Açığa Çıkarılan En Eski Telli Çalgı “Ur Lirleri”
Müziği yaratanların kim olduğu bilinmemekle birlikte, Ur şehrinden bir dizi güzel Sümer çalgı aleti, bizlere antik müzik dünyasına ait bazı bilgiler vermektedir.
Antik Mezopotamya Ur lirlerinin güzelliği ve melodisinin altında güneşlenme
Müziği yaratanların kim olduğu bilinmemekle birlikte, Ur şehrinden bir dizi güzel Sümer çalgı aleti, bizlere antik müzik dünyasına ait bazı bilgiler vermektedir. Bu çalgı aletleri ise Ur Lirleri olarak bilinmekte ve melodik seslerinin yanı sıra modern seyircileri görünümlerinden dolayı şaşkına çevirmek üzerek yeniden yapılandırılmışlardır.
Bir başka müzik aleti olan harbı andıran ünlü Ur Liri, bugüne kadar ortaya çıkarılan en eski telli çalgı aletidir. 1929’da Leonard Woolley önderliğinde bir arkeolog ekibi tarafından bulunmuştur. Leonard Woolley, bu antik şehrin ve Ur Kraliyet Mezarlığından sayısız fantastik hazinenin keşfedicisi olarak bilinmesine rağmen, lirler antik müzik hakkında bildiklerimize adeta yeni bir çağ getirmiştir.
Kazılar, Woolley’in çalgı aletlerinin ne zamana ait olduğunu keşfetmesini ve çalgı aletlerinin yeniden yapılandırılabilmesi için koparılıp bükülmelerini sağlamaktadır.
Büyüleyici çalgı aletlerinin örtüsünü kaldırıyoruz
Woolley, Ur antik şehrinde kazı yapmaya başladığında, şehrin paha biçilmez bir sürü hazineyi sakladığına dair hiçbir fikri yoktu. Düzinelerce hizmetçinin hükümdarlarıyla birlikte gömüldüğü kraliyet mezarlarının bilmecesi, mezar kültürünün en ilginç hikayelerinden biridir.
Lirler, huzurlu sesler çıkarabilmek üzere elle veya tutturulmuş tellerle çalınan müzik aletlerdir. Eşsiz bir müzik yapabilmek için bu enstrümana karşı sakin ve nazik olmanız gerekir. Sümer krallarının mahkemesinde çok popülerdi ve hoşuna giden birçok kişi bu müziği öbür dünyaya taşımak istemiştir. Böylece, Ur Kraliyet Mezarlığında birçok lir keşfedilmiştir. Eski Hanedan III Dönemine (M.Ö. 2550 – 2450) tarihlendirilirler. Araştırmacılar, 11 telinin bulunduğunu varsayıyorlar.
Büyük Altın Liri
Lirleri korumak çok zor olmuştur. Büyük Lir için sorun boğanın kafasındaydı. Zamanla birbirinden ayrılan birçok detay ile yapılmıştır. Bu lir, 33 cm (13 inç) uzunluğunda olup 11 cm’lik (4.5 inç) genişliğindedir. Şekli daha çok boğa gövdesini andırmaktadır. Büyük Lir keşfedildiğinde, tamamen dağılmıştı, sadece toprak izlenimi Woolley’in hayvansal görünümünü deşifre etmesini sağlamıştır. Ekibi, lirin boyut ve şeklini kaydedip ve enstrümanların ayrıntılarını bulabildikleri kadar çıkarabilmişlerdir.
Büyük Lir, 68 kadına ait kalıntılarla birlikte ortaya çıkarılmıştır. Onların kralın hizmetkârı olduğuna inanılmakla beraber kaçının müzisyen olduğunu bulmak samanlıkta iğne aramaya benzemektedir. Kadınlardan bazıları şarkıcı veya dansçı da olabilirdi.
Kadınlardan biri öldüğünde o liri elinde tuttuğuna inanılıyordu. El kemikleri, tellerin bulunduğu yere yerleştirilirdi. Bütün talihsiz kadınlar muhtemelen zehirlenmişlerdi. Dev mezar töreni yaklaşık 4.750 yıl önce gerçekleşmiş olup unutulmuş kalıntıları, VIII Kleopatra’nın İskenderiye’de öldüğü zaman, yaklaşık 3000 yıl boyunca Ur topraklarının altında kalmıştır.
