geçmekteydi. Yatağından kalktıktan sonra soğuk suyla kısa bir yıkanma ve karısının hazırladığı kahvaltıyı yaparak güne başlardı zira günün esas banyosunu öğleden sonra hamamda yapacaktır. Dişler, günümüzde kullanılan diş tozları veya sigara tiryakilerinin diş macunlarından farklı olmayan ponza taşı veya boynuz tozu ile temizlenirdi. Artık bu tür temizleyicilerden medet ummayacak durumdaki kişiler içinse altın bantlarla tutturulmuş ve “fildişi”nden yapılmış takma dişler hazırdı. Ksenophon (Oikonomikos) bize erkek çocuğun ya da erkeğin bir gününe ait ideal sahneler bırakmıştır. Erkek çocukları şafak vakti kalkar ve kısa bir temizlikten sonra okulun yolunu tutarlardı. Önce kitaplar ve lyra gelir, onları at eğitimi, mızrak atma gibi askeri talimler izler, sonra palaestra’ya (güreş alanı) çıkılır, gün ortasında kısa bir banyo yapılır (uzun sürmez, sadece kadınsı bir yıkanmadır – bu, erkekleri arzu objeleri olarak görülen kadınlara üstün göstermek içi yapılan bir uygulamadır). Bunları yapan genç, banyodan sonra akşam yemeği yer ve uykudan önce çalışmalarına dönerdi.

Sporcuların yıkanma sahnesi

Ksenophon’un hikâyesinde kendisinin idealize ettiği bir kişilik olan Iskhomakhos erken kalkar, köyde yapılacak olan işleri için yola koyulur. Atina coğrafyası engebeli olduğu için çoğu zaman yürümek en tercih edilen yoldu. Günlük işlerini tamamladıktan sonra agoraya uğrar ve hızlı adımlarla evine doğru yol alır. Hem Yunanlıların hem de Romalıların kullandıkları stirigil adı verilen bir araçla vücudunu temizler. Ancak tüm yaptıklarından sonra bir banyoya ihtiyacı olduğu düşünülse de, stirigil alışıldığı şekilde banyodan sonra kullanmaz. Belki de banyoyu öğleden sonra yapacaktır ve bu ayrıntıyı bizimle paylaşmak niyetinde değildir.

İlgili Yazılar

Devam Edecek…

Yazı: Tolga Candur

ESKİÇAĞ’DA TIP UYGULAMALARI (BÖLÜM 4 ANTİK YUNAN)

KAYNAKÇA

Akkurnaz 2016         F.B.Akkurnaz, Eski Yunan ve Roma Kaplar-İşlevler, İstanbul, 2016.

Deighton 2000           H.J.Deighton, Eski Atina Yaşantısında Bir Gün, İstanbul, 2000.

Deighton 2002           H.J.Deighton, Eski Roma Yaşantısında Bir Gün, İstanbul, 2002.

Erten-Karayel-Taşçı 2003       E.Erten-E.Karayel-V.Taşçı, Antik Yunan’dan Yaşayan Sözler, İstanbul, 2003.

Gülbay 2003              O.Gülbay, Eskiçağ’da Tuvalet Kültürü, İstanbul, 2003.

Herodotos                  Histories (Tarih)

Hesiodos                    Thegonia (İşler ve Günler)

Jackson 1999             R.Jackson, Roma İmparatorluğu’nda Doktorlar ve Hastalıklar, İstanbul, 1999.

Sevimli 2005              Ş.Sevimli, Anadolu Uygarlıklarında Temizlik Kavramı ve Uygulamaların Evrimi, Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Adana, 2005.

Strabon                      Antik Anadolu Coğrafyası Kitap XII-XIII-XIV

Thorpe 2012              M.Thorpe, Roma Mimarlığı, İstanbul, 2012.

Tomlinson 2012        R.A.Tomlinson, Yunan Mimarlığı, İstanbul, 2012.

Yegül 2011                F.Yegül, Roma Dünyasında Yıkanma, İstanbul, 2011.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More