Kraliçenin Liri
Büyüleyici lirlerden bir diğeri de, hazineleri Ur şehrinin en ünlü koleksiyonu olan Kraliçe Pu-abi’nin abartılı mezarında ortaya çıkarılmıştır. Bu güzelce dekore edilmiş lir, Kraliçenin Liri olarak bilinmektedir.
Günümüzde, Britanya Müzesi koleksiyonunun bir parçasıdır. Zarafet ve güzelliğinden dolayı bu lir ezici olabilmektedir. 110 cm (44 inç) uzunluğundadır ve daha önce tarif edilen Büyük Lir’e çok benzemektedir. Bununla birlikte, bu lirin sofistike görünümü onu benzersiz kılmaktadır. Boğanın süslemeleri tamamen altın; saçları, sakalı ve gözleri (modern Afganistan topraklarından ithal edilen) çok pahalı lapislazulilerden yapılmıştır. Hayvan boynuzları tekrardan yapılmıştır, ancak diğer bölümleri genellikle orijinaldi. Lirin genel şekli de boğanın kuvvetli bedenine benzemektedir. Neredeyse oynayan kişiyi tutuyor gibi durmaktadır.
Gümüş Lir
Gümüş Liri, daha önce tanımlanmış altınlarla dolu olan lirlerden farklıdır. 110 cm (42 inç) uzunluğunda ve 97 cm (38 inç) genişliğindedir. Aslında, bölgede bulunan iki gümüş lir vardı, ancak birisi özellikle Pennsylvania Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi tarafından çok iyi bir şekilde tanımlanmıştır. Lapislazuli’den yapılmış mavi detaylar diğer lirlere benzemektedir, ancak bu sığırların yüzünde sakal yoktu. Aslında hayvan, sağlam bir boğadan çok düşünceli bir ineğe benzemektedir.
Modern Müzisyenler Sümer Enstrümanları ile Çalmaya Başlarlar
Ur’un Altın Liri, 2003’te Bağdat’ta bulunan müzeye saldıran yağmacılar tarafından yok edilmiştir. Dünya üzerindeki en güzel eski koleksiyonlardan birinin tahrip edilmesinden sonra, birçok hassas ruh eski Mezopotamya mirasının korunmasına yardım etmeye karar verdi. Bu kişiler arasında müzisyen Bill Taylor da vardı. Taylor, Ur Lirinin öyküsünden o kadar etkilenmişti ki, lirlerin bir kez daha müzik yapmaları gerektiğine karar verdi. Taylor, Ur’un eski müziğini canlandırmaya çalışan birkaç müzisyenden biridir. Bazı araştırmacıların desteği ile de Mezopotamya şiirini lir sesine uygulamıştır.
4500 Yıllık Lir ile Gılgamış Videosu
Lir çalmak bugüne kadar gelmiştir. Biraz değişmiş olsalar da, bu enstrüman üzerinde çalmanın duygusal şekli hem müzisyenler hem de müzik severlerüzerinde çizim yapmaya devam etmektedir.
Eskiçağ Kültürlerinde Dünya ve İnsanın Yaratılışı -Bölüm 1- “Sümerler”
Üstteki fotoğraf: Lir çalan kişiyi gösteren Ur Standardı’nın “Barış” paneli ayrıntısı, Ur Lirlerinin bulunduğu yerde bulunmuştur.
Çeviri: Gülnihal Kafadar
By Natalia Klimczak, ancient-origins
References:
Gold Lyre of Ur, available at:
http://www.lyre-of-ur.com/
Lyres: The Royal Tombs of Ur, available at:
http://sumerianshakespeare.com/117701/117901.html
Lyre, available at:
www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=368339&partId=1
Lyre of Urby CarlMcTauge, available at:
https://www.mctague.org/carl/music/computer/pieces/lyre/
Lyre, available at:
www.penn.museum/sites/iraq/?page_id=58
Golden Lyre of Ur by Bill Taylor, available at:
http://www.billtaylor.eu/index.asp?pageid=69109